Iqtisodiyot faoliyat yurtishining normalar tizimining shakllanishi

Transaksiya xarajatlarining tasniflanishi

Bitim tuzilgunga qadar amalga oshirilgan xarajatlar	Bitim tuzilganidan keyingi xarajatlar
Аxborotni izlab topish xarajatlari – imkoniyatli sherik haqidagi, bozordagi vaziyat haqidagi axborotni izlab topish xarajatlari, shuningdek, qoʼlga kiritiladigan toʼliqsiz va nomukammal axborot bilan bogʼliq yoʼqotishlarni oʼz ichiga oladi.	Monitoring va opportunizmning oldini olish xarajatlari – bitim shartlariga rioya etilishini nazorat qilish va ushbu shartlarni bajarishdan bosh tortishning oldini olish xarajatlari
Muzokaralar olib borish xarajatlari – almashuv shartlari, bitim shaklini tanlash haqida muloqotlar olib borish xarajatlarini oʼz ichiga oladi.	Tafsirlash va mulkchilik huquqlarini himoya qilish xarajatlari – sudlar, hakamlar xarajatlari; shartnomani bajarish jarayonida buzilgan huquqlarni tiklash uchun zarur boʼlgan vaqt va resurslar sarflari, shuningdek, mulkchilik huquqlarining yaxshi tafsirlanmagan va ishonchsiz himoyadan koʼrilgan yoʼqotishlar
Miqdor va sifatni oʼlchash xarajatlari - bitim predmeti boʼlgan tovar va xizmatlar miqdori va sifatini oʼlchash uchun zarur xarajatlar
Shartnoma tuzish xarajatlari - bitimni yuridik yoki xufiyona (norasmiy) rasmiylashtirish xarajatlari	Uchinchi shaxslardan himoyalash xarajatlari - uchinchi shaxslar (davlat, uyushgan jinoyatchilik va h.k.)ning bitim natijasida olinadigan foydali samara qismiga eʼtirozlaridan himoyalash xarajatlari

Shunday qilib, uy-joyni ijaraga olishda yuzaga keladigan transaksiya xarajatlarini miqdoriy baholashga yo vositachilik firmalarining daromadlarini tahlil qilish, yoki o‘rtacha soatlik ish haqiga ko‘paytirilgan bevosita pul xarajatlari va vaqt sarflarini qo‘shish yordamida erishish mumkin.

Transaksiya xarajatlarining ko‘pgina turlari bevosita kuzatilmaydi va shuning uchun bu toifadagi xarajatlar hajmi statistik jihatdan qiyin o‘lchanadi.
Insonlar hamma vaqt, hech qanday xarajatlarni qilmasdan, natijada ishlab chiqarish qiymati oshishi uchun huquqlarni qo‘lga kiritish, bo‘lish va o‘rin almashtirish to‘g‘risida kelishib olishlari mumkin. Bu “nol' darajali transaksiya xarajatlari” deb yuritiladi va bu huquqiy chegaralarga bog‘liq hisoblanadi.
Nol' darajali transaksiya xarajatlarida ishlab chiqaruvchi shartnomaga pirovard natijada ishlab chiqarish qiymatini oshirish uchun zarur bo‘lgan barcha narsani kiritadi. Agar transaksiya xarajatlari mavjud bo‘lmasa, firmaning faoliyat yuritishi uchun hech qanday iqtisodiy asos bo‘lmaydi.

5.2-jadval