Ishchi kuchi, uning bandligi va ishsizlik

Ixtiyoriy ishsizlik tabiiy ishsizlik turi bo’lib, bunda mehnatga layoqatli kishilarning mehnat faoliyatidan o’z xohishi bo’yicha chetlashgan, ya’ni ishlashni xohlamaydigan qismi tushuniladi.
Institutsional (muassasaviy) ishsizlik ham tabiiy ishsizlikning navbatdagi turi hisoblanadi. Ishsizlik bu turini mehnat bozori infratuzilmasi amal qilishi hamda shu bozorda talab va taklifni o’zgartiruvchi omillar keltirib chiqaradi.
Texnologik va hududiy ishsizlik majburiy ishsizlik turlari hisoblanadi.
Texnologik ishsizlik ishlab chiqarishning amal qilishida texnologik usullar bir- birining o’rniga kirib kelishi bilan birga boradi. Ularning ichida asosiylari mexanizatsiya, avtomatlashtirish, robotlashtirish va informatsion texnologiyani qo’llash hisoblanadi.
Hududiy ishsizlik tarixiy, demografik, madaniy, milliy va ijtimoiy – psixologik xarakterdagi bir qator kompleks omillagar bilan bog’liq.
Yashirin ishsizlik uchun ish kuni yoki ish haftasi davomida to’liq band bo’lmaslik xarakterli. U o’z ichiga ishchi kuchining ishlarining to’liq hajmini bajarmaydigan bir qismini oladi.
Turg’un ishsizlik mehnatga layoqatli aholining ish joyini yo’qotgan, ishsizlik bo’yicha nafaqa olish huquqidan mahrum bo’lgan va faol mehnat faoliyatiga hech qanday qiziqishi bo’lmagan qismini qamrab oladi.
«To’liq bandlilik» tushunchasi iqtisodiyotda ishsizlikning mutloq mavjud bo’lmasligini bildirmaydi. Iqtisodchilar friktsion va tarkibiy ishsizlikning bo’lishini tabiiy deb hisoblaydi, shu sababli «to’liq bandlilik» ishchi kuchining 100 % dan kamini tashkil qiluvchi miqdor sifatida aniqlanadi. Aniqroq aytganda, to’liq bandlilik sharoitida ishsizlik darajasi friktsion va tarkibiy ishsizlar soniga teng bo’ladi. Tsiklik ishsizlik nolga teng bo’lganda, to’liq bandlilik sharoitidagi ishsizlik darajasiga erishiladi. «To’liq bandlilik» sharoitidagi ishsizlik darajasi ishsizlikning tabiiy darajasi deb ham ataladi. Ishsizlikning tabiiy darajasi bilan bog’liq bo’lgan milliy ishlab chiqarishning real hajmi, iqtisodiyotning ishlab chiqarish salohiyatini ko’rsatadi.