Ish va energiya. Qattiq jismning aylanma harakat dinamikasi

Ish va energiya. Qattiq jismning aylanma harakat dinamikasi.

1. 
   Ish va energiya. Mexanikadagi energiyaning saqlanish qonuni.
   
2. 
   Qattiq jismning kuch momenti va inertsiya momenti.
   
3. 
   Shteyner teoremasi. Impul’s momenti. Qattiq jism aylanma harakat dinamikasining asosiy tenglamasi.
   
4. 
   Impul’s momentining saqlanish qonuni. Aylanayotgan qattiq jismning kinetik energiyasi.
   

Tayanch so’z va iboralar: og’irlik kuchi, jismning og’irligi, ishqalanish kuchlari, tashqi ishqalanish, ichki ishqalanish, quruq ishqalanish, Elastiklik, elastiklik kuchlari, deformastiya, kinetik energiya,potensial energiya, mexanik ish, quvvat, energiya.
Umuman hozirgi kunda ma’lum bo’lgan hamma kuchlarni to’rt xil asosiy toifaga ajratish mumkin: tortishish kuchlari, elektromagnit kuchlar, kuchli o’zaro ta’sir kuchlari ( masalan, yadroda zarralarning o’zaro ta’sir kuchlari) va zaif o’zaro ta’sir kuchlari (masalan, elementar zarralarning emirilishida sodir bo’ladigan kuchlar).
Ish va quvvat. Energiya barcha turdagi moddalarning harakati va o‘zaro ta’sirining universal miqdori yo‘lchovidir. Boshqacha qilib aytganda, energiya – bu jismlarning ish bajarish qobiliyatidir. Modda harakatiningshakligaqarab, energiyaningharxilturlarigaegabo’lishini bo‘lamiz: mexanikenergiya, issiqlik energiyasi, elektromagnitenergiya, quyosh energiyasi vah.k.
Jism mexanik harakatining o‘zgarishi unga boshqa jismlar tomonidan ta’sir etgan kuchlar hisobiga bo‘ladi. Shu sababli, o‘zaro ta’sirlashayotgan jismlar orasidagi energiya almashuvi miqdorini baholash uchun, kuzatilayotgan jismga qo‘yilgan kuchning bajargan ishini ko‘rib chiqamiz.
Agar, jism to‘g‘ri chiziqli harakat qilayotgan bo‘lsa va unga ko‘chish yo‘nalishi bilan  burchak hosil qilgan doimiy kuch ta’sir etsa, shu kuchning bajargan ishi kuchning harakat yo‘nalishiga proeksiyasini kuch qo‘yilgan nuqtaning siljishiga ko‘paytmasiga tengdir (1-rasm).
. (1)
Umumiy hollarda, kuch moduli va yo‘nalishi bo‘yicha o‘zgarib turishi mumkin.

1 - rasm.
O‘zgaruvchankuchbajarganishnianiqlashuchun, bosibo‘tilganyo‘lnishundaykichikbo‘lakchalargabo‘lamizki, ularningharbirinito‘g‘richiziqdaniboratvaulardagita’sirkuchnio‘zgarmasdebhisoblaymiz (2-rasm).U holda elementar ish . (2)
O‘zgaruvchan kuchning MN ko‘chishida bajargan ishi quyidagiga teng bo‘ladi.
(3)
Bu integralni hisobash uchun F kuchning S traektoriya bilan bog‘liqligini bilish zarur. Chunki kuch s yo’lning fuktsiyasidir F=f(s). Bu kuchning bajargan ishi S traektoriya ostidagi maydon yuziga tengdir. Agar jism to‘g‘ri chiziqli harakat qilsa, ta’sir etuvchi kuch va  - burchak o‘zgarmas bo‘ladi. Shu sababli ga ega bo‘lamiz. Bu erda S – jismning bosib o‘tgan yo‘li. (2) - ifodadan: bo‘lganda, kuchning bajargan ishi musbat bo‘ladi, bo‘lganda, kuchning bajargan ishi manfiy, bo‘lganda, kuchning bajargan mexanik ishi nolga teng bo‘ladi. Ish birligi – 1 jouldan iborat: 1J = 1N.m.

2-rasm.
Bajarilayotganishningjadalliginitavsiflashuchunquvvattushunchasidanfoydalaniladi. N – quvvatdeb, Abajarilganishning, shuishnibajarishuchunketgantvaqtganisbatigatengfizikkattalikkaaytiladi. (4)
Agardajism kuchta’sirida o‘zgarmastezlikbilanharakatlansa, quvvatquyidagichaifodalanadi: vakuchningharakatyo‘nalishigaproeksiyasiF_Snijismningtezligigako‘paytmasigatengbo‘ladi. Quvvato‘zgaruvchanbo‘lgandaoniyquvvattushunchasidanfoydalaniladi:

Agardaoniyquvvato‘zgaruvchanbo‘libtvaqtnoldansezilarlifarqqilsa, uholdao‘rtachaquvvattushunchasio‘rinlibo‘ladi: .Quvvatbirligi – Vtbilano‘lchanadi. 1Vt=1 J/sek.