Қишлоқ хўжалиги иқтисодиёти

Деҳқончилик маҳсулотлари таннархини ўзгаришига таъсир этувчи омиллар:

• 
  бир гектарга сарфланадиган харажатлар миқдорининг ўзгариши;
  
• 
  бир гектардан олинадиган хосилдорликнинг ўзгариши
  

Деҳқончилик маҳсулотлари таннархининг ўзгаришига бир гектарга сарфланадиган харажат миқдорининг ўзгариши ва ҳосилдорликнинг таъсирини таҳлил қилиш

Экинлар номи	Ҳосилдорлик. ц/га		1 гектарга сарфланган харажат, сўм		1цент. маҳсулотнинг таннархи, сум			Режага нисбатан фарқ, (+ ; -)
	режа бўйича	Ҳақиқат да	режа бўйича	Ҳақиқат да	режа бўйи ча	режадаги харажат ва ҳақиқий хосил дорлик	Ҳақи қатда	Шу жумладан ўзгариши
								ҳаммаси	1 гектар ерга сарф харажат ҳисобига	ҳосилдорлик х хисоби га
А	1	2	3	4	5	6 (3/2)	7	8 (7-5)	9 (7-6)	10 (6-5)
Дон	33.8	33.2	811876	842948	24020	24454	25390	1370	936	434
картошка	90	95	1857330	1808230	20637	19550.8	19034	-1603	-516.8	-1086.2

Ўсимликчилик харажатлари ва маҳсулотлари чиқишини ҳисобга олиш

Қ А Й Д Н О М А С И

№	Харажатлар	Аналитик ҳисоб объектлари							Дебет бўйича жами
		жорий йил кузги буғдойи				кузги буғдой келгуси йил
		йил бошидан	1 ой	жами	йил бошидан		1 ой	жами
1	2	3	4	5	6		7	8	9	10
I Ў с и м л и к ч и л и к х а р а ж а т л а р и
1	Меҳнат ҳақи	184000	-	184000	116000			116000	300000	6710
2	Ягона ижт. тўлов	46000		46000	29000			29000	75000	6520
3	Уруғлик	-	-	-	275000			275000	275000	1010
4	Минерал ўғит	178000		178000	59600			59600	237600	1010
5	Маҳаллий ўғит	-	-	-	93440			93440	93440	2012
6	Нефт маҳсулоти	39900	-	39900	32400			32400	72300	1030
7	АВ эскириши	108900	-	108900	99500			99500	208400	0200
8	АВ жорий таъмир	62500	-	62500	49700			49700	112200	6010
9	Автотранспорт	345000	-	345000	105000			105000	450000	2310
9а	Таннарх фарқи	-34500	-	-34500	-10500			-10500	-45000	2310
10	Бошқа харажатлар	86800		86800	32000			32000	118800	1010
11	ж а м и	1016600		1016600	881140			881140	1897740
12	Йил бошига қолдиқ (шартли)	399800		399800	-		-	-	399800
13	ҳ а м м а с и	1416400		1416400	881140			881140	2297540
II Ў с и м л и к ч и л и к м а ҳ с у л о т л а р и о л и н и ш и
14	Дон, ц	225		225					225
15	Қиймати, сўм	1125000		1125000					1125000	2810
16	Дон чиқити, ц	70		70					70
17	Қиймати, сўм	140000		140000					140000	2810
18	Сомон, ц	255		255					255
19	Қиймати, сўм	102000		102000					102000	1090
	жами маҳсулот, сўм	1367000		1367000					1367000

Таннарх таркиби деганда - харажатларнинг айрим қисмларини жами қилинган харажатлар суммасига нисбати тушунилади.
1 центнер пахтанинг таннархини аниқлаш.
1 центнер пахтанинг таннархини аниқлаш учун пахтадан олинган қўшимча маҳсулотлар (ғўзапоя ва ғўзапўчоқ) қиймати пахтачилик бўйича қилинган умумий харажатдан чегириб ташланиб, қолган харажат суммаси ҳисобга ўтган пахта миқдорига бўлинади
1 центнер ғалланинг таннархини аниқлаш.
1 центнер ғалланинг таннархини аниқлаш учун жами қилинган харажатлардан сомоннинг қиймати чегириб ташлаш билан аниқланади
1 центнер картошканинг таннархини аниқлаш
1 центнер картошканинг таннархини ҳисоблаш учун жами қилинган харажатлардан картошка палагининг қиймати чегириб ташланиб қолган маҳсулот олинган стандарт ва ностандарт маҳсулотлар ўртасида уларнинг сотиш баҳоси бўйича аниқланган қийматига мутаносиб тақсимлаш йўли билан аниқланади.
Маҳсулотлар таннархини пасайтириш учун:

