«iqtisodiyotda yozuv texnikasi» fanidan

shunchalik talab o‘zgaruvchan (elastik) bo‘ladi (BINA, 51-b). Ular o‘rtasida vakolatga 
ega bo‘lgan brokerlar-maklerlar (dallollar) vositachilik qiladi (BINA, 16-b). Korxona 
ma’lum bir xildagi mahsulotni realizatsiya qildi va natijada, korxonaning hisob-kitob 
raqamiga tushum (viruchka) kelib tushdi (Moliya, 13-b). Mamlakatdagi klient 
(mijoz)lardan ajrab qolmaslik uchun bahoni tushirishga (pasayishga) intiladilar (BINA, 
156-b). 
Ikkinchidan biror komponenti o‘zbekcha terminlar (fors-tojikcha yoki arabcha 
bo‘lishidan qat’iy nazar), boshqa komponenti esa baynalmilal bo‘lmish birikma terminlar 
sinonimiyasi ham keng tarqalganki, buni quyidagi misollar bilan tasdiqlay olamiz: 
(aktsiyadorlar shirkati – hissadorlar shirkati, pul kapital – pul sarmoya, inflyatsiya kursi 

---

– pulning qadrsizlanish kursi) va b. Tartibsiz bozor, stixiyali bozor. . . . Bir mahsulot 
ishlab chiqarishga ketadigan resurslarning boshqa mahsulotni ishlab chiqarish uchun 
sarflanishi muqobil (alternativ) xarajatlar deyiladi (BINA, 53-b). . . . Bozor 
iqtisodiyotining ba’zi bir unsurlari eski traditsion (an’anaviy) iqtisod bag‘rida unib 
chiqqan va rivoj topgan bo‘ladi (BINA, 77-b).
Shunindek, ruscha-baynalmilal terminlarni tarjima qilish, ya’ni kalkalashtirish 
natijasida ham terminologik sinonimiyaning aralash turi yuzaga keladi. Masalan: kreditor 
– qarz beruvchi, veksel – qarz berish, biznesmen-usta savdogar- ishbilarmon, brakeraj – 
mol nazorati, obligatsiya – qimmatli qog‘oz, arbitraj – hakamlar sudi, diler-ishbilarmon 
vositachi savdogar, kredit-ajratma mablag‘, inflyatsiya-pulning qadrsizlanishi, auktsion 
– kimoshdi kabi. . . . uning bozor iqtisodiyotiga transformatsiyasi (aylana borishi) 
orqali yuz bergan (BINA, 74-b).
Ma’lumki, rus tili XX asrning 60-70 yili mobaynida sobiq ittifoqdagi milliy tillar 
zamonaviy terminologik tizimlarining shakllanishida o‘zining kattagina ta’sirini ko‘rsatib 
keldi. 
Bu jarayon ma’lum ma’noda majburiylik tartibi asosida amalga oshgan bo‘lsa-
da, uning ijobiy tomonlari ham mavjud ekanligidan ko‘z yumib bo‘lmaydi. Chunki, rus 
tili va u orqali Evropa tillaridan o‘zbek tiliga o‘zlashgan ko‘plab baynalminal terminlar 
yangi tushuncha sifatida qo‘llanishi natijasida o‘zbek ilmiy terminologiyasi ham 
anchagina boyidi va uning uzviy qismiga aylanib qoldi. 
O‘zbek tili iqtisodiyot terminologiyasida ba’zi ruscha-baynalminal terminlarni 
aynan, tarjimasiz qo‘llash ayrim holatlarda o‘zini oqlab keldi. Biroq ona tilimizda 
ularning aniq muqobillari bo‘lgani va ular ayni bir iqtisodiy tushunchani aniq ifodalab 
kelgani holda hadeb baynalmilal terminlarni amaliyotga kiritaverish haqli e’tirozlarni 
keltirab chiqardi. Boy yozma adabiyotga ega bo‘lgan tillarda qo‘llab kelingan va ko‘p 
tillarda baynalmilal tillarning muqobili sifatida ishlatilishi mumkinligi ayonlashganda 
tilning ichki imkoniyatlaridan to‘la foydalanish va tegishli terminlarni tarjima qilish 
to‘g‘ri yo‘l ekanligi ilmiy adabiyotlarda alohida ta’kidlab o‘tilgan. 
Aniqroq qilib aytilganda, qator baynalmilal terminlarning qo‘llanishini 
ma’qullaganda, o‘zbek tilining tarixiy an’analarini hisobga olganda, o‘zbek tilining 
tarixiy an’analarini hisobga olgan holda, terminologiyani tartibga solish ishlarini yo‘lga 
qo‘yish lozim bo‘ladi, ya’ni ma’lum tushunchani ifodalashda milliy va baynalmilal 
atamalarning har ikkalasi ham terminologik talablarga teng javob bergan hollarda milliy 
terminning o‘zini qo‘llash maqsadga muvofiqdir. Aksincha, sinonimik qatordagi 
o‘zbekcha termin ko‘p asosli, ya’ni birikmalardan iborat bo‘lsa yoki tushuncha 
to‘g‘risida chalkash, noto‘g‘ri fikr tug‘dirsa, bunday hollarda, albatta, baynalmilal 
termin-afzallikka ega bo‘ladi va uni ilmiy termin sifatida tan olish kerak. 
Yuqoridagi kabi o‘zbekcha va baynalmilal terminlar o‘zaro sinonimiyasiga bir 
qancha misollar keltirish mumkin: hisobchi-buxgalter, qarzdor-debitor, so‘rovnoma-