Ishqqa oid qirq qoida

Kimyo 

1247 iil, dekabr, Konya. 

Bu asov, jasur, zukko Shams ishq haqida juda 

ko’p narsa biladi. Lekin bir nimani bilmasligi 

aniq: rad etilgan sevgi azobini. 

Cho'l atirguli meni pardoz-andozlar qilib, 

kiyintirib qo'ygan kuni juda to'lqinlanib ketdim 

va esu hushim joyida emas edi. O’zimda 

shunday o'zgarish bo'lishi mumkinligi 

xayolimga ham kelmagan edi. Vujudimga tegib 

turgan nafis ipak mato, atir isi, tilimdagi gulob 

ta'mi va boshqalar hammasi, bir tomondan, 

meni asablantirar, ikkinchi tomondan, menga 

kutilmagan jasorat ham baxsh etgan edi. Uyga 

qaytib, birinchi galda o'zimni ko'zguga soldim. 

Suluvgina edim. 

Uyda hamma uxlashini kutib, keyin katta 

ro'molni yelkamga tashlab, oyoq uchida 

Shamsning xonasiga ravona bo'ldim. 

- Kimyo, men seni kutmagan edim, - dedi u 

eshikni ocharkan. 

- Men sizni ko'rishim kerak edi. - Shunday 

dedim-u, taklifini kutmasdanoq ostonadan 

o'tdim. - Iltimos, eshikni yopib qo'ying. 

Shams hayron bo'lganini yashirmay, 

iltimosimga bo'ysundi. 

Ikkimiz uning xonasida yolg'iz edik, menga 

diqqatimni to'plab olishim uchun vaqt kerak 

edi. Men unga orqa o'girdim, chuqur 

xo'rsindim-da, ro'molni tashlab, ko'ylagimni 

echa boshladim. O'sha zahoti orqamda 

erimning og'ir nigohini his etdim. Xonaga 

sovuq jimjitlik cho'kdi. Nafasim tiqilib qoldi, 

turli yomon xayollar miyamda gir aylanardi, 

lekin men Shams qarshisida xuddi jannatdagi 

xur kabi turaverdim. 

Yoqimsiz sukut xukm surardi, faqat tashqarida 

esayotgan shamolning uvillashini eshitib 

turardik. 

- Bu nima qiliq? - sovuq ohangda so'radi 

Shams. 

Men birdan ovozdan qoldim, shunga qaramay 

o'zimni majburlab dedim: 

- Sizni istayman. 

Shams atrofimda yarim aylanib, qarshimda 

to'xtadi va meni ko'zlariga qarashga majbur 

etdi. Tizzalarim bukilay-bukilay deb turardi, 

lekin men bunga so'z bermaslikka harakat 

qilardim. Aksincha, uning tomoniga bir qadam 

qo'ydim va Cho'l atirguli o'rgatganday, unga 

taqaldim, quloqlariga nafis sevgi so'zlarini 

shivirladim. 

Shams xuddi cho'g' tekkanday sakrab o'zini 

nari oldi. 

- Sen o'zingcha meni istayapman, deb 

o'ylaysan, aslida o'zingning kamsitilgan 

«men»ingni yupatmoqchisan. 

Men Cho'l atirguli aytganday qilib, qo'llarim 

bilan uning bo'ynidan quchoqladim va qattiq 

o'pdim... Atigi bir daqiqa har ikkimizni ham 

ehtirosli istak o'z girdobiga tortayotganini his 

etdim, lekin Shams yulqinib qo'limdan chiqib 

ketdi. 

- Kimyo, sen mening hafsalamni pir qilding, - 

dedi u. - Endi esa, iltimos, xonamdan chiq. 

Shams meni qattiq xafa qiladigan bu so'zlarni 

yuzida hech qanday ifodasiz - na g'azab va na 

jahlsiz aytdi. Va men ularning qaysi biridan - 

aytgan so'zlarining ma'nosidanmi yoki yuzida 

hech qanday hissiyot yo'qligidanmi - ko'proq 

xafa bo'lishim kerakligini 

ham bilolmay qoldim. 

Hayotimda bundan ortiq xo'rlikka duch 

kelmagan edim. Men yerda yotgan ko'ylagimni 

olishga egildim, lekin qo'llarim qaltiraganidan 

sirpanchiq ko'ylagim ushlab ololmasdim. 

