Iqtisodiyot” kafedrasi kurs ishi. Мавзу: Саноат корхоналарининг инвестицион фаолиятини оширишни иқтисодий механизми

1.2. Саноат корхоналарининг инвестицион фаоллигини оширишни давлат томонидан тартибга солиш
Япония, Корея, Германия каби мамлакатларнинг жаҳон тажрибаси шуни кўрсатадики, инқирозни бартараф этишнинг энг муҳим воситаларидан бири инвестиция фаоллигини кучайтиришдир. Ўз навбатида, инвестиция фаолияти, пировардида, умуман иқтисодиёт, унинг ишлаб чиқариш сектори ҳолатининг асосий кўрсаткичидир.
Ҳал этилиши саноат корхоналарида инвестицион фаолликни оширишга ёрдам берадиган асосий вазифаларни қуйидагича белгилаш мумкин:
- молиявий бўлмаган активларга инвестицияларнинг ўсишини таъминлаш;
- инвестицияларнинг инновационлигини ошириш;
- инвестиция ресурсларидан фойдаланиш самарадорлигини ошириш; саноат корхоналарини молиявий соғломлаштириш, инвестиция инфратузилмасини ривожлантириш.
Инвестицияларни жалб қилиш масаласини кенгроқ кўриб чиқсак, инвестиция жараёни инвестиция талаби ва инвестиция таклифини мувозанатлаш асосида самарали амалга оширилиши мумкинлигини таъкидлаш мумкин. Инвестиция таклифи одатда инвестиция объектлари (асосий ва жорий активлар, қимматли қоғозлар, фойдаланиш ҳуқуқлари ва бошқалар) шаклида пайдо бўлади). Инвестицион талаб биринчи навбатда капитал таклифи сифатида ишлайди. Бу ерда инвестиция салоҳияти, инвестиция хавфи, инвестиция муҳити каби асосий тушунчаларни ажратиб кўрсатиш мумкин. Инвестицион салоҳият, қайсидир маънода, объектнинг инвестиция қобилияти (маълум бир саноат корхонасидан катта ҳудудга ёки мамлакатга) ва инвестиция соҳалари ва объектларининг мавжудлиги ва хилма-хиллигига, ҳозирги иқтисодий ҳолатга қараб инвестицияларнинг объектив шартлари йиғиндиси сифатида шаклланади, буларга ишлаб чиқариш омиллари (капитал, меҳнат, табиий ресурслар), инфратузилмадан, истеъмолчилар талабидан ва бошқалардан иборат. Инвестиция хавфи улардан инвестициялар ва даромад йўқотиш эҳтимолини характерлайди, бу хил инвестиция бозорида ўйин қоидаларини сарҳисоб қилади. Инвестицион таваккалчилик даражаси ҳам тижорат (маълум бир саноат корхонаси даражасида), ҳам макро даражага (сиёсий, ижтимоий, иқтисодий, екологик, жиноий) боғлиқ бўлган нотижорат хатарларга боғлиқ. Қарор қабул қилиш учун фақат инвестиция салоҳиятини (имкониятларини) ҳисобга олишнинг ўзи етарли эмас, хавфларни (таҳдидларни) ҳисобга олган ҳолда тузатиш зарур. Шу сабабли, инвестиция муҳити соҳалар ва объектларнинг объектив инвестиция имкониятларини (инвестиция потенциали) ва инвестор фаолияти шароитларини (инвестиция хавфи) ўз ичига олади ва шу муносабат билан инвестиция муҳити макро ўзаро боғлиқ жараёнларнинг кенг доираси таъсири остида шаклланган ижтимоий-иқтисодий муносабатлар тизими сифатида белгиланиши мумкин ва барқарор инвестиция мотивларини намоён қилиш учун зарур шарт-шароитларни яратадиган бошқарувнинг микро даражаларини белгилайди. Инвестиция муҳити мамлакатлар, ҳудудлар, тармоқларнинг жозибадорлигини тавсифлайди ва қоида тариқасида унда қуйидаги етакчи омиллар ажралиб туради:
