Ish haqi turlari hamda ularning darajasini belgilovchi omillar

Ish haqining paydo bo`lishi va uning mazmun va mohiyati

Yer yuzida odam zoti paydo bo`libdi ekan u o`zi bilmagan holatda iqtisodiyotning bir bo`gini bo`lib uni rivojlantirish uchun o`z hissasini qo`shadi. Insonlar doimo o`z shaxsiy shuning bilan bir qatorda cheksiz ehtiyojlarini qondirish maqsadida harakat qiladilar ,ammo bu imkonsizdir. Iqtisodiyotning asosiy muammosi ham cheksiz bo`lgan ehtiyojlarni chekli ravishda qondirishdir.Qadim zamonlardan ham inson o`z ehtiyojlarini yakka holatda qondirish imkoniyatiga ega bo`lolmagan ,shuning uchun ham insonlar jamoa bo`lib yashashni afzal ko`rishadi ,ammo shaxsiy ehtiyojlarni hech kim shunchaki o`zidan o`zi qondirib berish majburiyatini o`z bo`yniga olgan emas. Kimdir sening ehtiyojingni qondirdimi sen ham uning ehtiyojini qondirish majburiyatiga egasan. Dastlab ehtiyojlarning qondirilishi o`zaro tovarlar almashinuvida ro`yobga chiqqan bo`lsa, bu usul keyinchalik o`zini oqlamaydi shunda inson uchun har qanday tovar bilan almashina olish imkoniyatiga ega bo`lgan tovarga ehtiyoj sezadi bu vaziyatda esa ular pulni yaratishadi. Pul dastlab turli xil metall shakllarda bo`lgan bo`lsa, keyinchalik ayrim sabablarga ko`ra ular qog`oz pullarga almashtilgan ,chunki ular ko`tarib yurilish uchun yengil va foydalanish uchun oson bo`lgan. Vaqt o`tgan sayin odamlar orasida tabaqalanish ro`y berib boylar va kambag`allarga ajrala boshlagan, bu vaziyatda esa boylar kambag`allardan o`zlarini ustun qo`yib ularni ishlata boshlashgan. Ularning bajargan ishlari uchun ularga o`zlari uchun kerak bo`lgan mahsulot yoki belgilangan miqdorda pul berishgan. Ana shu vaziyatta odamlar o`zlari ham unchalik tushunmagan holatda ish haqini yaratishgan. Zamon o`zgarib hayotga innovatsion texnologiyar turli ko`rinishdagi mashinalar kira boshlagach ish haqi va uni o`z egasiga yetkazish sohasida ham qator o`zgarishlar sodir bo`la boshlagan.
Ish haqi ­­-korxona, muassasa, tashkilotlarning o’z xodimlariga ularning mehnati uchun to’lashi shart bo’lgan haq shaklidir. Ish haqi asosiy va qo’shimcha qismlardan iborat;
Asosiy qism ish haqining nisbatan doimiy qismi hisoblanadi. Unga tarif bo’yicha belgilangan maosh, ustama va qo’shimcha haqlar kiradi. Ustama va qo’shimcha haqlar muayyan muddatga belgilangadi, hamda ish yomonlashgan taqdirda (mehnat sharoiti uchun to’lanadigan haqda tashqari) bekor qilinadi.