Shuning uchun ro'molning o'ziga o'ralib oldim. 

Yig'lagancha, og'ir nafas olib, yarim yalang'och 

xonasidan chiqdim, undan ham, uning 

muhabbatidan ham qochib ketdim, 

tushundimki, bu muhabbat faqat mening 

tasavvurimda ekan. Shundan buyon Shamsni 

biron marta ham ko'rmadim. O'sha kundan 

boshlab o'z xonamdan tashqariga boshqa 

chiqmadim. Ertayu kech to'shakdan turishga 

majolim yetmay, yotib qoldim. Bir hafta o'tdi, 

yana bir hafta o'tdi va men kunlarni ham 

boshqa sanamay qo'ydim. Menda butkul mador 

qolmadi. 

O'limning isi borligi haqida hech o'ylamagan 

ekanman. Bu is tuzlangan zanjabil yoki 

qarag'ayning ignalari kabi, lekin ancha o'tkir va 

achchiq, biroq badbo'y emas. Men o'limni 

xonamga kirib kelganida, u meni qalin va nam 

tumanga chulg'ab olayotganida his etdim. Meni 

bezgak tutdi, hushimni yo'qota boshladim va 

hatto alahladim ham. Meni juda ko'p do'stlar va 

qo'shnilar ko'rgani kelish- di... Kira yonimdan 

nari ketmadi. Uning rangi siniqqan, ko'zlari 

ichiga cho'kkan edi. Gavhar ham yonimda, 

ikkinchi tomonimda, yuzlarida kulgichlar 

paydo bo'ladigan o'zining yoqimli tabassumi 

bilan kulimsirab turardi. 

- La'nati bid'atchi! - derdi Sofiya. - Bechora 

qizning yuragini chilparchin qildi. Hammasi 

o'sha tufayli bo'ldi. 

Men unga e'tiroz bildirmoqchi bo'ldim, lekin 

ovozim chiqmadi. 

- Nimaga unday deysan? - e'tiroz bildirdi Kira.- 

Hammasi Xudoning qo'lida. Odamning irodasi 

Xudonikiga teng kelarmidi? 

Lekin Kiraga hech kim quloq solmas, men 

o'zim-ku, Hech kimni ishontiradigan holatda 

emas edim. Lekin nimaiki deya olganimda 

ham, natija bir xil bo'lib chiqishini tez ilg'ab 

olgandim. Shamsni yomon ko'rgan odamlar 

mening kasalimda undan nafratlanish uchun 

yana bir sabab topishdi, lekin men uni hech 

nimaga qaramay sevardim. 

Mana, nihoyat, men barcha ranglar bir rangga, 

hamma ovozlar bir guvillashga aylanadigan 

holatga tushdim, Odamlarni tanimaydigan va 

so'zlarni ajratmaydigan holga. 

Shams meni ko'rgani keldimi, kelmadimi, 

bilmayman. Kelmagan bo'lsa kerak. Kelganida 

ham xotinlar uni yonimga yo'latmagan 

bo'lishardi. Balki kelgandir ham, to'shagim 

yonida o'tirib, qo'limdan tutib yoki soatlab nay 

chalib yoki duo o'qib o'tirgandir. Shunga 

ishongim keladi. 

Nima bo'lsa ham, endi buning ahamiyati yo'q. 

Mening undan jahlim chiqmadi va xafa ham 

bo'lmadim. Bu menga Xudoning marhamati va 

yupanchi bo'ldi. Shamsning oldiga pardoz-

andoz qilib, ipak ko'ylaklar kiyib kirib, kasal 

bo'lib qolganimdan keyin o'n kun o'tgach, men 

yo'qlik daryosiga sho'ng'idim va o'z yuragimga 

to'liq muvofiqlashgan holda suzib ketdim. 

Bu oqim meni hayotdan o'lim sari oqizib ketdi. 

 

 

Ella 

2008 yil, 3 iyul, Boston. 

Boston hech qachon hozirgidek jonli va 

chiroyli bo'lmagan, o'ylardi Ella. Nahotki, 

ko'zlarim ko'r bo'lgan-u, shu paytgacha bu 

chiroyni ko'rmagan bo'lsam? 

