ҚишлоҚ хўжалигининг Республика ИҚтисодиётидаги аҳамияти. «ҚишлоҚ хўжалиги иҚтисоди» Фанининг предмети, тадҚиҚот усуллари

3-бўғин. У қишлоқ хўжалигини ташкил этиш ҳамда унинг ривожланишига хизмат кўрсатадиган тармоқлар, жумладан, экинларни, чорва ҳайвонларини сув билан таъминлайдиган, ерларнинг мелиоратив ҳолати яхшиланишини таъмин этувчи чора-тадбирлар тизимини амалга оширадиган сув хўжалиги тармоғи; қишлоқ хўжалигида фойдаланилаётган барча техникаларга сервис хизмати кўрсатадиган тармоқ; тармоқда йирик бино-иншоотларни қурувчи, мавжудларини таъмирловчи тармоқ; тармоққа зооветеринария хизмати, шунингдек, ҳашаротларга, зараркурандаларга, бегона ўтларга қарши курашиш мақсадида кимёвий хизмат кўрсатадиган соҳаларни ўз ичига олади.

Қишлоқ хўжалигини ёқилги, ёнилғи ва ёғловчи материаллар ҳамда электроэнергия билан таъминлайдиган тармоқлар ҳам шу соҳа таркибига киради.

4-бўғин. Унга қишлоқ хўжалик маҳсулотларини қайта ишловчи, сақловчи ва истеъмолчиларга етказиб берувчи тармоқлар, жумладан, пахта тозалаш, донни, канопни, қанд лавлагини, гўшт ва сутни, тамакини, сабзавот ва полиз маҳсулотларини, мева, узумни қайта ишлаш, енгил ва бошқа саноат тармоқлари; бозор талабини эътиборга олган ҳолда тайёр маҳсулотларни улгуржи ва чакана ҳолда етказиб берадиган савдо тармоқлари киради. Республика агросаноат мажмуаси таркибига кирувчи барча тармоқларни 1-чизмадан кўриш мумкин. Бундай туркумлаштириш маълум даражада шартли ҳам ҳисобланади. Ҳозирги даврда мамлакат агросаноат мажмуасига 2210 га яқин корхона киради. Буларга фермер хўжаликлари ҳам қўшилса, унда уларнинг умумий миқдори 85 мингдан ошади.

Республика агросаноат мажмуасини барқарор ривожлантиришда мамлакатда мавжуд бўлган иқтисодий ҳамда ижтимоий инфратузилмаларнинг ҳам аҳамияти, таъсири улкан. Улар агросаноат мажмуаси таркибидаги барча тармоқларнинг ривожланишини таъминлаш мақсадида банк, суғурта, инвестиция, солиқ, лизинг, соғлиқни сақлаш, таълим-тарбия, маънавий, маданий, санат, коммунал хизматларни амалга оширадилар. Шунинг учун барча мажмуалар ўртасидаги муносабатлар ўзаро манфаатли ҳолда амалга оширилгани маъқул.

2.2. Агросаноат мажмуаси таркибидаги тармоқлар ўртасидаги муносабатлар

Қишлоқ хўжалиги корхоналарига хизмат кўрсатувчи инфратузилма субъектларини ташкил этилиши билан улар ўртасидаги муносабатлар ҳам ривожлантирилиши, самарали бўлиши керак эди. Афсуски, ҳозирча унчалик, яъни талаб даражасижа эмас. Чунки улар кўрсатаётган хизматларнинг нархлари асосланмаган ҳолда юқори. Масалан, 2004 йилда 1 гектар майдонидаги пахта ҳосилини «Кейс - 2022» русумли комбайн ёрдамида териб олиш учун ўртача 100614 сўм миқдорида хизмат ҳақи белгиланган, бир гектар буғдой ҳосилини «Кейс – 2166, 2366» русумли комбайнда йиғиштириб олиш учун эса 43198 сўм нарх белгиланган. Бундай нархлар ҳозирги даврда фаолит кўрсатаётган фермер хўжаликлари учун жуда юқори ҳисобланади. Шуинг учун кўпчилик фермерлар хўжаликлар муқобил машина – паркларига эмас, бошқаларга шу ишларни бериш учун мурожаат этмоқдалар. Шунинг натижасида муқобил машина-трактор паркларидатехникалардан фойдаланишнинг самарадорлиги юқори эмас. Шунинг учун бу масалани қайта кўриб чиқиш мақсадга мувофиқ.

Агросаноат мажмуаси таркибида агросаноат корхоналарини ташкил этиш вақти келди. Унинг таркиби қуйидагича бўлши мумкин. Туман ёки туманлараро миқёсда шундай агросаноат корхонаси тузилса, бир қанча масалаларни ижобий ҳат этилиши таъминланади:

- қишлоқ ҳудудларидаги ишсизларни ш билан таъминлаш;

- тайёр бозорбоп маҳсулотларни кўпроқ ишлаб чиқариш;

- чиқимсиз технологияларни жорий этилиши;

- хўжаликларнинг пул тушумларини кўпайиши ва бошқалар.