- умумий сиёсий омиллар (куч тузилмаларининг барқарорлиги, уларнинг узлуксизлиги ва башорат қилиниши);
- ижтимоий омиллар (ижтимоий зиддиятлар, турмуш даражаси, яшаш минимуми, диний, ижтимоий-маданий ва бошқа омиллар);
- умумий молиявий-иқтисодий вазият (давлат бюджети сиёсати, тўлов баланси, бозор сиғими, рақобат даражаси ва тижорат хатарлари, самарали талаб, ресурсларнинг тақсимланиши ва мавжудлиги ва бошқалар);
- реал ишлаб чиқариш солиқ сиёсатининг ўта аниқ инвестиция йўналиши мавжудлиги (ёки йўқлиги);
- инвестиция соҳаси ва тадбиркорлик фаолиятини давлат томонидан тартибга солиш даражаси, солиқ имтиёзлари, мослашувчан кредит сиёсати, инвестиция фаолиятини ривожлантириш бўйича давлат институтлари мавжудлиги; инвесторларга давлат кафолатлари тизими;
- бозор инфратузилмасининг мавжудлиги ва ривожланиш даражаси, айниқса инвестиция институтлари, илмий, инвестиция, ишлаб чиқариш салоҳияти ва бошқалар.
Инвестицион фаолиятни фаоллаштиришнинг энг муҳим шарти қулай инвестиция муҳитини шакллантириш бўлиб қолмоқда, бу эса қуйидаги эҳтиёжни англатади:
- рақобатбардош қисми асосида ишлаб чиқаришни барқарор барқарорлаштириш ва кейинчалик қайта тиклаш;
- ишлаб чиқариш ўсишига ёрдам берадиган қулай солиқ режимини яратиш;
- тўлов ва молиявий интизомни нормаллаштириш бўйича чора-тадбирлар мажмуини амалга ошириш;
- ишлаб чиқариш секторидан капиталнинг чиқиб кэтишини тўхтатишга ҳисса қўшадиган ва реал инвестицияларни жонлантирадиган даражага реал банк ставкаси фоизининг изчил пасайиши;
- самарали давлат кафолатлари тизимини ишлаб чиқиш;
- инвестиция инфратузилмасини самарадорлигини ошириш ва ривожлантириш.
Саноат корхоналарининг инвестиция муҳитини акс эттирувчи реал кўрсаткичлардан бири бу инвестиция фаолиятидир. Ушбу таркибий даражаларнинг ҳар бири учун инвестиция муҳити ва инвестиция фаолияти ўртасидаги боғлиқлик корреляцион боғлиқлик хусусиятига эга, инвестиция муҳити умумлаштирилган факториал хусусиятдир (мустақил ўзгарувчи) ва инвестиция фаолияти ишлашга боғлиқ хусусиятдир (қарам ўзгарувчи).
Инвестиция фаолияти f-(инвестиция муҳити).
Шу сабабли, мамлакатлар, минтақалар, саноат корхоналари даражасида кўриб чиқиладиган инвестиция фаолияти инвестиция фаолиятининг жозибадорлигини акс эттиради, мамлакат ёки минтақанинг инвестиция муҳити таъсири остида инвестиция фаолиятининг самарали кўрсаткичидир.
Янги инвестицияларни жалб қилиш тушкунликни бартараф этиш ва саноат корхоналарининг инвестицион фаоллигини тиклаш учун зарур шартдир. Иқтисодиётимиздаги иқтисодиётни эркинлаштириш жараёнларида инвестиция фаолияти манбаларининг давлат даражасидан маълум бир ташкилот даражаси ва ресурсларига ўтиши кузатилди. Асосий муаммолардан бири бу реал инвестициялар учун маблағ манбаларининг мавжудлигидир.
