Ishlanadi ijtimoiy sug‘urta

5.2-jadval
Jahonda aholi o‘limiga sabab bo‘layotgan kasalliklar TOP-10 kasalliklar (mamlakatlar guruhi bo‘yicha, 100 000 aholiga nisbatan)¹⁵⁴

	Quyi daromadli mamlakatlar			O‘rta-quyi daromadli mamlakatlar			O‘rta-yuqori daromadli mamlakatlar				Yuqori daromadli mamlakatlar
	2000 y.	2010 y.	2020y.	2000 y.	2010 y.	2020 y.		2000 y.	2010 y.	2020 y.		2000 y.	2010 y.	2020 y.
Alsgeymer kasalligi va boshqa demanslar	–	–	–	–	–	–		20,0	30,3	34,1		58,3	60,0	62,7
Bezgak	50,1	43,5	38,8	–	–	–		–	–	–		–	–	–
Buyrak yetishmovchiligi	–	–	–	–	–	–		–	–	–		35,3	29,0	22,4
Diareya kasalligi	65,3	62,3	57,9	38,9	34,1	29,8		–	–	–		–	–	–
Jigar raki	–	–	–	–	–	–		30,1	25,5	21,9		–	–	–
Jigar sirrozi	–	–	–	40,0	34,5	27,2		–	–	–		–	–	–
Ishemik yurak kasalligi	58,3	55,2	53,8	130,1	124,6	118,7		154,0	148,5	142,1		155,1	148,2	144,3
Yo‘g‘on va to‘g‘ri ichak saratoni	–	–	–	–	–	–		–	–	–		40,6	33,8	29,0
Yo‘l-transport jarohatlari	40,9	35,3	31,8	39,5	33,5	27,0		30,0	25,8	22,1		–	–	–
Ko‘krak bezi saratoni	–	–	–	–	–	–		–	–	–		29,1	26,3	20,9
Qandli diabet	–	–	–	41,0	35,6	27,8		29,7	25,0	22,8		32,0	28,9	24,3
Qon tomir kasalliklari	57,8	48,9	43,7	75,3	68,5	60,9		120,2	115,3	109,9		68,2	65,4	63,0
Quyi nafas yo‘llarining infeksiyalari	80,3	78,7	76,2	53,9	48,5	44,3		36,1	28,5	23,1		52,1	46,0	38,9
OIV/OITS	54,2	52,3	45,9	–	–	–		–	–	–		–	–	–
Oshqozon raki	–	–	–	–	–	–		29,0	24,7	20,5		–	–	–
Sil kasalligi	50,3	42,0	35,1	40,8	35,6	30,2		–	–	–		–	–	–
Surunkali obstruktiv o‘pka kasalligi	–	–	–	49,9	45,6	41,2		60,7	53,9	47,3		59,1	53,2	47,3
Traxeya, bronx, o‘pka saratoni	–	–	–	–	–	–		49,1	42,3	34,9		60,1	54,3	49,9
Tug‘ilish asfiksiyasi va tug‘ilish jarayonidagi jarohatlar	38,7	35,3	32,0	–	–	–		–	–	–		–	–	–
Erta tug‘ilish asoratlari	49,8	42,3	34,1	40,8	34,9	27,5		–	–	–		–	–	–

Ushbu tadqiqot ishida yuqorida qayd etilgan mezonlardan kelib chiqib, tibbiy sug‘urta bozorining o‘ziga xos xususiyatlari, rivojlanish tendensiyalari va amal qilish mexanizmi aniqlandi (5.1-rasmga qarang). Taxlillar ko‘rsatishicha, rivojlangan mamlakatlarda sog‘liqni saqlash tizimi majburiy (davlat yoki ijtimoiy) va ixtiyoriy (xususiy) tibbiy sug‘urta hisobiga rivojlanib, samarali faoliyat ko‘rsatmoqda.

