Iqtisodiyot va menejment

2-jadval. O‘zbekiston aholi pul daromadlarining tarkibi va uning

o‘zgarishi ¹

Ko‘rsatkichlar	2003 yil				2004 yil
	Respublika bo‘yicha	Shahar aholisi	Qishloq aholisi	Respublika bo‘yicha		Shahar aholisi	Qishloq aholisi
YAlpi daromadlar	100	100	100	100		100	100
Pul daromadlari	82,2	93,9	74,2	83,7		93,8	76,8
Ish haqi	28,6	39,2	21,4	29,6		39,9	22,5
Pensiya, nafaqa, stipendiya	15,7	17,3	14,6	15,8		17,1	15,1
Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini sotishdan tushgan daromad	18,0	7,9	24,9	17,4		5,8	25,3
Mulkdan tushgan daromad	1,4	2,6	0,5	1,2		1,3	1,1
Tadbirkorlik faoliyatidan tushgan daromad	13,1	17,3	10,3	15,2		21,4	10,9
Boshqa pul daromadlari	5,4	9,6	2,5	4,5		8,3	1,9
Natural ko‘rinishdagi daromadlar	17,8	6,1	25,8	16,3		6,2	23,2

Manba: O‘zR Davlat statistika qo‘mitasi. Uy xo‘jaliklari byudjetlarini tahlil qilish materiallari.
Aholi turmush darajasi tushunchasini ularning hayot kechirishi uchun zarur bo‘lgan moddiy va ma’naviy ne’matlar bilan ta’minlanishi hamda kishilar ehtiyojining bu ne’matlar bilan qondirilishi darajasi sifatida aniqlash mumkin.

Aholi turmush darajasining BMT tomonidan tavsiya etilgan ko‘rsatkichlari tizimi o‘z ichiga quyidagi guruhlarni oladi:

1. 
   Tug‘ilish va o‘lish darajasi hamda boshqa demografik ko‘rsatkichlar.
   
2. 
   Hayot kechirishning sanitar-gigiena jihatidan sharoitlari.
   
3. 
   Oziq-ovqat tovarlarini iste’mol qilish.
   
4. 
   Turar joy sharoitlari.
   
5. 
   Ma’lumot va madaniyat.
   
6. 
   Mehnat qilish va bandlik sharoitlari.
   
7. 
   Aholining daromadlari va xarajatlari.
   
8. 
   Hayot kechirish qiymati va iste’mol narxlari.
   
9. 
   Transport vositalari.
   
10. 
    Dam olishni tashkil etish.
    
11. 
    Ijtimoiy ta’minot.
    
12. 
    Inson erkinligi.
    

Bu asosiy ko‘rsatkichlardan tashqari yana ba’zi bir axborotga oid ko‘rsatkichlar ham ajratib ko‘rsatiladi: aholi jon boshiga to‘g‘ri keluvchi YAIM, aholi jon boshiga to‘g‘ri keluvchi milliy daromad, aholi jon boshiga to‘g‘ri keluvchi iste’mol hajmi va boshqalar.

Kishilar hayot faoliyati uchun zarur ne’matlar to‘plami mehnat sharoiti, ta’lim, sog‘liqni saqlash, oziq-ovqat va uy-joy sifati kabi xilma-xil ehtiyojlarni o‘z ichiga oladi. Kishilar ehtiyojlarini qondirish darajasi jamiyat a’zolarining alohida olgan va oilaviy daromadlari darajasiga bog‘liq. Turmush darajasini mamlakat darajasida (butun aholi uchun) va tabaqalashgan mikrodarajada (aholining alohida guruhi uchun) qarab chiqish mumkin. Birinchi yondoShuv turli mamlakatlarda aholining turmush darajasini aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan yalpi ichki mahsulot ko‘rsatkichi bo‘yicha aniqlab, qiyosiy tahlil qilish imkonini beradi.

O‘zbekistonda aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan YAIM ko‘rsatkichining o‘sish sur’atlari 2000 yilda - 2,5 foizni, 2003 yilda 3,2 foizni, 2004 yilda 6,7 foizni tashkil qilgan. 2004 yilda mazkur ko‘rsatkichning Yuqori bo‘lishi aholi o‘sishi soniga nisbatan (1,1%) real YAIMni (7,7%) Yuqori sur’atlarda o‘sishi hisobiga ta’minlandi. O‘zbekistonda real YAIM 2004 yilda 1995 yilga nisbatan 42,2 % ga o‘sdi.