Ҳақиқий инвестицияларни молиялаштириш манбалари инвестиция соҳасининг молия-кредит механизми билан чамбарчас боғлиқ бўлиб, уларнинг амалий амалга оширилиши амалга оширилади ва қуйидагиларни англатади:
- ўз молиявий ресурслари ва инвесторларнинг ички захиралари (соф фойда; амортизация; фуқаролар ва юридик шахсларнинг жамғармалари; суғурта ва бошқалар.);
- инвесторларнинг қарз маблағлари (банк кредитлари, облигация кредитлари, шу жумладан лизинг операциялари учун ва бошқалар); инвесторларнинг жалб қилинган маблағлари (акцияларни чиқариш, устав капиталига бадаллар ва бошқалар);
— корхоналар ва молия-саноат гуруҳларининг (марказлаштирилган) ихтиёрий уюшмалари (бирлашмалари) маблағлари; - хорижий инвесторларнинг маблағлари.
Инвестиция ресурслари нафақат капитални ташкил этувчи молиявий ресурсларга инвестиция фаолиятининг табиий ва моддий таркибий қисми: қурилиш материаллари, асбоб-ускуналар, ишчи кучи киради. Шунинг учун инвестиция ресурсларининг шаклланиши инвестиция фаолиятининг барча таркибий қисмларининг умумийлигида кўриб чиқилиши керак. Шу муносабат билан, ишлаб чиқариш рентабеллигининг ўсиши учун шароит яратиш соҳасида инвестиция ресурсларини шакллантириш учун асос-нархлар таркиби ва ишлаб чиқаришнинг табиий-моддий жиҳатлари ўртасидаги мавжуд номутаносибликни бартараф этиш учун ҳаракатлар зарур.
Инвестицияларни давлат томонидан тартибга солишнинг асосий вазифалари барқарор иқтисодий ўсишни таъминлаш, юқори бандлик, паст инфляция ва тўлов баланси балансини сақлаш ва ниҳоят, иқтисодиётда инвестиция жараёнини тезлаштириш вазифалари доирасида миллий иқтисодий мувозанатга эришишдир. Бозор механизмлари давлат томонидан тартибга солинмасдан ўз-ўзидан ушбу мақсадларга эришишни таъминламайди-деб ишонилади.
Инвестицион фаолликни тиклаш-бу мамлакатлар иқтисодиёти учун узоқ давом этган инқироздан чиқишнинг ягона йўли. Инвестиция секторини тиклаш учун дастлабки шарт ялпи талабни фаоллаштиришдир. Шунингдек, инвестиция захиралари таркибини инвестиция комплекси ва ишлаб чиқариш тармоқлари фойдасига ўзгартириш, реал секторда молиявий жамғармаларнинг ўсиши учун шароит яратиш ва инвестициялар самарадорлигини ошириш учун бир неча йил керак бўлади. Қулай инвестиция муҳитини яратиш ва маблағларни узоқ муддатли инвестициялаш учун барқарор мотивация механизмини киритиш барча чора-тадбирлар арсеналидан фойдаланиш билан боғлиқ - инвестиция фаолиятини бозорга асосланган ва мақсадли давлат томонидан тартибга солишдир.
Шунинг учун инвестиция сиёсатининг асосий вазифалари давлатнинг капитал қўйилмаларда бевосита иштирок этиши ва инвестиция фаоллигини ошириш учун қулай муҳитни шакллантириш, инновацион лойиҳаларни, "ҳаётни қўллаб-қувватловчи" тармоқлар, инфратузилма ва ижтимоий объектларни қўллаб-қувватлаш, ишлаб чиқаришни ривожлантиришнинг устувор йўналишларига хусусий инвестицияларни рағбатлантиришдир. Давлат, қоида тариқасида, фақат иккита талабга жавоб берадиган юқори самарали инвестиция лойиҳаларини амалга ошириш харажатларининг 1/5 қисмини (баъзан ундан юқори қисмини) молиялаштиради - улар икки йил ичида тўлаши ва максимал фойда келтириши керак. Қолганлари инвесторларнинг ташвиши. Бироқ, аслида, ушбу мақсадлар учун бюджетдан режалаштирилганидан анча кам маблағ ажратилади. Тўғридан-тўғри капитал иштироки билан бир қаторда, инвесторни капитални инвестициялаш ва хатарларни камайтиришда самаралироқ қиладиган давлат кафолатлари ва инвестицияларни давлат суғуртасидан кўпроқ фойдаланиш керак. Бугунги кунда реал секторга инвестицияларнинг ўсишини таъминлашнинг асосий масаласи самарали бозор ва инвестиция фаолиятини давлат томонидан рағбатлантириш эканлигига шубҳа йўқ.