• 
  Корхонанинг имкониятларидан келиб чиқиб бошқарув қарорларини тўғри танлаш
  
• 
  Меҳнат унумдорлигини оширишга эришиш керак;
  
• 
  Корхонанинг моддий ресурслардан самарали фойдаланишга эришиш лозим;
  
• 
  Корхона ўз ва қарзга олинган маблағлардан оқилоно фойдаланиш;
  

унумсиз харажатлар ва исроф қилинган маблағларни ўз вақтида олдини олиш чора –тадбирларини ишлаб чиқиш.
Маҳсулот таннархини пасайтириш ҳисобига қуйидаги натижаларга эришиш мумкин:

• 
  таннархни пасайтириш корхона фойдасини кўпайтиради, корхонанинг молиявий ҳолатини яхшиловчи асосий омиллардан бири бўлиб ҳисобланади;
  
• 
  таннархни пасайтириш орқали тежалган маблағлар ҳисобидан корхона ходимларига мукофотлар берилади, демак, бу ҳолат корхона ходимларини моддий рағбатлантиришга ёрдам беради;
  
• 
  таннархни пасайиш ҳисобидан корхона жамоаси ижтимоий нуқтаи назаридан ривожлантирилади, яъни корхона ходимларининг ижтимоий эхтиёжлари қондирилади;
  
• 
  корхонанинг техникавий даражасини кўтариб туриш, ишлаб чиқаришни реконструкция қилиш учун ҳам таннархни пасайтириш ҳисобидан олинган маблағлардан фойдаланилади.
  

Хулоса
Ўзбекистон иқтисодиётида қишлоқ хўжалигининг ўрни, ҳиссаси улкан. У аҳолини озиқ-овқат, қайта ишлаш саноати тармоқларини эса хом ашё билан таъминлашдек вазифани бажармоқда. Келажакда мамлакат иқтисодиётини юксалтириш учун қишлоқ хўжалигини ривожлантириш объектив зарурият ҳисобланади. Бу муаммони самарали ҳал этиш механизмларини, йўлларини аниқлаб олиш зарур. Улар эса «Қишлоқ хўжалиги иқтисодиёти» фанида батафсил ёритилади. Чунки бу фан тармоқнинг барқарор иқтисодий негизини яратиш асосида уни ривожлантиришни таъминлай олиш қобилиятига эга бўлган иқтисодий муносабатлар тизимини илмий асосланган ҳолда яратиш ва уларни изчиллик билан босқичма-босқич ҳаётга жорий этиш усулларини, йўлларини тарғиб этади.
Иқтисодий муносабатлар тизимини мукаммал ўзлаштириш учун назарий ҳамда амалий жиҳатдан асосланган тадқиқот усулларидан оқилона фойдаланиш мақсадга мувофиқдир. Қишлоқ хўжалиги ривожланишини ҳамда самарадорлиги юксалишини таъминловчи иқтисодий муносабатларни амалиётга тадбиқ этиш учун иқтисодий, табиий ҳамда айрим технологик фанларни билиш лозим.

Асосий адабиётлар:

1. 
   Каримов И.А. «Ўзбекистон иқтисодий ислохотларни чуқурлаштириш йўлида» Тошкент, «Ўзбекистон», 1995.
   
2. 
   Каримов И.А. «Деҳқончилик тараққиёти – фаровонлик манбаи» Тошкент, «Ўзбекистон», 1993
   
3. 
   Абдуғаниев А. «Бозор муносабатларини жорий этишдаги муаммолар» «Ўзбекистон қишлоқ хўжалиги» журнали, №3, 1993.
   
4. 
   Абдуғаниев А. «Қишлоқ хўжалиги иқтисоди» фанидан маърузалар матни. Тошкент, ТДИУ, 2000.
   
5. 
   Коваленко Я.Н. «Экономика сельского хозяйства» Москва, ЭКМЭС, 1998.
   
6. 
   Йўлдошев З.Й. «Бозор иқтисодиёти шароитида қишлоқ хўжалигини устувор ривожлантириш» Тошкент, 1996.
   
7. 
   Йўлдошев З. «Мустақиллик шароитида Ўзбекистон қишлоқ хўжалиги ва иқтисодиёти» Тошкент, 1992.