Iqtisodiyot nazaryasi asoslari” fanidan 1-oraliq nazorat savollari

Daromad o’zgarishining byudjet chizig’iga ta’siri

Iste‘molchi byudjeti chizig‘ining holatiga uning daromadlari va tovarlar narxining o‘zgarishi ta‘sir ko‘rsatishi mumkin. Misol uchun, iste‘molchi daromadining muayyan miqdorida 20 birlik A tovar yoki 10 birlik B tovar sotib olish mumkin bo‘lsin. Birdaniga sotib olinishi mumkin bo‘lgan har ikkala tovarning turli kombinattsiyalari G byudjet chizig‘ida joylashadi. Agar iste‘molchining daromadi 2 barvar oshsa, u holda uning byudjet chizig‘i ham tegishli ravishda G1 holatiga siljiydi. Aksincha, daromadning kamayishi, byudjet chizig‘ining ham qisqarishiga va G2 holatiga siljishiga olib keladi.

34. Ishlab chiqarish omillari va ularning turkumlanishiga turlicha yondashuvlar.
35. Ishlab chiqarish jarayonining mazmuni va iqtisodiy asoslari, uning umumiy va pirovard natijalari
Ishlab chiqarish omillari va ularning turkumlanishiga turlicha yondashuvlar. Ishlab chiqarish omillarining o‘zaro bog‘liqligi va bir-birining o‘rnini bosishi.
Ishlab chiqarish jarayonining mazmuni va uning iqtisodiy asoslari. Ishlab chiqarishning tarkibiy tuzilishi.Ishlab chiqarish jarayonining ikki tomoni.Qisqa va uzoq davrdagi ishlab chiqarish. Ishlab chiqarishning jamiyat hayotidagi ahamiyati. Ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatishning o‘zaro bog‘liqligi. Tovar va xizmatlar nafliligi va qiymatining yaratilishida ishlab chiqarish omillarining roli.
Ishlab chiqarishning umumiy va pirovard natijalari. Yalpi ijtimoiy mahsulot.Takroriy hisob. Oraliq mahsulot, pirovard mahsulot, ko‘shilgan mahsulot, sof mahsulot. Zaruriy va qo‘shimcha mahsulot. Qo‘shimcha mahsulot normasi va massasi. Qo‘shimcha mahsulotning zarurligi va ahamiyati. Ishlab chiqarish funksiyasi. Umumiy, o‘rtacha va so‘nggi qo‘shilgan mahsulot, ularni hisoblash tartibi. So‘nggi qo‘shilgan omil unumdorligi.Unumdorlikning pasayib borishi qonuni. Ishlab chiqarish imkoniyatlari tushunchasi.To‘la bandlik.Ishlab chiqarish imkoniyatlari chegarasi.Ishlab chiqarish imkoniyatlari egri chizigi.Muqobil harajatlar. FTT va ishlab chiqarish imkoniyatlari chegarasining kengayishi. O‘zbekistonda 2017-2021 yillarda yuqori texnologiyali qayta ishlash tarmoqlarini, eng avvalo, mahalliy xomashyo resurslarini chuqur qayta ishlash asosida yuqori qo‘shimcha qiymatli tayyor mahsulot ishlab chiqarishni jadal rivojlantirish.
36. Ishlab chiqarish omillari xarakati. Ishlab chiqarish funksiyasi.

• 
  Ishlab chiqarish omillari - bu iqtisodiy foyda olish maqsadida tovar ishlab chiqarishda yoki xizmat ko'rsatishda foydalaniladigan ma'lumotni tavsiflovchi iqtisodiy atama.
  
• 
  Bularga tovar yoki xizmatni yaratish uchun zarur bo'lgan har qanday resurs kiradi.
  
• 
  Ishlab chiqarish omillariga er, ishchi kuchi, kapital va tadbirkorlik kiradi. Texnologik taraqqiyot holati ishlab chiqarishning umumiy omillariga ta'sir qilishi va to'rtta tipik omil bilan bog'liq bo'lmagan har qanday samaradorlikni hisobga olishi mumkin. Ishlab chiqarish omillari sifatida er, mehnat va kapital dastlab Adam Smit, Devid Rikardo va Karl Marks kabi dastlabki siyosiy iqtisodchilar tomonidan aniqlangan.Bugungi kunda kapital va ishchi kuchi ishlab chiqarish jarayonlari va korxona tomonidan foyda olish uchun ikkita asosiy vosita bo'lib qolmoqda. Ishlab chiqarishni, masalan, ishlab chiqarishni, ma'lum bir indekslar, shu jumladan ISM ishlab chiqarish indekslari bo'yicha kuzatib borish mumkin.
  

37.Ishlab chiqarish omillaridan foydalanish va ularning miqdorini oshirish evaziga olingan mahsulotni aniqlash o‘lchamlari (TP,AP, MP)