Инвестициялар ҳажмининг ўсиши учун бозор ва давлат рағбатлантиришлари нисбатининг мақсадга мувофиқлиги жамият ривожланишининг муайян босқичидаги иқтисодий муносабатларнинг ўзига хос хусусиятлари билан белгиланади. Бозор рағбатлантириш бозор шаклида қуйидагича тақдим этилиши мумкин;
- уюшган бозор (биринчи навбатда, саноат бирлашмалари доирасида, уюшмалари, холдинглар, консорциумлар, молиявий ва саноат гуруҳлари таркибида) ва институционал бозор (тижорат, инвестиция, инновацион банклар; инвестиция, суғурта, ишонч ва пенсия жамғармалари; лизинг фирмалари; фонд ва валюта муассасалари) имтиёзлар.
Инвестицион фаолиятнинг тикланиши бозор турининг тегишли институционал тузилишини шакллантиришни ўз ичига олади. Институционал ислоҳотлар асосий тармоқларда тегишли инвестиция ва илмий-техник сиёсатни, шу жумладан капитални тармоқлараро ўтказишни амалга оширишга қодир бўлган иқтисодий тузилмаларни шакллантиришга қаратилган бўлиши керак.
Ушбу йўналишдаги ҳаракатларнинг мумкин бўлган вариантларидан бири бу молиявий ва саноат гуруҳларини - йирик, аммо монополлаштирилмаган компанияларнинг тармоқлараро бирлашмаларини яратишнинг жаҳон амалиётидан фойдаланишдир. Молиявий-саноат гуруҳи ишлаб чиқаришнинг рақобатбардошлиги ва самарадорлигини ошириш, оқилона технологик ҳамкорлик алоқаларини яратиш, экспорт салоҳиятини ошириш, илмий-техник тараққиётни тезлаштириш, корхоналарни конвертация қилиш ва инвестицияларни жалб қилиш учун ўз аъзоларининг моддий ва молиявий ресурсларини бирлаштириш мақсадида тузилган.
Бундай компанияларнинг институционал асосини холдинг компаниялари, банклар, универсал савдо компаниялари ташкил этади, улар миллий иқтисодиётнинг капитал талаб қиладиган тармоқларида таркибий ўзгаришларни амалга ошириш учун жиддий инвестиция ресурсларини тўплашга имкон беради, маркетинг тадқиқотларидан тортиб тугалланган объектларни қуришгача бутун инвестиция жараёнини амалга оширади.
Ҳозирги вақтда иқтисодиётни саноатлаштириш жараёнини тўхтатиб туриш, унинг тузилмаларини ресурсларни тежайдиган технологиялар ва юқори қўшимча қийматли ишлаб чиқаришга йўналтириш ва шу билан охирги истеъмолчи учун самарали ишлашга қодир рақобатбардош саноат секторини кенгайтириш зарур.
Давлат имтиёзлари тўғридан-тўғри (давлат сиёсати доирасида) ва ташкилотларга билвосита таъсир (пул таъсири; фискал таъсир; сиёсат чекловлари ва бошқалар шаклида тақдим этилади). Саноат инвестициялари, ишлаб чиқариш характеридаги реал активларга инвестициялар сифатида, уларнинг асоси, рағбатлантирувчи мақсади фойдага эга ва ушбу мақсадга эришишнинг махсус воситаси реал ишлаб чиқариш қувватларини яратиш, ишлаб чиқариш жараёнини ташкил этиш ва ишлаб чиқаришни таъминлаш учун ишчи кучини жалб қилишдир. Бу шуни англатадики, инвестицияларнинг ўсишини таъминлайдиган усуллар ҳеч бўлмаганда саноат корхоналарига етарли фойда ёки бошқа фойдали таъсирларни олиш учун шароит яратиши керак.