Aziz Bostonga besh kunga kelgan edi. Va Ella 

har kuni Aziz bilan uchrashish uchun 

Nortgemptondan Bostonga kelardi. «Kichik 

Italiya»da oddiygina nonushta qilishardi, nafis 

san'at muzeyida bo'lishdi, Boston-Kommon va 

Uoterfrant bog'larida sayr qilib yurishdi, 

akvariumda kitlarni kuzatishdi, Garvard-

skverdagi kichkina kafeda qahva ichishdi. Shu 

bilan birga ular tinmay ko'p narsalarni, 

masalan, turli mamlakatlarning taomlarini, 

meditasiya uslublarini, aboregenlar san'atini, 

gotik asarlarni, tabiatdagi qushlarni o'rganishni, 

bog'dorchilikni, pomidor yetishtirishni, tushlar 

ta'birini muhokama qilishar, tinimsiz bir-

birlarining gaplarini bo'lishardi. Ella qachon 

bunchalik ko’p gapirganini eslay olmaydi ham. 

Ko'chada bir-birlariga tegmasdan yurishga 

harakat qilishardi, lekin doim noqulay ahvolga 

tushib qolaverishardi. Ella, qo'l ushlashib olsak 

yaxshi bo'larmidi, deb o'ylab qo'yardi. Nihoyat, 

birdan Ellada o'zi hech qachon kutmagan 

jasorat paydo bo'ldi. U restoranlarda va 

ko'chalarda Azizni qo'ltiqlab olar, hatto uni 

o'par edi. U boshqalar uni ko'rishiga nafaqat 

befarq edi, hattoki ko'rishlarini ISTAR edi 

ham. 

Aziz Amsterdamga qaytib ketadigan kuni 

ertalab nomeriga kirishdi. U yerda tez orada 

boshlanadigan hijrondan darak berib, jomadon 

xomush turardi. 

- Men senga bir nimani aytishim kerak, - dedi 

Ella. - Nazarimda, buni aytish uchun juda uzoq 

taraddud ko'rdim. 

Aziz bir qoshini ko'tardi. 

- Men ham senga bir nimani aytishim kerak, - 

dedi ovozida bezovta ohang bilan u. 

- Unda sen birinchi aytaqol. 

- Yo'q, sen birinchi aytaver. 

Nim tabassumini saqlagancha Ella fikrlarini 

to'plab olish uchun ko’zlarini yerga oldi. 

- Hali sen Bostonga kelmasingdan oldin bir 

kuni biz Devid bilan uzoq gaplashgan edik. U 

sen haqingda so’ragan edi. Chunki u mendan 

beruxsat pochtamni o'qigan ekan. Undan qattiq 

jahlim chiqdi, lekin haqiqatni Undan 

yashirmadim. Ya'ni sen bilan mening 

oramizdagi bor Haqiqatni. 

Ella o'zining endi aytadigan gapiga Aziz 

qanday qarashini bilmay, qurquvda ko’zlarini 

yerdan oldi. 

- Qisqasi, men erimga boshqa insonni 

sevishimni aytdim. 

Ko'chadan barcha ovozlarni bosib ketadigan o't 

o'chiruvchilar mashinasining chinqirig'i 

eshitilardi. Ella xatar borligini his etdi, lekin 

yarim yo'lda to'xtamadi. 

- Aytadigan gapim uncha sog'lom ko'rinmasligi 

mumkin. Men bu haqida juda ko'p 

o'ylaganman. Lekin men sen bilan 

Amsterdamga ketishni istayman. 

Aziz deraza yoniga bordi va ko'chada nimalar 

bo'layotganini bilmoqchi bo'lib qaradi. 

Yaqinroqdagi bir uydan osmonga qalin qora 

tutun buriqsayotgan edi. Aziz jimgina shu uyda 

yashovchilarni duo qildi, keyin shoshilmay 

nimalarnidir gapirdi, uning gaplari Ellada 

xuddi butun shaharga qaratilgandek tasavvur 

uyg'otdi. 

- Men seni jon deb Amsterdamga olib ketgan 

bo'lardim, lekin senga baxtli kelajak va'da qila 

olmayman. 

- Nima demoqchisan? - dedi qo'rqa-pisa Ella. U 

kelib yoniga o'tirdi, qo'llarini o'z qo'llariga oldi, 

parishon holda ularni silab turib dedi: 

- Sen menga birinchi marta xat yozganingda, 

bu hayotimdagi eng yomon davr edi. 

- Hayotimda boshqa ayol bor, 

demoqchimisan?.. 

