Ishlab chiqarish turlari va ularda ishni tashkil qilish

3-misol. Boshlang‘ich ma‘lumotlar oldingi misoldagining o‘zi. Agar sozlash 
xatoligi 
sozl

o‘lchamlarning taqsimot egri chizig‘i cho‘qqisining holatini ruxsat etilgan 
maydonning o‘rtasidan o‘ngga 0,02 mm siljitsa (2.19, b–rasm), detallarning yaroqli, 
yaroqsiz, o‘lchami kichik va juda katta o‘lchamlarning soni hamda umumiy yaroqsiz 
detallar soni aniqlansin!
Yechimi: 1. A maydonda X
A
va T
A
(2.19, b–rasm) qiymatlarni hisoblaymiz: 

---

X
A
= T/2+ ∆
s
=0,05 + 0,02 = 0,07; 
t
 A
 = X
A
 / 

= 0,07 / 0,025 = 2,8. 
2.4-jadvalga asosan, ya‘ni 49,74% yaroqli va 0,26% yoki 1 ta detal yaroqsiz, u 
ham bo‘lsa, uning diametri o‘lchamining juda kichikligi. 
2. B maydonida X
B
va t
 B
ni qiymatlarini aniqlaymiz : 
X
B
 = T / 2 – 
sozl

= 0,05 – 0,02 = 0,03; 
t
 Bq 
= X
B
 / 

= 0,03 / 0,025 = 1,2. 
2.4–jadvalga asosan, 

(t) = 0,3849, ya‘ni 38,49% detallar yaroqli va 11,5% yoki 
34,5 dona detalning diametri juda katta bo‘lib, qo‘yim maydonidan tashqarida 
joylashganligi uchun yaroqsiz deb hisoblanadi. 
3. Yaroqli detallarning umumiy soni: 49,74 + 38,49 = 88,23% yoki 265 dona. 
Yaroqsiz detallarning umumiy soni: 11,77% yoki 35 dona. 
Hisoblardan ko‘rinib turibdiki, agar detalning yaroqsizlari nosimmetrik 
joylashsa, umumiy yaroqsiz detallar soni simmetrik joylashishiga nisbatan ko‘p bo‘lar 
ekan, ammo qo‘shimcha ishlov berish yo‘li bilan olingan yaroqsiz detallar sonini bir 
muncha kamaytirish mumkin. Masalan, diametri katta bo‘lgan valiklarni jilvirlash yo‘li 
bilan ularning diametrni kamaytirib yaroqli valik olish imkoniyati bor. 
 
2.2.6-§. Aniqlikni baholashning nuqtali diagrammalar qurish usuli 
Tabiiy egri chiziq taqsimoti usuli berilgan TA ni bajarilish aniqligiga obyektiv 
baho berishda yaxshi natijalar beradi. Biroq, bu usulni qo‘llaganda kam sonli 
tanavorlarni ishlash ketma-ketligini hisobga olmaydi, qaysi detal oldin ishlangan, qaysi 
detal keyin ishlangan bundan qat’iy nazar detallar aralashmasiga hukm chiqariladi. 
Bundan tashqari, egri chiziq taqsimoti har bir xatolikni jarayonga ta‘sir qilish sababini 
aniqlash imkonini bera olmaydi. Egri chiziqni qurib, tahlil qilib uning cho‘qqisi qaysi 
tomonga siljib qolishiga qarab doimiy sistematik xatolikni (sozlash xatoligini) aniqlash 
mumkin. Biror qonuniyat asosida o‘zgaruvchan xatoliklarga kelsak, ularni egri 
chiziqning shakl o‘zgarishiga qarab bilamiz. Avval ko‘rsatilganidek, keskichning 
intensiv yeyilishi ta‘siridan Gauss egri chizig‘i yassi cho‘qqi shaklidagi egri chiziqqa 
aylanadi. Biroq, o‘rta kvadrat og‘ishlarini hisoblashda qonuniy o‘zgaruvchan 

---

xatoliklarni hisoblash tasodifiy xatolikni hisoblashdan farq qilmaydi. Bu holda, 
sistemani u yoki bu xatoliklari sabablarini tekshirishda va ularni yo‘qotish 
imkoniyatlari kam. 
Aniqlikni tekshirishning jihoz usuli nuqtali diagrammalar qurishga asoslangan. 
Absissa o‘qi bo‘yicha, dastgohdan qaysi tartibda tayyor bo‘lib chiqsa shu tartibda 
ishlanuvchi detallarning tartib nomerlari belgilab qo‘yiladi, ordinata o‘qi bo‘yicha esa 
nuqtalar ko‘rinishida detallarni o‘lchash natijalari belgilab boriladi. 
Bunga o‘xshash diagrammalarni xoh bir detal uchun xoh ketma–ket ishlanuvchi