Саноат корхоналарида инвестиция фаолиятининг муҳим омили сифатида инвестицияларнинг инновационлигини ҳисобга олсак, инвестиция ва инновациялар иқтисодий фаолиятнинг бир-бири билан чамбарчас боғлиқ бўлган икки соҳаси эканлигини айтиш керак. Инновацияларсиз инвестиция қилиш кўпинча мантиқий эмас, чунки эскирган ва рақобатбардош бўлмаган маҳсулотлар ва хизматларни ишлаб чиқаришнинг ҳожати йўқ. Инновация бу нафақат инновациялардан амалий тижорат мақсадларида фойдаланиш, балки билимларнинг интенсивлигини, ишлаб чиқаришнинг техник, ташкилий ва бошқа даражаларини, технологиясини ва қўшимча даромадларини оширишга қаратилган. Инновациялар барча фаолият турларини қамраб олади-тадқиқот ва ишланмалардан маркетинггача, кўплаб иштирокчилар ва манфаатдор томонлар. Кичик корхоналарнинг инновацион фаолияти одатда уларнинг яшаш тарзидир, йирик корхоналарнинг инновацион фаолияти эса фақат ривожланиш босқичи, уларнинг ҳаёт айланиш босқичидир. Кичик инновацион тадбиркорлик эски компаниялар доирасида янги фирмаларнинг шаклланиши, таваккалчилик фирмаларининг ташкил этилиши ва фаолияти, "инкубатор дастурлари", "инкубатор фирмалари"ни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш жараёнлари билан боғлиқ.
Илғор инновацияларнинг аксарияти инновацион фаолиятнинг муҳим натижаларидан бири бўлган юқори технологияли ва рақобатбардош маҳсулотларни яратишда ҳақиқий тимсолни топади. Инновациялар доираси амалиёт асосида кенгайтирилади, бунда уларнинг қиймати инсон, унинг эҳтиёжлари билан алоқа қилишда намоён бўлади. Шу билан бирга, фан ва техниканинг ривожланиши билан товарлар ва хизматлар нархида жисмоний меҳнат эмас, балки интеллектуал харажатлар тобора муҳим аҳамият касб этмоқда.
Инновацион фаолият турли ресурсларни жалб қилишни ўз ичига олади. Улардан асосийлари-тадқиқот ва ишланмаларга, янги маҳсулотлар ишлаб чиқаришни кенг миқёсда ривожлантириш билан боғлиқ дизайн ва технологик ва бошқа ишларни амалга оширишга сарфланган сармоялар ва вақт, фан тўғридан-тўғри ёки билвосита технология, иқтисодиёт ва кундалик ҳаёт орқали инсон эҳтиёжларига таъсир қилади. Илмий билимлар моддий ишлаб чиқаришнинг назарий асосига айланди, барча ривожланган мамлакатларда фундаментал назарий тадқиқотлар ва изланиш тадқиқотларига алоҳида эътибор қаратилмоқда. Улар инновациялар учун билим салоҳиятини шакллантиради. Фундаментал назарий тадқиқотлар ва изланиш тадқиқотлари натижалари асосида олинган интеллектуал маҳсулотсиз, ҳозирги вақтда юқори даражадаги билим интенсивлиги ва янгилигига эга рақобатбардош маҳсулотларни яратиш деярли мумкин эмас. Шу сабабли, амалий тадқиқотлар, лойиҳалаш ва лойиҳалаш-технологик ишларни амалга ошириш янги маҳсулотларнинг юқори рақобатбардошлигини таъминлайдиган илмий билимлардан тўлиқ фойдаланишга асосланган.