- Yo'q, sevgilim, yo'q, - Aziz istehzoli kuldi, 

lekin tez orada yuzi yana jiddiylashdi. - Aslo 

bunday emas. Men senga o'z hayotimning uch 

davri haqida gapirganim esingdami? 

«So'fiy» so'zining birinchi uch harfi. Lekin sen 

bir marta ham to'rtinchi davr haqida 

so'ramagansan, men senga bu haqida aytishni 

juda istagan bo'lsam ham, negadir sira mavridi 

kelmagan edi. Lekin «i» harfi bilan ham 

uchrashuv bo'lgan edi. Nima bo'lgani haqida 

bilishni istayganmi? 

- Ha, - dedi Ella, eshitishi mumkin bo'lgan 

narsadan qo’rqqani holda. - Ha, istayman. 

Aziz Ellaga iyul oyining kunduzida, otelda, 

Amsterdamga uchadigan reysga bir necha soat 

vaqt qolganda, o'zining 1977 yil qanday qilib 

yangi ism olib, so'fiy bo'lgani, shu bilan birga, 

o'zining aytishicha, yangi taqdir ham qabul 

qilgani haqida gapirib berdi. 

Shundan buyon u kasbiga ko'ra fotograf va 

qalb amriga ko'ra darbadar darvish sifatida 

dunyo kezib yurgan ekan. U oltita qit'ada chin 

do'stlar orttiripti, u ularga xuddi o’z oila 

a'zosiday yaqin ekan. Aziz garchi boshqa oila 

qurmagan esa-da, Sharqiy Evropada ikki 

yetimning otasi bo'lipti. Shams Tabriziyni 

hamisha xotirasida saqlash uchun bo'yniga 

quyosh shakli bor marjon taqib yurar, so'fiy 

darvishlar an'analariga ko'ra sayohatlar qilar, 

ma'ruzalar o'qir va targ'ibotlar qilar ekan. 

Ikki yil oldin esa unga kasal ekani ma'lum 

bo'lipti. 

Kasallik qo'ltig'i ostidagi shishni sezishdan 

boshlanipti, afsuski, u buni kech payqapti. 

Qabariq melanoma, ya'ni rakning o'limga olib 

keluvchi shakli ekan. Shifokorlar tekshirib, 

metastaz ichki organlarga ham tarqab ketganini 

aytishipti. 

O'shanda Aziz ellik ikki yoshda bo'lgan. Unga 

ko'pi bilan ellik besh yoshga qadar yashashi 

mumkinligini aytishgan. 

Ellaning lablari bir nima deyishga chog'langan 

kabi qimirladi, lekin tili kalimaga kelmadi, 

og'zi xuddi cho'lda qaqrab qolganday quruq 

edi. Yuzlaridan ikki tomchi yosh dumaladi, 

lekin u tezgina artib tashladi. 

Aziz har bir so'zini dona-dona aytib, gapida 

davom etdi. Shundan keyin hayotida yangi va 

muayyan ma'noda mahsuldor davr boshlangan 

ekan. Yerda hali u ko'rishni istagan ko'pgina 

yerlar bor ekan, u birinchi navbatda o’sha 

yerlarga borish yo'llarini izlab topipti. 

Amsterdamda butun dunyoda filiallari bor 

bo'lgan so'fiylik jamoasiga asos solipti. 

Indoneziya, Misr so'fiylari bilan birga 

konsertlarda havaskor sifatida nay chalipti va 

hatto Kordova, Ispaniyadagi yahudiy va 

musulmon mistiklari guruhi bilan birga 

alьbomlar chiqaripti. Keyin Marokkoga 

qaytipti va yo'lining boshida uchratgan birinchi 

so'fiylar takkasini ziyorat qilipti. Ustoz 

Sammid allaqachonlar vafot etgan ekan, Aziz 

uning qabrini ziyorat qilipti, duolar o'qipti va 

meditasiya qilipti. 

- Shundan keyin o'zim hamisha yozishni 

istagan, lekin dangasalik qilibmi yoki jur'at qila 

olmaganim uchunmi, hamisha orqaga surib 

kelgan romanni yozish uchun faol hayotdan 

chekindim. - Aziz Ellaga ko'z qisib qo'ydi. 

