Ishlab chiqarish turlari va ularda ishni tashkil qilish

Detallar o‘lchamlarining jadval usulidagi taqsimoti 
Detallar to‘plamining o‘lcham taqsimotini jadval yoki grafiklar ko‘rinishida ham 
berish mumkin. Amalda detallarning haqiqiy o‘lchamlarini oraliqlarga yoki 
razryadlarga shunday qilib bo‘linadiki, bunda o‘lchash xatoligini kompensatsiya qilish 
uchun oraliq bo‘lagining qiymati, o‘lchov asbob shkalasi bo‘lagining qiymatidan bir 
qancha kattaroq qilib olinadi. 
Masalan, sozlangan dastgohda ishlangan bir partiyadagi 100 ta detallarning 
haqiqiy o‘lchamlarini o‘lchaganimizdan keyin 30,00 mm bilan 30,35 mm oralig‘ida 
joylashgan bo‘lsin (2.3–jadval).
Detallar o‘lchamlarining grafik usulidagi taqsimoti 
2.3–jadvalda keltirilgan ma‘lumotlar bo‘yicha o‘lchamlarning grafik taqsimotini 
qurish mumkin. Agarda, absissa o‘qi bo‘ylab o‘lchamlarning oraliqlari joylashtirilsa, 
ordinata o‘qi bo‘ylab ularga mos keluvchi m–takrorlanishlar yoki m/n–nisbiy 
takrorlanishlar joylashtiriladi, natijada gistogramma taqsimoti deb ataluvchi zinalik 
to‘rtburchakli ustunlar hosil bo‘ladi (2.13–rasm). 
Agarda, har bir oraliqning o‘rtasiga to‘g‘ri keluvchi nuqtalarni ketma–ket o‘zaro 
birlashtirilsa empirik egri chiziq taqsimoti yoki maydon taqsimoti deb ataluvchi kesik 
egri chiziq hosil bo‘ladi. 
Gistogrammali taqsimot maydonini qurish uchun, o‘lchanuvchi detallar soni 50 
dan va oraliqlar soni 5 dan kam bo‘lmasligi hamda taqsimot egri chizig‘ining eng 
baland nuqtasi o‘rtacha o‘lchamga yaqin bo‘lishi uchun oraliqlar soni toq sonda 
(5,7,9,...va h.k.) bo‘lishi maqsadga muvofiq hisoblanadi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

2.3-jadval 
Oraliqlar 
№ 
Oraliqlar qiymati 
mm. 
Takrorlanish 
m 
Nisbiy 
takrorlanish m/n 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
30,00 – 30,05 
30,05 – 30,10 
30,10 – 30,15 
30,15 – 30,20 
30,20 – 30,25 
30,25 – 30,30 
30,30 – 30,35 
2 
8 
20 
36 
21 
10 
3 
0,02 
0,08 
0,20 
0,36 
0,21 
0,10 
0,03 
JAMI: 

m= n =100 

m/n= 1 
 
2.2.5-§. Ishga yaroqsiz detallar foizi va sonini aniqlash usuli masala va misollarda 
Tanavorlarga ishga yaroqli qilib ishlov berishning ishonchliligini tayinlash; 
Qachon aniqlik zahirasi t>1,0 bo‘lsa tanavorlarga ishlov berishda ishga 
yaroqsizlik holati yuz bermaydi. t<1,0–ishga yaroqsiz detallar bo‘lishi ehtimolligi bor 
hisoblanadi. 
Faqat t

1.2, bo‘lsa ishlov berish jarayoni ishonchli hisoblanadi. 
O‘lchamlar taqsimotining barcha qonunlari uchun ham tanavorlarni ishga 
yaroqli qilib tayyorlash sharti quyidagi ifoda bilan hisoblanadi: 
w < T
 
 
 
 
 
(2.42) 
O‘lchamlarning faktik taqsimot maydoni o‘rnatilgan qo‘yimdan kichik 
ekanligini ko‘rsatadi. Tabiiy taqsimot uchun bu ifoda quyidagicha: 
6

 < T.
(2.43)
2.18-rasm. O‘lchamlarning turli taqsimlanish qonunlari uchun tanavorlarga ishga yaroqli ishlov 
berish sharti. 
Taqsimot maydoni siljishini chaqiruvchi 
sist

sistematik xatolikning bor 
bo‘lishida ishga yaroqli tanavor tayyorlash sharti (2.18–rasm): 