Ички инновацион бозор инновацион таклифларнинг талаб қилинмаган улкан салоҳияти билан ажралиб туриши узоқ вақтдан бери сезилиб келинмоқда. Сурункали кам маблағ шароитида маҳаллий фан (шу жумладан фундаментал фан) талаб қилинмаган технологиялар, ноу-хау, ихтироларнинг ажойиб ҳажмларига эга бўлиб, саноатни ички ва жаҳон бозорларида юқори рақобатбардош ноёб истеъмол хусусиятларига эга товарларни ишлаб чиқаришга олиб чиқишга қодир. Ривожланган мамлакатларда иқтисодий ўсиш тажрибаси шуни кўрсатадики, улар янги технологияларни ривожлантиришга сармоя киритишда энг катта муваффақиятларга эришадилар. Инвестицион ва иқтисодий ўсишнинг ўсиши исталган ижтимоий йўналтирилган бозор шароитида жамғармаларнинг кўпайиши ва аҳоли талабининг кенгайиши билан узвий боғлиқдир. Фаол инвестиция сиёсатининг зарурлиги иқтисодиётдаги вазиятдан ҳам далолат беради.
Замонавий иқтисодий ўсишнинг асосий манбаи ривожланган мамлакатларда ЯИМ ўсишининг 70-90 фоизини ташкил этадиган илмий-техник тараққиётдир.
Самарали ишлаб чиқариш кооперациясини тиклаш, фан ва ишлаб чиқаришни қайта тиклаш, транзакцион харажатларни камайтириш, инновацион ва инвестицион фаолликни ошириш, менежерларнинг корхоналарни бошқариш учун қатъий жавобгарлик механизмларини шакллантириш ушбу шароитда корхоналарга нисбатан институционал сиёсатнинг асосий мақсадларига айланиши керак.
Корхоналарнинг молиявий аҳволи ёмонлашиши билан нақд пул таркибида ишлаб чиқаришни ривожлантириш ва такомиллаштириш харажатларини камайтириш тенденцияси кучайди.
Инвестиция мақсадларига ажратилган корхоналарнинг ўз маблағлари ҳажми асосан амортизация тўловлари билан таъминланади. Барча ривожланган мамлакатларда амортизация компанияларнинг инвестиция фондларининг энг муҳим манбаи ҳисобланади. Корхоналарнинг самарали инвестициялари (асосий воситаларга ялпи инвестициялар) амортизация тўловлари ҳисобига тахминан 60% молиялаштирилади. Буни амортизация тартибида ушлаб қолинган маблағлардан фойдаланиш эркинлиги билан осонгина изоҳлаш мумкин. Шундай қилиб, компания янги инвестициялар учун тегишли нақд пулни ажратиши мумкин, бу эса унга янги амортизация тўловларини олиш ҳуқуқини беради. Ушбу ҳодиса, айниқса, асосий капиталдан самарали фойдаланиш белгиланган амортизация даврларидан ошиб кетадиган корхоналар учун жуда муҳимдир. Буюк Британияда корхоналар фаолиятининг биринчи йилидаги фойдани солиқ солинадиган даромад миқдоридан чегириб ташлаш ҳуқуқига эга ва одатдаги амортизация ажратмаларидан ташқари, ишлаб чиқариш бинолари нархининг 15-30 фоизига тэнг солиқ миқдоридан чиқариб ташлаш ҳуқуқига эга.ёки сотиб олинган янги ускуналар. Шундай қилиб, амортизация тўловлари кўпаяди ва асосий капитал қийматининг 15-30 фоизини ташкил қилади.
Ушбу амалиётни корхоналарга субсидия сифатида ҳам, чет элдан келадиган инвестициялар нархининг пасайиши сифатида ҳам кўриб чиқиш мумкин. Бу амортизация амалиётини тўлов балансини бошқариш сиёсати билан боғлайди.
