«iqtisodiyotda yozuv texnikasi» fanidan

sudxo‘r, nafaqaxo‘r, merosxo‘r. Islom qonuniga ko‘ra sudxo‘rlik xarom hisoblanadi 
(Mulkdor 38, 153). Buning mazmuni shuki, oxiratga olib ketadigan savdo ish shudir, 
ya’ni o‘ziniki, demakdir, chunki o‘zidan keyin qoldirgan mol-mulk merosxo‘rga qoladi 
(Mulkdor,38,153). 
12. 
Hozirgi iqtisodiyot terminologiyasida, qayd etilgan affikslardan tashqari, 
garchi kam miqdorda bo‘lsa-da, yana ayrim affikslar ishtirokida terminlar hosil qilingan. 
Shunday affiksli iqtisodiy terminlar jumlasiga quyidagilarni misol qilib keltirish mumkin: 
a). –m (-im) affiksli terminlar: boqim, bitim, kirim, chiqim. Naqd valyuta-kirim; 
naqd valyuta chiqim (Bux.H. 86). Davlat yoki boshqa birovga boqim bo‘lish yo‘qola 
boshladi (Mulkdor,38-son). 
v). –v (-ov) affiksli terminlar: to‘lov, o‘lchov. 
Masalan: Kafolat (kafillik) uchinchi shaxs qarz oluvchining to‘lov qobiliyatsizligi 
yuz bergan (Mulkdor, 38(153). To‘lov topshiriqnomasi, to‘lov talabnomasi, kirish-chiqim 
orderi, hisob-kitob cheki tashqi hujjatlar hisoblanadi (Bux.h.87). 
v). –q (-iq) affiksli terminlar: soliq, sotiq. 
Soliqlar ikki vazifani o‘taydi (Iq.N, 91). Savdo-sotiq yo‘li inson hayotidagi yagona 
tovar almashinuvi yo‘li bo‘lib qolgan (Mulkdor, 38). 
g). –gar affiksli terminlar: savdogar. 

---

Masalan: Savdogar ayollarimizning bola-chaqalarini o‘z holiga qo‘yib, xorijga 
tijoratga borishlari-yu, bozorlarda savdo qilib o‘tirishlariga qanday qaraysiz (Mulkdor, 
38). 
13. 
–sh (-ish) affikslari ishtirokida. 
Hozirgi o‘zbek tilida, xususan, uning terminologik tizimlarida –sh(-ish) affiksi 
faollashib ketganligi leksikologiya, terminologiyaga bag‘ishlangan qator tadqiqotlarda 
alohida ta’kidlangan. Ularda bayon etilgan fikrlarning qay darajada to‘g‘ri va haqli 
ekanligini faktlar ham yaqqol tasdiqlay oladi. Chunki o‘zbek tilining iqtisodiy 
terminologiyasida mazkur affiks yordamida hosil qilingan yuzlab terminlar o‘z vazifasini 
bajarib kelmoqda. 
Masalan: . . . debitor qarzlarni undirish bo‘yicha shartnoma asosida konsalting 
xizmatlari ko‘rsatilmoqda (Hur. Q. 12,97). Savdoni cheklashlarida milliy daromad 
bo‘lishi lozim bo‘lgan darajadan past (BINA,157). Xalqaro savdoni erkinlashtirishning 
uzoq jarayoni davomida ko‘pchilik rivojlangan sanoat mamlakatlari o‘zlarining ta’rif 
cheklashlarini pasaytiradilar (BINA,156-b). Amalda rivojlantirish eng muhim ho‘jalik 
mexanizmining dastagi sifatida asosiy zveno bo‘lib hisoblanar edi (BINA, 124-b).
Mazkur affiks yordamida yasalgan terminlarning ko‘plab ishlatilayotganligini 
quyidagi manbada qo‘llangan terminlar ham isbotlaydi: yo‘nalishlar (5), 
xususiylashtirish (6), shakllantirish, qadrsizlanish, jilovlash, barqarorlashtirish (7), 
sog‘lomlashtirish, raqobatlashtirish (8). Himoyalash, poklanish (20), aktsionerlashtirish 
(23) va boshqalar.
Keltirilgan misollarning ayrimlari tegishli manbalarda ishlatilgan va “Izohli 
lug‘at”dan o‘rin olgan bo‘lsa-da, ba’zilari, masalan, xususiylashtirish, barqarorlashtirish, 
sog‘lomlashtirish, himoyalash, aktsionerlashtirish, tijorat-lashtirish kabilar yangi leksik 
birliklar sifatida qaralmog‘i kerak. 
Iqtisodiy terminologik tizimda, qayd etilganlardan tashqari, ayrim murakkab 
affikslar ishtirokida ham termin yasash ancha faollashganligi kuzatildi. Mana shunday 
affikslar jumlasiga quyidagilarni keltirish mumkin. 
1. Iqtisodiy terminlarning –chilik affiksi bilan yasalishi. 
Iqtisodiyotga oid terminologik tizimda –chilik affiksi biror narsa bilan bog‘liq 
bo‘lgan holatni anglatuvchi terminlarni yasaydi: tijoratchilik, mulkchilik, kasanachilik. 
Yana misollarga murojaat etamiz: tijoratchilik faoliyatining alohida unsurlar, turli ishga