- Men buni juda ham istagan edim. Asarni 

«Shirin shakkoklik» deb atadim va hech 

qanday ijobiy natija kutmagan va har qanday 

natijaga tayyor holda uni amerika agentligiga 

yubordim. Birmuncha vaqtdan keyin esa 

Bostondagi sirli bir ayoldan g'alati elektron xat 

oldim. 

Ella jilmayishdan o'zini tiya olmadi. Bu 

tavozeli hamdardlik tabassumi edi, u og'riqli va 

mehrli edi. 

Aziz o'sha daqiqalardan buyon avvalgidek 

bo'la olmaganini aytdi. Eng to'g'ri kelmaydigan 

vaqtda, u o'limga tayyorlanayotgan odamdan 

sevuvchi odamga aylandi. Shunga qadar 

muhim va o'zgarmas bo'lib tuyulgan narsalar 

birdan qo'zg'olib, charxpalakday aylanib ketdi. 

Ruh, hayot, o'lim, e'tiqod va ishq - shulardan 

barchasining ma'nolarini u qaytadan anglab 

chiqdi. Uning aslo o'lgisi kelmas edi. 

O'z hayotining final bosqichini u «So'fiy» 

so'zidagi «i» harfi bilan atadi. U bu bosqichni 

eng qiyin bosqich ekaniga iqror bo'ldi, chunki 

u o'zini barcha ichki konfliktlarni boshdan 

kechirib bo'lgan deb o'ylagan, o'zini ruhan etuk 

va maqsadiga erishgan inson deb hisoblagandi. 

- So'fiylar o'lishdan oldin o'lishni o'rganadilar. 

Va men qadam-baqadam barcha bosqichlardan 

o'tib kelgandim. Keyin esa, hammasini aniqlab 

bo'ldim, deb o'ylay boshlaganimda, yo'q yerdan 

bir ayol paydo bo'ldi. u menga yozadi, men 

unga javob yozaman. Har bitta elektron xatidan 

keyin, nafasimni ichimga yutib, uning xatini 

kutaman. So'zlar qimmati har qachongidan 

baland bo'lib ketdi. Hamma narsa butkul bo'm-

bo'sh ekranga aylandi, men unda harflar paydo 

bo'lishini intizor kutaman. Keyin birdan bu 

ayolni yaxshiroq bilgim kelayotganini 

anglayman. U bilan ko'proq vaqt birga bo'lgim 

keladi. Menga bu hayot kamlik qilayapti. Men 

endi o'limdan qo'rqayotganimni va mendagi 

qaysidir qism shu vaqtgacha men hurmat qilib 

kelgan va men bosh egib kelgan Xudoga qarshi 

isyon ko'tarmoqchi bo'layotganini anglayman. 

- Lekin hali vaqtimiz bor... - dedi Ella qayta 

tilga kirib. 

- Shifokorlar o'n olti oy deyishgan, - garchi 

o'zini beparvo tutishga harakat qilayotgan esa-

da, qat'iy qilib dedi Aziz. - Ular xato qilishlari 

mumkin. To'g'ri aytgan bo'lishlari ham 

mumkin. Bilmayman. Quloq sol, Ella, men 

senga faqat HOZIRni taklif eta olaman. Menda 

bori shu, xolos. Aslida hammada ham shunday, 

hamma ham kecha ham emas, kelajak ham 

emas, faqat hozir bor. Biz shunchaki tasavvur 

etishni yoqtiramiz... 

Ella yerga qaradi va xuddi to'g'ri o'tirishga 

kuchi yetmayotganday bukchayib qoldi. 

Ojizlikka qarshilik ko'rsatmoqchi bo'ldi, lekin 

kuchi etmadi, yig'lab yubordi. 

- Iltimos, yig'lama. Sen men bilan 

Amsterdamga uchib ketishingni dunyodagi 

hamma narsadan ko'proq istayman. Men senga: 

«Yur, dunyo kezaylik. Olis mamlakatlarin 

ko'raylik, har xil odamlar bilan tanishaylik va 

birgalikda Rabbimiz yaratmishlaridan 

zavqlanaylik» degim keladi. 

- Bu menga yoqadi, - tabassum qildi Ella va 

xuddi yig'lamasin deb qo'liga qo’g'irchoq 

berilgan bolaga o'xshab ketdi. 

Azizning qovog'i solindi, oyna tomonga 

o'girilib oldi. 