Ҳозирги вақтда айланма маблағларни молиялаштиришга ажратиладиган соф фойданинг улуши ортиб бормоқда ва қолдиқ принципига кўра инвестиция эҳтиёжларини молиялаштириш кўлами камаймоқда. Бундан ташқари, муаммо бу билан чекланиб қолмайди, асосий хавф шундаки, корхоналардан айланма маблағларни молиялаштириш учун маблағларни ўтказиш жараёнида амортизация фондлари ҳам иштирок этади. Улар корхоналарнинг бошқа маблағлари билан бир қаторда ҳисоб-китоб ҳисобварағида тўпланади ва амортизация фондларидан мақсадли фойдаланиш устидан тегишли давлат назорати бўлмаган тақдирда ҳам жорий ишлаб чиқаришни молиялаштиришга йўналтирилади. Бундан ташқари, айланма маблағлар кўринишидаги амортизациядан фойдаланиш фаолроқ, рентабеллик паст ва инфляция юқори бўлади, шунингдек кредит ресурсларининг қиймати (юқори фоиз айланма маблағларнинг ўсишини молиялаштириш учун қисқа муддатли кредитларни жалб қилишнинг анъанавий амалиётига тўсқинлик қилади).
Келажак талабларига ёмон мослашиш инвестицияларнинг камлиги, шунингдек, кенг ишбилармон доираларда умумий бизнес ва бошқарув маданияти билан боғлиқ. Қисқа ва осон пул ва имтиёзли воситачиликдан ишлаб чиқариш ва инвестицияларга ўтиш кўпчилик учун чуқур психологик бузилиш ва фаолият табиатининг тубдан, сифат жиҳатидан ўзгаришини англатади, бу осон эмас. Кўпгина банклар ва бошқа иқтисодий соҳалардаги тадбиркорлар буни аллақачон ҳис қилишган. Шу сабабли, замонавий цивилизациялашган тадбиркорни тарбиялаш ва "этиштириш" мамлакатнинг рецессияни энгиб ўтиш ва инвестиция фаолияти ва иқтисодий ўсишга ўтиш йўлидаги муваффақияти ҳал қилувчи даражада боғлиқ бўлган марказий муаммога айланади.
Банкларнинг инвестиция фаолиятини фаоллаштириш ва хорижий инвестицияларни жалб қилиш умидларига қарамай, корхоналарнинг ўз маблағлари, эҳтимол, нисбатан узоқ вақт давомида инвестицияларни молиялаштиришнинг асосий манбаи бўлиб қолади. Буни бошқа мамлакатлар тажрибаси ҳам тасдиқлайди. Шунинг учун корхоналарнинг молиявий ҳолатини нормаллаштириш алоҳида аҳамиятга эга. Компаниянинг ўз маблағларини ишлаб чиқаришни ривожлантиришга сармоя киритишнинг ўзига хос хусусияти шундаки, у одатда мавжуд таркибий қайта қуриш билан эмас, балки мавжуд ишлаб чиқаришни сақлаш билан боғлиқ. Айни пайтда, келажак кўп ҳолларда бундай қайта қуришга боғлиқ. Иккинчиси катта маблағларни тўплашни ва уларнинг бозор иқтисодиёти шароитида банк сектори ва фонд бозори орқали амалга ошириладиган энг самарали тармоқларга тушишини талаб қилади.
Тадбиркорлик субъектларининг тадбиркорлик фаолияти ва мамлакат иқтисодиётига таъсир кўрсатадиган муҳим восита бу - давлатнинг инвестиция сиёсатидир.
Инвестиция сиёсати ёрдамида давлат ишлаб чиқариш ҳажмининг тезлигига, тезлашишига, ижтимоий ишлаб чиқариш таркибининг ўзгаришига ва кўплаб ижтимоий муаммоларни ҳал қилишга бевосита таъсир кўрсатиши мумкин.
Давлатнинг инвестиция сиёсати дэганда инвестиция фаолиятини жонлантириш, иқтисодиётни юксалтириш, ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш ва ижтимоий муаммоларни ҳал қилиш мақсадида барча хўжалик юритувчи субектлар учун қулай шарт-шароитлар яратиш бўйича давлат томонидан амалга ошириладиган мақсадли чора-тадбирлар мажмуи тушунилади.
