Ishlanadi ijtimoiy sug‘urta

5.8-rasm. Jahon mintaqalari bo‘yicha «Sog‘liqni saqlash tizimi reytingi» ko‘rsatkichi, 2020 y.¹⁹⁴
Aholiga tibbiy xizmatlar ko‘rsatishda yevropa ittifoqi mamlakatlarining aksariyati tibbiy sug‘urta xizmatlari amaliyotga keng tatbiq etilganligi sababli ushbu mintaqada sog‘liqni saqlash tizimi reytingining huquqiy asoslari va tibbiy xizmatlarni moliyalashtirish amaliyoti (80), tibbiy xizmat ko‘rsatishni muvofiqlashtirish va markazlashtirish (82), tibbiy xizmat ko‘rsatish sifati va qamrov ko‘lamini nazorat qilish (79), aholiga ko‘rsatilayotgan tibbiy xizmatlarning turlari va ularning sifati (79) kabi tarkibiy komponentlari ko‘rsatkichi yuqori hisoblanadi (5.6-jadvalga qarang).

Shu o‘rinda aytish joizki, Amerika qitʼasida hisoblangan reyting ko‘rsatkichi Janubiy va Shimoliy Amerika uchun o‘rta hisobda hisoblangan bo‘lib, mintaqa ko‘rsatkichlari Yevropa Ittifoqi ko‘rsatkichlaridan nisbatan past hisoblanadi. Ammo, ushbu mintaqada ham tibbiy sug‘urta xizmatlari AQSH va Kanada mamlakatlarida ixtiyoriy ravishda joriy etilgan hisoblanadi. Xorij mamlakatlarida aholini ijtimoiy himoya qilish tizimida tibbiy sug‘urta tizimini rivojlanish boy tajribasini qiyosiy tahlil qilib, O‘zbekistonda aholini ijtimoiy himoya qilish, sog‘liqni saqlash tizimida tibbiy sug‘urtani joriy etishda ijodiy qo‘llash masalalarini tadqiq etish muhim ahamiyatga ega.

5.6-jadval
Jahonda «Sog‘liqni saqlash tizimi reytingi» va uning tarkibiy komponentlari ko‘rsatkichi¹⁹⁵

	Afrika	Amerika	Janubi-Sharqiy Osiyo	Yevropa	Sharqiy o‘rta yer dengizi	G‘arbiy tinch okeani	Jahon
Sog‘liqni saqlash tizimining huquqiy asoslari va tibbiy xizmatlarni moliyalashtirish amaliyoti	43	74	67	80	64	76	65
Tibbiy xizmat ko‘rsatishni muvofiqlashtirish va markazlashtirish	51	78	69	82	74	72	70
Zoonoz kasalliklarga chalinish holatlari (hayvonlardan yuqadigan infeksion kasalliklar)	50	72	58	80	77	65	67
Oziq-ovqat havfsizligi	43	78	53	77	64	75	64
Tibbiy xizmat ko‘rsatish muassasalarining labaratoriya xonalarining holati va rivojlanish darajasi	56	79	73	81	69	81	72
Tibbiy xizmat ko‘rsatish sifati va qamrov ko‘lamini nazorat qilish	61	78	78	79	72	84	73
Sog‘liqni saqlash tizimining kadrlar bilan taʼminlanganlik darajasi va ularning salohiyati	49	70	60	71	64	68	63
Sog‘liqni saqlash tizimi va aholiga tibbiy xizmat ko‘rsatuvchi muassasalarning favqulodda holatlarga tayyorgarlik darajasi	40	73	58	73	65	75	62
Aholiga ko‘rsatilayotgan tibbiy xizmatlarning turlari va ularning sifati	41	64	61	79	68	70	62
Infeksion kasalliklarni tarqalishini oldini olish	43	68	71	66	60	69	60
Yangi turdagi kasalliklarga chalinish holatlari darajsi	36	70	53	60	64	70	56
Kimyoviy hodisalarning tabiiy-ekologik jarayonlarga taʼsiri	32	60	45	69	56	70	54
Radionuklear favqulodda vaziyatlarga tayyorgarlik darajasi	32	59	45	77	57	54	55
Sog‘liqni saqlash tizimi reytingi	44	71	61	75	66	71	63

Sog‘liqni saqlash tizimidagi jamlangan boy, ilg‘or xorijiy tajribani o‘rganish mahalliy sog‘liqni saqlash tizimini rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishilarini aniqlash imkonini beradi. Xorij tajribalari ko‘rsatishicha, tibbiyot sektorida davlat ishtirokining darajasi yuqori bo‘lgan mamlakatlarda aksariyat hollarda ko‘rsatiladigan tibbiy yordam sifatini yaxshilanishiga, hayot davomiyligini ortishiga erishadilar.

Shu bilan birgalikda aholining daromad darajasi, demografik holat va tibbiy sug‘urta tizimi moliyalashtirilish imkoniyatlarini inobatga olinib, xususiy sektorni rivojlantirib borishi lozim. Jamiyatda moliyaviy yoki huquqiy maqomidan qatʼiy nazar har bir shaxs foydalanish imkoniyatiga ega bo‘lgan tibbiy xizmatlarning minimal ro‘yxati kafolatlangan bo‘lishi lozim.
Nazorat savollari
1.Xorij mamlakatlarida tibbiy sug‘urtasi tizimi tarkibi va uning mamlakat YAIM hajmidagi ulushi ko‘rstakichlari.
2.Majburiy tibbiy sug‘urta tizimining afzalliklari va aholini ijtimoiy himoya qilishdagi roli.
3.Ixtiyoriy tibbiy sug‘urta tizimining o‘ziga xos xususiyatlari.
Test savollari
1.Yevropa mintaqasidagi necha mamlakatlar alkogol va tamaki mahsulotlariga soliqning kiritilishi xisobiga sog‘liqni saqlash sohasini qo‘shimcha moliyalashtirishda manba sifatida ko‘llaydi?
A) 53 ta mamlakatdan 26 tasida
B) 53 ta mamlakatdan 30 tasida
S) 60 ta mamlakatdan 15 tasida
2. Jaxondagi sog‘liqni saqlash tizimining moliyalashtirish qanday modellari mavjud?
A) Budjet modeli (davlat tizimi), sug‘urta modeli (ijtimoiy sug‘urta tizimi) va xususiy model (nodavlat yoki bozor tizimi).
B) Tibbiy sug‘urta va xususiy model (nodavlat yoki bozor tizimi).
S) ijtimoiy sug‘urta va nodavlat yoki bozor tizimi
3. Germaniya aholisining necha foizini ijtimoiy tibbiy sug‘urta dasturlari bilan qamrab olingan?
A) 90 foiz
B) 80 foiz
S) 85 foiz
4. Kaysi xorij mamlakatlarda davlat moliyalashtiradi, Semashko-Beveridj tizimi asosida sog‘liqni saqlash sohasini moliyalashtiradi?
A) B.Britaniya, Irlandiya, Daniya, Portugaliya, Italiya va Ispaniya
B) Germaniya, Fransiya, Yaponiya, Kanada va Belgiya
S) AQSH, Isroil va Janubiy Koreya
5. Germaniyada sog‘liqni saqlash xarajatlarining mamlakat YAIM dagi ulishi necha foizni tashkil etadi?
A) 7,8-11,7 foizni
B) 10 foizni
S) 12 foizni