- Men esa qo'rqaman. Men hatto senga 

teginishga ham qo'rqaman, boshqa narsalarni 

esa qo'yaverasan. Men o'z kelajagim yo'q 

bo'laturib, qanday qilib sendan men bilan birga 

bo'lishingni, oilangni tashlashingni so'ray 

olaman? 

Ella yelkalarini qisdi, lekin baribir dedi: 

- Tushkun bo'lishning nima keragi bor? Axir 

sen xastalikka qarshi kurasha olasan-ku! Sen 

men uchun shunday qilishing kerak. Biz uchun. 

- Nima uchun kurashishimiz kerak ekan? - 

e'tiroz qildi Aziz. - Biz hamisha kurash haqida 

gapiramiz - Inflyasiyaga, OITSga, rakka, 

korrupsiyaga, terrorizmga, hatto ortiqcha 

kilogrammlarga qarshi kurash haqida... 

- Men so'fiy emasman, - dedi betoqatlik bilan 

qandaydir xirillagan begona ovozda Ella. 

Xayolidan o'zini-o'zi o'ldirib, hayotdan ko'z 

yumgan otasi, undan keyingi judolik azoblari, 

agar vaziyat boshqacha bo'lganda hayot qanday 

bo'lishi mumkinligi haqidagi achchiq va 

nadomatli o'ylar g'izillab o'tdi. 

- Sen so'fiy emasligingni bilaman, - istehzoli 

kuldi Aziz. - Bo'lishing kerak ham emas. 

Rumiy bo'lsang bas. Sendan faqat shuni 

so'rayman. 

- Nimani nazarda tutayapsan? 

- Yaqinda mendan, sen o'zingni Shams deb 

hisoblaysanmi, deb so'ragan eding. Esingdami? 

Sen meni unga o'xshaysan, degan eding. Buni 

eshitishdan qanchalar baxtiyor bo'lsam hamki, 

lekin men Shams emasman. O'ylashimcha, u 

ancha buyuk bo'lgan. Lekin sen Rumiy bo'la 

olasan. Agar ishq seni ishg'ol etishiga va seni 

o'zgartirishiga imkon bersang - avval o'z 

borliging bilan, keyin esa yo'qliging bilan... 

- Men shoir emasman, - dedi Ella. 

- Rumiy ham shoir emas edi. Lekin keyin 

bo'ldi. 

- Tushunmayapsan. Xudo haqi, men oddiy uy 

bekasiman, uch farzandning onasi! - xitob qildi 

Ella va qiynalib tin oldi. 

- Asliyatimiz qanday bo'lsa, biz shundaymiz, - 

shivirladi Aziz. - Va biz hammamiz 

o'zgaramiz. Bu bir sayohat. Sen shu sayohatni 

amalga oshira olasan. Agar jasoratli bo'lsang 

va men ham jasoratli bo'lsam, biz nihoyat 

Konyaga bora olardik. Men o'sha yerda o'lishni 

istayman. 

Ella xo'rsindi: 

- Bas qil. 

Aziz Ellaga uzoq qarab qoldi, keyin yerga 

qaradi. Yuzida boshqa ifoda paydo bo'ldi, 

ovozida esa begonalik bor edi, bu ovoz xuddi 

shamol uchirgan yaproq kabi uzoqdan 

kelayotganday edi. 

- Shuningdek, Ella, - shoshmasdan dedi u, - sen 

uyga qaytishing mumkin. Bolalaring oldiga - 

uyingga bor. O'zing hal qil, sevgilim. Sen qaysi 

birini tanlasang ham, bu mening tuyg'ularimga 

ta'sir qilmaydi. Men seni hamma vaqt yaxshi 

ko'raveraman. 

 

 

Ichkilikboz Sulaymon  

1248 yil, mart, Konya. 

Ichkilik ichmaydiganlar ichuvchilar boshqa 

qiladigan ishlari yo'qligidan, dangasalikdan 

ichishadi, deb hisoblashadi. Ular hech nimani 

tushunishmaydi! Qancha ko'p ichsangiz, 

shuncha og'irlashasiz, o'zingizni 

harakatlanishga majburlay olmaydigan bo'lib 

qolasiz. Biz butun dunyo yukini o'z 

yelkalarimizda ko'taramiz. 

