Iqtisodiyot kafedrasi iqtisodiy ta’limotlar tarixi

4. A.Tyurgoning iqtisodiy ta’limoti
F.Kenening g’oyalari Ann Rober Jak Tyurgo (1727-1781yy.) tomonidan davom ettirildi va rivojlantirildi. A.Tyurgo Parijda dvoryanlar oilasida tug’ildi. Oilaviy an’anaga ko’ra u diniy ta’lim olishga majbur bo’ldi. Lekin Sarbonnaning Teologiya (diniy) fakultetini tugatgach, bu sohada ishlashdan bosh tortdi. 1751 yildan Parij parlamentining chinovnigi, 1761-74 yillarda Limojda (Limuzen provintsiya - viloyat markazi) intendant (gubernator), lavozimida ishladi. Bu uzoq viloyatda markaziy hokimiyat vakili sifatida u xo’jalik ishlarini, jumladan soliq olish tizimini nazorat qilib turdi. Aynan Limojda yashab turgan davrda A.Tyurgo o’zining «Boylikning yaratilishi va taqsimlanishi to’g’risida mulohazalar» (1766) nomli asosiy iqtisodiy asarini, tugallanmasdan qolgan «qimmat va pul» (1769) kitobini va boshqa asarlarni yozdi. Ulardagi fikrlar, umuman fiziokratik qarashlarga hamda bozor iqtisodiy munosabatlari tamoyillariga, eng avvalo, erkin raqobat va erkin savdo tamoyillariga asoslangan.
1774 yili qirol Lyudovik XVI A.Tyurgoni moliya bosh nazoratchisi lavozimiga (moliya vaziri lavozimi bilan bir xil) tayinladi. Bu lavozimda ikki yilga yaqin ishlagan A.Tyurgo, davlat xarajatlarini kamaytirishga erisha olmagan bo’lsada, lekin mamlakat iqtisodiyotini har tomonlama erkinlashtirish uchun imkoniyat yaratib beruvchi bir qator farmon va qonun loyihalarini amalga oshirishga muvaffaq bo’ldi. Ammo uning har bir islohotga oid yangiliklari parlamentda o’zining monopol mavqeini saqlab qolishga intilgan chinovniklar tomonidan qattiq qarshilikka duch keldi. SHuning uchun islohotlari ko’p vaqt amal qilmadi. 1776 yili A.Tyurgo iste’foga chiqqach, ular bekor qilindi.
A.Tyurgo vazir sifatida amalga oshirgan asosiy islohotlar: mamlakat ichkarisida don va uning erkin savdosining tashkil etilishi; qirollikka erkin don olib kelish va undan boj to’lovlarisiz erkin don olib chiqish; natural yer majburiyatining pulli yer solig’i (o’lpon) bilan almashtirilishi; sanoat sohasida tadbirkorlikning rivojlanishiga to’sqinlik qiluvchi xunarmandchilik tsexlari va gildiyalarining (yirik savdogarlar va xunarmandlar birlashmasi) bekor qilinishi va boshqalar hisoblanadi.