Инвестиция сиёсатининг мақсади барқарор иқтисодий ўсишни таъминлаш учун рақобатбардош, юқори технологияли ва билим талаб қиладиган тармоқларни ривожлантиришга устувор йўналиш сифатида йўналтирилган ички ва ташқи инвестицияларнинг юқори даражасига еришиш бўлиши керак.
Умуман олганда, давлат инвестиция фаолиятига турли хил дастаклар ёрдамида таъсир кўрсатиши мумкин:
-кредит, молия ва солиқ сиёсати; ишлаб чиқаришни реконструкция қилиш ва техник қайта жиҳозлашга сармоя киритадиган корхоналарга турли хил солиқ имтиёзларини бериш;
-амортизация сиёсати;
-хорижий инвестицияларни жалб қилиш учун қулай шарт-шароитларни яратиш орқали
-илмий-техник сиёсат ва бошқалар.
Инвестиция сиёсати давлатнинг иқтисодий ва ижтимоий сиёсатининг ажралмас қисмидир ва шунинг учун уларни амалга оширишга ҳисса қўшиши керак.
Макро ва микро даражада инвестиция сиёсатини ишлаб чиқиш учун инвестиция фаолияти ва инвестициялардан фойдаланиш самарадорлигига таъсир қилувчи омилларни билиш керак.
Адабий манбаларни таҳлил қилиш ва ички ва жаҳон амалиёти фаолиятини умумлаштириш асосида инвестиция фаолияти ва инвестиция самарадорлигига қуйидаги омиллар таъсир қилади дэган хулосага келиш мумкин:
- мамлакатдаги иқтисодий вазиятни барқарорлаштириш;
- инфляция даражасининг пасайиши;
- солиқ тизимини такомиллаштириш;
- мамлакатимизда чет эл капиталини жалб қилиш учун қулай шарт-шароитлар яратиш;
- молиявий-кредит сиёсати фаолиятини такомиллаштириш ва самарадорлигини ошириш;
- инвестицияларнинг репродуктив, технологик, тармоқ ва ҳудудий тузилишини такомиллаштириш ва бошқалар.
Келинг, улардан баъзиларини батафсил кўриб чиқайлик. Мамлакат иқтисодиётини барқарорлаштириш нафақат ишлаб чиқаришнинг пасайишини тўхтатиш, балки ялпи миллий маҳсулот ва миллий даромадни кўпайтириш, бинобарин, инвестициялар учун зарур бўлган жамғармаларни кўпайтириш учун ҳам зарурдир.
Мамлакат иқтисодиётининг барқарорлашуви ҳам инфляцияни пасайтириш учун асосдир. Шу билан бирга, банк кредити ставкаси инфляция жараёни билан чамбарчас боғлиқлигини ёдда тутиш керак.
Маълумки, инвестицияларга бўлган талаб эгри қўшма корхонанинг фоиз ставкасига ва инвестиция қилинган инвестициялардан миллий корхоналар соф фойдасининг кутилаётган ставкасига боғлиқ (расм-1.2).

Расм-1.2. Инвестиция талабининг эгри чизиғи.
Бу кўрсаткичдан келиб чиқадики, фоиз ставкаси қанчалик юқори бўлса, инвестицияларга талаб шунчалик паст бўлади, инвестицияларга бўлган талаб ва кутилаётган соф фойда даражаси ўртасида бир хил боғлиқлик мавжуд. Агар соф фойда ставкаси фоиз ставкасидан ошса, инвестиция қилиш фойдалидир, яъни, аксинча, агар фоиз ставкаси кутилган соф фойда ставкасидан ошса, яъни ҚК >МК, унда бу ҳолда инвестиция корхона учун фойдасиз бўлади.
Маълумки, номинал ва реал фоиз ставкаси мавжуд.
Ҳақиқий ставка номинал ставкадан инфляция даражаси билан фарқ қилади,