Iqtisodiyot” kafedrasi “menejment” fanidan Oʻquv-uslubiy majmua

Rahbarlik turlarining, oʻziga xos xususiyatlari

¹	Belgilar	Rahbarlik turlari
		Avtokratik rahbar	Demokratik rahbar	Liberal rahbar
1	qaror habul qilishda	Yakkabosh, jamoa fikri bilan hisoblashmaydi	Jamoa fikri bilan hisoblashadi	Koʻrsatmaga binoan ish tutadi
2	qaror yechimlarini boʻysinuvchilarga etkazishda	Yozma va ogʻzaki buiruq, koʻrsatma orqali	Taklif orqali	Iltimos qilish, yalinish orqali
3	Ma’suliyatni taqsimlash orqali	Toʻla tukis rahbar qoʻlida	Vakolatiga binoan	Toʻla-toʻkis ijrochilar-ning fikriga binoan
4	Boʻisinuvchilarning tashabbuskorligiga	Ioʻl qoʻyadi	Rahgʻbatlan-tiradi va foydalanadi	Toʻla- toʻkis tayanadi
	Kadrlarni tanlashda	Kuchli raqobat-doshlardan qutilish tarafdori	Ishchan, bilimdon xodimlarga moʻljal oladi va ularning oʻsishiga yordam beradi	Beparvo
6	Bilimga boʻlgan munosobatda	xamma narsani oʻzim bilaman deb hisoblaidi	Mutassil oʻqiydi va qoʻl ostidagi boʻysinuvchilardan ham shuni talab qiladi	E’tiborsiz, baribir, beparvo
7	Muomalada	Salbiy, masofa saqlaydi	Ijobiy muloqatda kirishimli va faol	Tashabbus koʻrsatmaydi
8	Boʻisinuvchilariga nisbatan	Kayfiyatiga qarab muomala qiladi, asabli	har xil, talabchan, xairixoh, andishali	Talabchan emas, muloyim
9	Intizomga nisbatan	qattiq, formal, yuzaki	Maqsadga muvofiq talab qiladi	Yumshoq yuzaki
10	Ragʻbatlantirishga nisbatan	Onda sonda ragʻbatlantirib tez-tez jazolash tarafdori	Onda-sonda jazolab tez-tez ragʻbatlantirish tarafdori	Aniq moʻljali yoʻq

Har uchala rahbarlik turi oʻrtasida mutanosiblik mavjud boʻlib aniq sharoitlarda birining salmogʻi oshishi bilan boshqasining salmogʻi kamayadi.


6.3. Ishga doir etika va etiket. Menejerning imidji. Imidj tushunchasi.

Rahbarlik fazilatlari toʻgʻrisidagi Gippokrat fikrlari: “Sangviniklar”, “Flegmatiklar”, “Xoleriklar”, “Melanxoliklar”.Rahbarga quyiladigan talablar.

Fazilat-bu ijobiy xislat, yaxshi sifat yoki xususiyatdir. Kishilarda fazilatlarning turlicha boʻlishi hamda har xil xulq- atvorlar insonning badanida aylanib yuradigan suyuq moddalarga koʻp jihatdan bogʻliq ekanligi tajribada kuzatilgan.
Qadimgi tibbiyotning yirik namoyondasi Gippokrat inson badanida qon asosii oʻrinni shigʻol etsa, bunday odam harakatchan, engil boʻladi, taasurotlarning almashinishiga tez koʻnikib keta qoladi, oʻz atrofida sodir boʻlayotgan voqealarga darhol va ishtiyoq bilan aralashadi, degan fikri bejiz emas.Mana shu xil kishilarni Gippokrat Singviniklar (xushchaqchaq kishilar) deb atagan. Bu lotincha “singvinis” ya’ni “qon” degan soʻzdan kelib chiqqan.
Singviniklar tuygʻu (joʻshqin) xususiyatlari bilan ajralib turadi. Ular:

yangi kishilar bilan tez til topishadigan; bir ish turidan ikkinchi ish turiga tezda koʻniqadigan; bir turda bajariladigan ishlarni yoqtirmaidigan; yangi sharoitga osonlik bilan oʻrganadigan; xushchaqchaq; harakatlari shiddatli; nutqi tez; kelajakka ishonch bilan qaraydigan; soʻzini aniq va ma’noli qilib, imo ishoralar bilan gapradigan kishilardir.