---

T
sist




6
,
(2.44) 
bu yerda, 
sist

–sozlash xatoligiga teng, ya‘ni
sozl
sist



. 
Ishga yaroqsizlik ehtimolligi bor detallar sonini hisoblash qachonki berilgan 
amaldagi tanavorlar o‘lchamlarining taqsimot maydoni qo‘yim maydonidan ortib ketsa 
ishga yaroqsiz detallar paydo bo‘lish ehtimolligi bor bo‘ladi. 
Ishlov berilgan partiyadagi hamma tanavorlarning ishga yaroqsizlik ehtimolligi 
foizi quyidagicha hisoblanishi mumkin. 
O‘lchamlarning Gauss qonuni bo‘yicha taqsimotida, 0,27 % xatolikka yo‘l 
qo‘yiladi deb hisoblanadi, ya‘ni partiyadagi hamma tanavorlarning haqiqiy 
o‘lchamlarining taqsimot maydoni 
min
.
max
.
6
fak
fak
L
L
w




oralig‘idadir. 
Bu holda tabiiyki, ya‘ni tabiiy egri chiziq va absissa o‘qi bilan o‘ralgan maydon 
(2.19, a –rasm) birga teng va partiyadagi tanavorlar 100 % ekanligini aniqlaydi. 
Maydonning shtrixlangan uchastkasi, o‘zining o‘lchamlari bilan qo‘yim 
chegarasidan chiqqan tanavorlar sonini bildiradi. Ishga yaroqli tanavorlar sonini 
aniqlash uchun qo‘yim uzunligiga teng keluvchi (
min
.
max
.
rux
rux
L
L
T


) egri chiziq va 
absissa o‘qi bilan chegaralangan maydonni topish zarur. 
Qo‘yim maydoniga nisbatan taqsimot maydoni simmetrik joylashganda (2.19, 
a–rasm) Gauss egri chizig‘i va absissa X
o
bilan chegaralangan maydonni yarmini 
aniqlovchi integralning ikkilangan qiymatini topish kerak,
 





0
2
2
0
2
/
'
2
/
1
X
r
Lo
Li
dt
e
t





.
(2.45)
2.45 ifodani Laplasning ma‘lum funksiyasi shakliga o‘xshash normallashtirilgan 
ko‘rinishda quyidagicha yozish mumkin, 

---

2.19-rasm. Taqsimot maydoni qo‘yim maydoniga nisbatan (a) simmetrik va (b) 
nosimmetrik joylashishida ishga yaroqsizlik bo‘lishi ehtimolligi soni. 
 
 


t
i
dt
e
t
0
2
/
2
2
/
1


.
(2.46)
Bu funksiya qiymatlari t ning qiymatlariga bog‘liq holda ma‘lum adabiyotlarda 
yoki [1,2] larning ilovasida tabulyatsiyalashtirilgan. 
2.46 formuladagi t taqsimotning normallashtirilgan parametri yoki tavakallik 
koeffitsienti ekanligini bildiradi va quyidagi ifodadan aniqlanadi. 


/
/
)
(
0
'
X
L
L
t
r
o
i



.
(2.47) 
t qiymatlar ortishi bilan o‘lchamlari qo‘yim maydoniga to‘g‘ri keluvchi 
detallarning soni ortib boradi va ishlov berishda kutiluvchi ishga yaroqsiz detallar 
soni kamayadi. 
O‘lchamlar Gauss qonuni bo‘yicha taqsimlangan bo‘lsa kutiluvchi ishga 
yaroqsizlik foizi (tavakallik P foizi) taqsimotning normallashtirilgan parametriga 
bog‘liq holda quyida keltirilgan qiymatlarga mos ravishda aniqlanishi mumkin. 
Tavakallik 
Foiyzi P: 0,1; 0,2; 0,27; 0,5; 1; 2,0; 3; 4; 5; 10; 32,0. 
Qiymat t: 3,29; 3,12; 3; 2,80; 2,57; 2,33; 2,17; 2,06; 1,96; 1,65; 1,00 yoki 
quyidagi 2.4–jadvaldan aniqlash mumkin, 
Ma‘lumki, Laplas funksiyasini y yechimi X
o
va 

larning aniq qiymatlariga 
bog‘liq emas, balki 2.47 formulaga mos ravishda ularning nisbatiga bog‘liq bo‘ladi.