Iqtisodiyot va menejment” kafedrasi «Qurilish iqtisodiyoti va smeta ishi» fanidan

Rentabellik va uni oshirish yo‘llari
Sanoat korxonalarining muhim moliyaviy ko‘rsatkichlaridan biri rentabellikdir. Ishlab chiqarish rentabelligi korxona (firma) ishi samaradorligini umumlashtiruvchi ko‘rsatkichlardan biridir. U korxonaning daromad olish darajisini ifodalaydi.
Rentabellik nazariyasida uning bir qancha turlari mavjud bo‘lib, ularga jumlasiga quyidagilar kiradi:

• 
  sotish rentabelligi;
  

• 
  asosiy faoliyat rentabelligi;
  
• 
  xususiy kapital rentabelligi;
  
• 
  asosiy kapital (fondlar) rentabelligi;
  
• 
  permanent kapital rentabelligi;
  
• 
  aylanma kapital rentabelligi;
  
• 
  qarzga olingan kapital rentabelligi;
  
• 
  real asosiy kapital rentabelligi;
  
• 
  investirlashgan kapital samaradorligi.
  

1. Sotish rentabelligi deganda har bir sotilgan mahsulot summasiga qancha xarajat qilinganlik darajasi tushuniladi. Demak, bu ko‘rsatkich sotilgan mahsulot qiymati bilan ana shu mahsulotni ishlab chiqarishga sarflangan xarajatlarni taqqoslash asosida yuzaga keladi. Bunday koeffitsient baholash siyosatidagi o‘zgarishlarni va sotilgan mahsulot tannarxini nazorat qilish bo‘yicha korxonaning qobiliyatini tavsiflaydi.
Sotish rentabelligini quyidagi formula orqali ifodalash mumkin:
_{sotilgan mahsulot tannarxi}
R_s= —————————————

^{xaqiqiy sotilgan mahsulot}

2. Asosiy faoliyat rentabelligi – bu ishlab chiqarishning foydaliligi, natijaliligidir. Bu ko‘rsatkich ishlab chiqarish samaradorligini tavsiflaydi va quyidagicha ifodalanadi:
_{mahsulotni sotishdan olingan foyda}
Ra= —————————————————————————————

^{mahsulotni ishlab chiqarish xarajatlari (ishlab chiqarish tannarxi)}

3. Xususiy kapitalning rentabelligi – bu korxona (firma), tarmoq xususiy kapitalining foydaliligi va natijaliligi. U quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
_{sof foyda}
Rxk= ———————————————————