Singviniklar ish jarayonida kechgan koʻngilsiz hodisalarni tezda esdan chiqarib yuboradilar. Ular oʻz kuchi hamda qobiliyatlariga ortiqcha baho berish xususiyatiga egadirlar.
Rahbarlar ularning ishini salbiy baholashdan koʻra ularga nisbatan qattiq qoʻl va talabchan boʻlsalar ijobiy natijaga erishish mumkin.
Singviniklar yuqori lavozimga intiladigan kishilar boʻladilar.
Agar kishi tanasida shillik hukmron oʻrin tutsa, unday kishilar ogʻir, tepsa tebransmas, kayfiyatlari va intilishlari ancha barqaror, voqealar va hayot taasurotlariga loqayd qaraydigan boʻladilar. Bunday xil kishilar flegmatiklar deb atalgan. qadimgi yunonlar shilliqlarni “Flegma” deyishgan.

Flegmatiklar: ta’sirchanligi sust boʻladi; bir turdagi ishdan ikkinchi turdagi ishga sekinlik bilan koʻchadilar; faolliklari kam; yangi sharoitda qiyinchilik bilan moslashadilar; harakatlari va nutqlari sust; koʻngilsiz hodisa yuz berganda osoyishtaliklarini buzmaydilar; sabr-toqatli chidamli boʻlib, soʻzlaganda xotirjam, oʻzga shaxslar bilan hayajonlanmay gapiradilar.

Flegmatiklar chidamliligi, matonati, oʻzini tuta bilishi bilan ajralib turadi.
Gippokratning fikricha, agar kishi tanasida za’faron safro ustun tursa, bunday kishi tezkor, qa’tiy-harakatchan boʻladi. Bu toifa kishilarni Gippokrat xoleriklar (qoni qiziq kishilar) deb atagan. qadimgi yunonchada safroni “xoley” deyishgan.
Xoleriklar – koʻtarinki ruhda ishlay oladigan, qarshiliklarni enga oladigan kishilar boʻlib, ularning ishlash zavqi kayfiyatining boʻzilishi bilanoq tez oʻzgarishi mumkin. Ular serjahl, oʻzini yaxshi koʻradigan, tez gapiradigan odamlar boʻlib, ular boshqalardan gapining ohangi oʻzgaruvchanligi bilan ajralib turadilar. Xoleriklarning vazminlik darajasi xuddi singviniklarnikidek boʻladi. Rahbar va boshqa kishilarga nisbatan oʻzini toʻgʻri tutadi.
Nihoyat, Gippokrat yana bir tur kishilarni ajratadiki, bundaylarning ahvoli, ruhiyati bir xilda turmaydi. Ular yomon kayfiyatga koʻproq moyil boʻladilar, arzir-arzimas narsalardan qattiq kuyunaveradilar. Bunday kishilarni ulugʻ shifokor melanxoliklar deb atagan. qadimgi yunonchada “melanxolik” soʻzi “qora safro” degan ma’noni bildirgin.

Melanxoliklar: oʻta ta’sirlanuvchan xususiyatga ega; tez toliqadigan va oʻziga ishonmaydigan; tashvishsiz, lekin joʻda sezuvchan; nihoyatda arazchan; juda oz kuladigan; faolligi sust, tortinchoq, kam gʻayrat; arzimagan sabablarga koʻzlaridan yosh oqib ketaveradigan; yangi kishilar bilan qiyinchilik bilan til topishadigan kishilardir.

Melanxoliklar qulay sharoitda oldiga qoʻyilgan masalalarni muvafaqqiyatli bajaradi. Agar ishda sharoit, ya’ni vaziyat oʻzgarsa, qiyinchilik tugʻilsa, ular oʻzlarini panaga olib turishadi.
Rahbar bir qator talablarga javob berishi kerak. “Rahbarlik qilish” degan soʻzga izohli lugʻatlarda boshqarish, maslahat berish, kuzatish, yoʻnaltirish, koʻrsatma berish degan turli ma’lumotlar berilgan. Bundan koʻrinib turibdiki, hozirgi davrda menejer (rahbar)lar qondirishi zarur boʻlgan talabalar juda koʻpdir. Ularni qoʻyidagi beshta yirik guruhga boʻlish mumkin.