Tadbirkorlik - bu g'oyani biznesga aylantirish haydovchi. Tadbirkor ishlab chiqarishning boshqa uch omilini birlashtiradi, shu bilan birga mahsulotni etkazib beradi.Eng muvaffaqiyatli innovatsion xavf-xatarlar.Daromad keltiradigan tadbirkorlar daromadga ega.Qo'shma Shtatlardagi tadbirkorlarning ko'pchiligi kichik biznesga ega . Oltita million kompaniyadan 5,8 mln. Ular yangi ish o'rinlarining 65 foizini tashkil qiladi. Kichkina korxonalar juda yaxshi ish qiladigan sabablardan biri, boshqa mamlakatlarga qaraganda ancha mablag' ajratish osonroq. Boshqalari fond bozorida pulni birinchi marta xalqqa taklif qilish orqali ko'taradilar. Ushbu kompaniyalarning aktsiyalariga kichkina qimmatli qog'ozlar deyiladi.
38.Keyingi jalb qilingan omil yoki xarajat unumdorligining pasayib borish qonuni amal qilish shartlari.Unumdorlikning pasayib borishi qonuni. Ishlab chiqarish imkoniyatlari tushunchasi. To’la bandlik. Ishlab chiqarish imkoniyatlari chеgarasi. Ishlab chiqarish imkoniyatlari egri chizig’i. Ishlab chiqarish samaradorligi. Vaqtni tеjash qonuni. Mеhnat unumdorligi va unga ta’sir qiluvchi omillar. Samaradorlikni bеlgilovchi ko’rsatkichlar tizimi. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish omillari.Ijtimoiy xo`jalik shakllari. Natural va tovar ishlab chiqarishning belgilari va farqlari. Tovar ishlab chiqarishning vujudga kelishi va rivojlanishi sabablari. Tovar va uning xususiyatlari. Tovar qiymatining miqdori.Qiymatning mehnat yazariyasi. Qiymat qonuni. Tovar qiymati va narxning o`zaro farqlanishi shart-sharoitlari. Keyingi qo`shilganmiqdor nafliligi nazariyasi. Pulning kelib chiqishi va mazmuni. Pul to`g`risidagi nazariyalar. Pulning asosiy vazifalari.
39. Ishlab chiqarishning samaradorligi va uni oshirish omillari.
Ishlab chiqarish samaradorligi va uni oshirish masalasi xar doim iqtisodiyot nazariyasi fanining dolzarb muammosi sifatida, uning diqqat markazida bo’lib keladi. Ayniqsa hozirgi ‘aytda bu masala yanada keskin qo’yilmoqda. Buning sababi shundaki, ishlab chiqarish samaradorligini oshirmasdan turib mamlakatimiz oldida turgan muhim masala mustaqil iqtisodiy taraqqiyotni jadallashtirish vazifasini amalga oshirib bo’lmaydi. Samaradorlikning iqtisodiy mazmuni sifatida har doim ishlab chiqarishning ‘rovard natijasi bilan unga avanslangan resurslar, mablag’lar yoki qilingan harajatlar o’rtasidagi nisbat tushiniladi.
Lekin, turli ijtimoiy-iqtisodiy tizimlar sharoitida shu jamiyatning maqsadidan kelib chiqib, samaradorlik muammosining tub mohiyati o’zgaradi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarishning asosiy maqsadi foyda olishga qaratilganligi sababli har bir iqtisodiy sub’ekt ko’’roq foyda olishga intiladi. Shuning uchun ham ishlab chiqarishning samaradorligini olingan foydaning (F) ishlab chiqarishga sarflangan resurs xarajatlariga (IX) nisbati bilan aniqlanadi, ya’ni:Bu erda: R’ - foyda normasi, IX – iqtisodiy resurs xarajatlari.
Iqtisodiy adabiyotlarda samaradorlikning bosh mezoni haqida ham bir qancha fikrlar mavjud. Ayrim olimlar ishlab chiqarish samaradorligining bosh mezoni foyda, boshqa birlari esa yal’i milliy mahsulot, cof mahsulot, uchinchilari milliy daromad, to’rtinchilari esa qo’shimcha mahsulot deb ko’rsatadilar.
40. Ishlab chiqarish imkoniyatlari egri chizig‘i. Muqobil xarajatlar.
Ishlab chiqarish imkoniyati egri chizig’idagi har bir nuqta ikki xil mahsulot ishlab chiqarishning qandaydir eng ko’p hajmini ko’rsatadi. Jamiyat uchun mahsulotlarning erishib bo’ladigan har xil uyg’unlashuvlaridan tanlab olish imkoniyati egri chiziq ichida joylashadi.Non va tеgirmon ishlab chiqarishning har xil uyg’unlashuvini amalga oshirish uchun jamiyat ulardagi mavjud rеsurslarning to’la bandligi va ishlab chiqarishning to’liq hajmini ta’minlashi zarur. Non va tеgirmonning barcha uyg’unlashuvi ularning eng ko’p miqdorini ko’rsatib, bu barcha mavjud rеsurslardan esa samarali foydalanish natijasida olinishi mumkin.
Iqtisodiyotda rеsurslarning to’la bandligi va ulardan samarali foydalanishni ta’minlash uchun har ikkala mahsulotning tanlangan hajmi ishlab chiqarish imkoniyatlari egri chizig’i dеb nomlanuvchi ABCDE chizig’ida joylashgan bo’lishi lozim. Bu chiziqdan chap tomonda joylashgan har qanday nuqta rеsurslardan to’liq foydalanmaslikni anglatadi. Masalan, chizmadagi G nuqta iqtisodiyotda 1,6 mln. dona non va 5 ming donaga yaqin tеgirmon ishlab chiqarilayotganini bildiradi. Bu esa, rеsurslardan foydalanishning muayyan darajasida, qo’shimcha rеsurslarni jalb etmagan holda, quyidagi harakatlarni amalga oshirish imkoniyati mavjudligini ko’rsatadi:
a) non ishlab chiqarishning mavjud hajmini saqlab qolgan holda, tеgirmon ishlab chiqarish hajmini 8 ming donagacha yetkazish;
b) tеgirmon ishlab chiqarishning mavjud hajmini saqlab qolgan holda, non ishlab chiqarish hajmini 2,7 mln. donagacha yetkazish;
d) bir vaqtning o’zida har ikkala mahsulot ishlab chiqarish hajmini oshirish.