Ishchi kuchi va uning bandligi reja asosida quyidagilar o’zlashtiriladi

3-Savol ►
O‘zbekistonda bandlikni ta’minlashda mehnat birjalari faoliyati. Ishsizlarni ijtimoiy ximoyalash.
Ishchi kuchi bozori xaridorlar – ish beruvchilar va sotuvchilar- ish kuchi egalaridan iborat bo‘ladi. Ish beruvchilar davlat idora tashkilotlari, xususiy va jamoat tashkilotlari, mehnatini taklif etuvchilar – ish kuchi egalari bo‘lib, ular mehnat qobilyatiga ega va o‘z ishchi kuchini sotishga ishtiyoqi bo‘lgan kishilardan tashkil topadi. Ishchi kuchi bozorining aniq shakllari bular - mehnat birjalari va ishga yollovchi firmalardir.
Ishchi kuchi bozorini tartibga solishda mehnat birjlari alohida o‘rin tutadi.
Mehnat birjasi – ishchi kuchini taqdim qiluvchilar hamda ishga yollovchilar o‘rtasida ish kuchini sotish va sotib olish bo‘yicha kelishuvni amalga oshirishda vositachi vazifasini bajaruvchi maxsus muassasadir.
Dastlabki mexnat birjalari X1X asrning birinchi yarmida tashkil topgan. Bizning Respublikada mehnat birjalari 2009 yildan boshlab –“Axoli bandligiga ko‘maklashish markazlari” deb atala boshlandi.
Bunday markazlarning asosiy vazifalari quyidagilardir:
- ishsizlarni ro‘yxatga olish, xamda ishi joyini o‘zgartirmoqchi bo‘lganlarni ishga joylashtirishda vositachilik qilishi;
- ishchi kuchiga bo‘lgan talab va taklifni o‘rganish;
- alohida ixtisosliklar bo‘yicha ishchi kuchiga talab haqida ma’lumot berish;
- yoshlarni kasb ixtisosliklar bo‘yicha yo‘naltirish, yangi kasb-hunarga o‘rgatishni tashkil qilish.
Mehnat birjalarining faoliyati faqat ish bilan ta’minlash emas, balki iqtisodiyot tarmoqlari tarkibidagi o‘zgarishlar bilan bog‘liq xolda o‘zgarib turadigan mehnat bozori talabini qondirishdan iborat.
2012 yilda Respublika bandlik xizmati muasasalariga 623.3 ming kishi ishga joylashtirishga ko‘maklashish uchun murojaat qilib, ulardan 546.6 ming kishi ish bilan ta’minlagan.
Respublikada axolining yuqori sur’atlar bilan o‘sib borayotganligini, shuningdek jaxon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining salbiy ta’sirini xisobga olgan xolda ish bilan bandlikni ta’minlash uchun mamlakatimizda bir qator tadbirlarni amalga oshirish mo‘ljallangan:

Birinchidan, keng faoliyat turlari, shuningdek, yakka tartibdagi tadbirkorlikni kengaytirish uchun sharoit yaratish. Birinchi navbatda qishloq xo‘jaligi ham ashyosini qayta ishlash, iste’mol mollari, maxalliy xom ashyodan qurish materiallari tayyorlovchi xususiy kichik korxonalarni faol rivojlantirishni rag‘batlantirish.

Bu tadbirlarni amalga oshirish natijasida kichik tadbirkorlik sub’ektlarining yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 2008 yildagi 48.2% dan 2012 yilda 54,6% ga ortgan. Ularning sanoat mahsuloti hajmidagi ulushi 22,2% ni, qurilish ishlarida 70,7%, chakana tovar aylanmasidagisi 45,3% ni, pulli xizmatlaridagisi 44,7% ni tashkil qilgan. Bugungi kunda mamlakatimizda ish bilan band bo‘lgan axolining 76%dan ko‘prog‘i aynan shu sohaga to‘g‘ri keladi.
Ikkinchidan, xizmat ko‘rsatish soxasi va kasanachilikning turli shakllarini keng joriy etish, qishloq joylarda chorvachilikni rivojlantirishni rag‘batlantirishga alohida e’tibor qaratish.
Prezidentimiz I.A.Karimov ta’kidlaganidek: “Bugungi bosqichda kasanachilik soxasi bandlik va oila byudjeti daromadlarini oshirishning qo‘shimcha manbaiga aylanib borayotganini xech kim inkor etolmaydi. Ayni vaqtda kasanachilik fuqorolarni, birinchi navbatda, xotin-qizlar, ayniqsa, ko‘p bolali ayollarni, yordamga muxtoj nogironlar va mehnat qobilyati cheklangan boshqa shaxslarni ishlab chiqarish faoliyatiga jalb etish uchun muxim axamiyat kasb etmoqda”.⁷⁷
Uchinchidan, qishloqlarda keng tarmoqli ijtimoiy va ishlab chiqarish infratuzilmasini yaratish, shu orqali yangi ish joylarini ochish, yangi ishlab chiqarishlarni vujudga keltirish.
To‘rtinchidan, ishdan bo‘shagan xodimlarni qayta tayyorlash va qayta o‘qitishni tashkil etishni tubdan o‘zgartirish.
Beshinchidan, vaqtincha ishga joylashtirish imkoni bo‘lmagan mehnatga yaroqli axolini davlat tomonidan ishonchli ravishda ijtimoiy ximoyalash. Bu siyosat ularning o‘ta zarur extiyojlarini qondirish va kafolatli tirikchilik manbalariga ega bo‘lishiga qaratiladi.
Aholining ish bilan bandligi muammosi ko‘p qirrali bo‘lib, u barcha odamlarga o‘z qobilyatlarini ishga solish imkoniyatini berish bilan birga, aholi extiyojlarini qondirish uchun dastlabki teng imkoniyatlarni ta’minlovchi davlat va bozor mexanizmini vujudga keltirish, ishchi kuchini unumli va samarali ish bilan band qilish, zarur xollarda ishchi kuchini iqtisodiyot tarmoqlari va soxalari o‘rtasida qayta taqsimlash kabi masalalarni ham o‘z ichiga oladi.