Qattiq holdan toygan va hamma narsadan 

norozilik tuygan holda boshimni stolga qo'yib, 

mudrab qolibman. O'shanda ancha noxush bir 

tush ko'ribman. Qandaydir notanish 

ko'chalarda kattakon qora buqa meni g'azab 

bilan quvlayotganmish. Undan qochib, bozorga 

kiribman, bozordagi do'konlar, peshtaxtalar 

oshib, savdo qilayotganlarga urinib-surinib, 

hammaning jahlini chiqarib 

chopayotganmishman. Chopayotib qandaydir 

o'tish joyiga duch keldim, o'zimni o'shanga 

urdim, lekin u boshi berk ko’cha ekan. U yerda 

mamontning tuxumi bor ekan, juda katta, 

uydek keladi. Tuxum birdan maydalana 

boshladi, ichidan bir xunuk ho’l qush chiqipti. 

Men boshi berk ko'chadan chiqib ketmoqchi 

bo'libman, lekin shutob osmonda qushning 

onasi paydo bo'lipti, go'yo jo'jasining 

isqirtligiga meni aybdor sanab, qarab 

turganmish. Keyin u osmondan pastlay 

boshlapti va menga o'tkir tumshug'ini taqapti... 

Shundan keyin uyg'onib ketdim. 

Ko'zimni ochib, stol oldida uxlab qolganimni 

tushundim. Og'zim xuddi zanglagan mixning 

ta'miga o'xshagan mazadan taxir bo'lib ketipti, 

chanqab, o'lay deb qolibman-u, lekin 

qimirlagim kelmas edi. Boshimni ko'tarmagan 

holda qovoqxonadagi shovqinga quloq 

tutgancha, yana yo'qlikka cho'kib ketdim. 

Shu orada orqamda kimlardir 

bahslashayotganini eshitdim; shovqin xuddi 

asalari inidan chiqadigan ovozlarga o'xshab 

goh yaqinlashar, goh uzoqlashardi. Nihoyat bu 

qo'shni stolda bahslashib o'tirgan odamlarning 

ovozlari ekanini ilg'adim. Endi ularning yuziga 

qaramoqchi bo'lib turgandim, qulog'imga «qatl 

etish» degan ovoz eshitilib qoldi. 

Avvaliga buni mast odamning alahlashi bo'lsa 

kerak, deb o'yladim. Qovoqxonada nimalarni 

eshitmaysan kishi, keyin esa, o'rganib 

ketilganidan keyin hamma narsani ham jiddiy 

qabul qilavermaslik kerakligini tushunasiz. 

Lekin qo'shni stoldagilar ovozlaridagi allanima 

meni hushyor tortib, tuzukroq quloq solishga 

majbur etdi. Ular hazillashmayotganlarini va 

gap Shams Tabriziyni o'ldirish haqida 

ketayotganini tushungach, chakagim uzilay deb 

osilib qoldi. 

Ular chiqib ketgan zahoti o'zimni uxlayotganga 

solishdan to'xtab, stoldan irg'ib turdim. 

- Xristos, bu yoqqa kel! Kelsang-chi tezroq! - 

baqirdim men. 

- Senga yana nima kerak? - so'radi chopib 

kelgan Xristos. - Nimaga baqirasan? 

Men esa hech nima deya olmadim. Hatto unga 

ham ayta olmadim. Qovoqxonada 

o'tirganlarning hammasi menga shubhali 

ko'rinardi. Bu Shamsga qarshi 

uyushtirilayotgan suiqasd bo'lsa-chi? Yo'q, 

og'izni qulflab, ko'zni kattaroq ochish kerak. 

- Shunchaki, o'zim! Qornim ochdi, - dedim. - 

Menga sho'rvangdan olib kel. Sarimsoqdan 

ko'proq sol. Hushimga kelib olay! 

Mening kayfiyatimdagi tez o'zgarishlarga 

odatlanib qolgan Xristos menga hayron qarab 

qo'ydi, ortiqcha savol bermadi. Birpasdan 

keyin yaxshi qaynagan va xushbo'y tovuq 

sho'rva olib keldi. Va men uni shoshib icha 

boshladim. Biroz o'zimga kelib olgach, Shame 

Tabriziyni izlab topish uchun ko'chaga otildim. 

Eng oldin Rumiylarnikiga bordim. Shams u 

yerda yo'q ekan. Keyin machit, madrasa, 

choyxona, novvoyxona, hammomga bordim... 

Hunarmandlar ko'chasining barcha 

burchaklariga qirib chiqdim. Hatto mabodo 

tishi og'rib qolgan bo'lsa, kirmadimikin deb 

lo'lining chaylasiga ham bosh suqdim. 