5.1-rasm maʼlumotlari shundan dalolat beradiki, taraqqiy etgan mamlakatlar tibbiy sug‘urta bozorining rivojlangan tizimiga ega bo‘lib, aholi daromadlari yuqori va davlat tomonidan samarali ijtimoiy siyosat yuritilishi tufayli sog‘liqni saqlash tizimi va undagi tibbiy sug‘urta xizmatlari majburiy va tibbiy sug‘urta badallari hisobidan qoplanadi.
Rivojlanayotgan mamlakatlarda tibbiy sug‘urta bozori sust rivojlangan bo‘lib, sog‘liqni saqlash tizimini moliyalashtirish va tibbiy xizmatlar, asosan, davlat budjeti va qisman tibbiy sug‘urta badallari evaziga amalga oshiriladi. Bozor munosabatlari shakllanayotgan mamlakatlarda sog‘liqni saqlash tizimi va tibbiy xizmatlar to‘lig‘icha davlat budjeti mablag‘lari hisobidan moliyalashtiriladi.
Umuman, rivojlangan, rivojlanayotgan va bozor munosabatlari shakllanayotgan mamlakatlarda tibbiy sug‘urta bozori holati (tibbiy xizmatlar narxi, sifati, qamrovi va h.k.) mazkur mamlakatlarning ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan rivojlanganlik darajasiga bog‘liq bo‘ladi.
Rivojlanayotgan va bozor munosabatlari shakllanayotgan mamlakatlarda sog‘liqni saqlash tizimi ustun darajada davlat budjeti mablag‘lari hisobidan moliyalashtirilmoqda. Ushbu holat zarur tibbiy xizmatlarni olish va ularni yuqori sifatini kafolatlay olmaydi. Fikrimizcha sog‘liqni saqlash tizimini moliyalashtirish hamkorlikda (davlat va xususiy) bo‘lishi hamda ixtiyoriy va majburiy tibbiy sug‘urta mexanizmlaridan foydalanishga asoslanishi kerak. Tibbiy sug‘urta bo‘yicha jaxon tajribalarda ixtiyoriy va majburiy tibbiy sug‘urta mexanizmlaridan samarali foydalaniladi.

5.1-rasm. Rivojlangan, rivojlanayotgan va bozor munosabatlari shakllanayotgan mamlakatlarda tibbiy sug‘urta bozorining xususiyatlari va amal qilish mexanizmi¹⁵⁵
Nazorat savollari
1.Aholini ijtimoiy himoya tizimida tibbiy sug‘urtaning o‘rnini baholang?
2.Sog‘liqni saqlash tizimini sug‘urta asosida moliyalashtirish modellari?
3.Xorij mamlakatlarda tibbiy sug‘urta fondi mablag‘larining sarflanish yo‘nalishlari tarkibi aytib bering?
Test savollari
1.Kasalxonalarda tibbiy yordam ko‘rsatishning birinchi uyushgan shakllari nechanchi asrlarda paydo bo‘la boshladi?
A) VII asrda Vizantiyada
B) X asrda Bobilda
S) XV asrda Germaniyada
2. Germaniyada 1894 yilda kim tomonidan «Majburiy tibbiy sug‘urta tizimi to‘g‘risida»gi qonun qabul qilingan?
A) kansler O.Bismark
B) Lui Paster
S) Ronald Ross
3. Sog‘liqni saqlash tizimini moliyalashtirishning zamonaviy usuli bu ?
A) Tibbiy sug‘urta
B) Dalat buyudjeti
S) Pullik xizmatlar
4. A.P.Arxipov tomonidan tibbiy sug‘urtalashga qanday taʼrif berilgan?
A) tibbiy sug‘urtani aholining manfaatlarini ijtimoiy himoya qilish shakli
B) tibbiy sug‘urta – bu sug‘urta faoliyatining alohida tashkiliy shakli
S) tibbiy sug‘urta – bu obʼekti tibbiy xizmatlar ko‘rsatishga qaratilgan harajatlar
5. Rivojlangan mamlakatlarda sog‘liqni saqlash tizimini qanday modellar asosida moliyalashtiriladi?
A) Majburiy va ixtiyoriy tibbiy sug‘urta
B) Davlat buyudjeti
S) Aholi daromadlari
Mustaqil ish mavzulari
1.Aholini ijtimoiy himoya qilish tizimi va tibbiy sug‘urta munosabatlari: o‘zaro bog‘liqlik hamda o‘zaro taʼsir nazariyasi va metodologiyasi.
2.Tibbiy sug‘urtani rivojlanish evolyusiyasi.
3.Sog‘liqni saqlash tizimidagi xarajatlar va ko‘rsatkichlar nisbatining samaradorligi.
4.Majburiy tibbiy sug‘urta tizimining qiyosiy tahlili.
5.Bismark modeliga mos ravishda tashkil etilgan tibbiy sug‘urta modeli: ularning kuchli va zaif tomonlari.