Hammayoqni izladim va vaqt o'tgan sayin 

qo'rquvim ortib bordi. Vahimaga tushib 

qoldim. Kech qoldimmikan? O'ldirib 

bo'lishganmikin? 

Bir necha soat shu zaylda yurib, endi qayoqqa 

borishni bilmay karvonsaroy tomonga 

burildim, yuragim alg'ov-dalg'ov bo'lib yotardi. 

Shunda birdan, xuddi mo’jiza ro’y berganday, 

eshikdan ikki qadam narida Shamsga duch 

keldim. 

- Assalomu alaykum, Sulaymon. Sen juda band 

ko'rinasan? - kulimsirab so'radi Shams. 

- Xudoga shukur! Tirik ekansan! - xitob qildim 

men va uni quchoqlab oldim. 

Shams qo'llarimdan bo'shab olgach, menga 

hayron qarab qoldi: 

- Tirikman, albatta! Yo arvohni ko'rdim deb 

o'yladingmi? 

Men jilmayib qo'ydim. Boshim og'riyotgan edi, 

boshqa vaqt bo'lganda-ku, tezroq chanqovbosdi 

qilish va tashvishdan nari bo'lish uchun ikki 

ko'za ichgan bo'lardim. 

- Do'stim, nima bo'ldi? Tuzukmisan? - 

xavotirlanib so'radi Shams. 

Men zo'rg'a yutinib oldim. Men suiqasd haqida 

aytsam, u ishonmasa-chi? Balki kayfi 

oshganidan shunday tushungan, deb o'ylar? Bu 

to'g'ri bo'lishi ham mumkin. Hozir o'zim ham 

o'zimga ishonmas edim. 

- Seni o'ldirmoqchi bo'lishayapti, - dedim men. 

- Bu odamlar kimligini bilmayman, chunki 

ularning yuzlarini ko'rmadim. Uxlayotgandim, 

bilasan-ku... Lekin bu tush emas edi. Ya'ni tush 

ham ko'rayotgan edim, lekin bu tush emas edi. 

Men mast emas edim. Atigi ikki finjon, nima 

degan gap... 

Shams qo'lini elkamga qo'ydi: 

- Xotirjam bo'l, do'stim. Men tushunaman. 

- Tushunasan? 

- Ha. Endi joyingga qaytib borgin-da, men 

haqimda boshqa tashvish qilma. 

- Yo'q, yo'q! Hech qayoqqa bormayman. Sen 

ham bormaysan, - qarshilik qildim men. - Bu 

jiddiy odamlar edi. Sen ehtiyot bo'lishing zarur. 

Rumiylarnikiga borma. Seni eng oldin o'sha 

yerdan izlashadi. 

Shams mening holatimga e'tibor bermay, jim 

turardi. 

- Menga quloq sol, darvish, mening uyim 

kichkina, lekin agar istasang menikida qancha 

turging kelsa, shuncha turishing mumkin. 

- Meni o'ylaganing uchun katta rahmat, - dedi 

Shams. 

- Lekin hammamiz ham Xudoning 

dargohidamiz. Qoidalardan birida aytilishicha: 

«Dunyo hamma narsalarning hamma 

narsalarga bog'liqligi qonuniga bo'ysunadi. 

Ezgulikning har bir tomchisi, yomonlikning 

har bir bo'lagi - hamma-hammasi o'zaro 

bog'langan. Suiqasdlardan, aldanishlardan, 

ayyorliklardan ko'rmaslik kerak. Kimdir senga 

qopqon qo'yayotgan bo'lsa, bilginki, u 

Xudoning irodasi bilan shunday qilayapti. Eng 

zo'r qopqonni Uning O'zi qo'yadi. Xudoning 

izmisiz daraxtning yaprog'i ham qilt etmaydi. 

Xudoga to'liq ishon. Nimaiki sodir bo'lmasin, 

uning iznisiz bo'lmaydi». 

Shams shu so'zlarni aytib menga ko'zini qisib 

qo'ydi va xayrlashib, menga qo'l silkitdi. Men 

uning loy ko'chadan yurib, Rumiylarning uyi 

tomon qadam tashlab tez ketayotganini kuzatib 

qoldim. Mening ogohlantirishimga e'tibor 

bermadi ham.