Ishsizlik reja: Iqtisodiy davrlar va iqtisodiy tebranishlarning sabablari

Ishsizlik darajasi =(ishsizlar soni / ishchi kuchi soni)x100  
Ishsizlikning quyidagi turlari mavjud:
Friksion ishsizlik. Unga ish qidirayotgan yoki yaqin vaqtlar ichida ish bilan ta‘minlanishni 
kutayotgan ishchi kuchi kiradi. Ishsizlikning bu turi asosan ish yoki turar joylarni o`zgartirish, 
o`quv yurtlarini tugatish va shuningdek, boshqa sabablardan kelib chiqadi. U doimo mavjud 
bo`lib, ma‘lum bir darajada kerakli hisoblanadi.
Tarkibiy ishsizlik. Tarkibiy ishsizlar guruhiga ishlab chiqarish strukturasining o`zgarishi 
natijasida ishchi kuchiga talab tarkibining o`zgarishi natijasida ishsiz qolganlar kiradi. Unga 
asosan malakalarini o`zgartirishi va oshirishi, ma‘lumot olishi, yangi kasb egallashi lozim bo`lgan 
ishsizlar guruhlari kiradi. Friksion ishsizlik bilan tarkibiy ishsizlikning asosiy farqi shundaki, 
birinchisida, ma‘lum malaka va tajriba mavjud bo`ladi va undan foydalanib, ish joylarini tezroq 
topib olishadi, ikkinchisida esa, ishchi kuchi darhol va tezroq ish joylarini topa olmaydi.
Davriy ishsizlik asosan ishlab chiqarishning pasayishi natijasida ishchi kuchiga bo`lgan 
talabning kamayishidan paydo bo`ladi. Davriy pasayish tovar va xizmatlarga bo`lgan yalpi 
talabning kamayishini, shunga muvofiq, yalpi tatalabning kamayishini, va oqibatda aholining ish 
bilan bandligi qisqarishi va ishsizlikning o`sishini bildiradi.
To`la ish bilan bandlik ishchi kuchining 100 foiz ish bilan ta‘minlanganligini bildirmaydi. 
Aksincha, friksion va strukturali ishsizlik ilojsiz hol bo`lganligini hisobga olsak, biz mutlaq to`la 
ish bilan bandlilikka erishib bo`lmasligini tushunamiz.
Agarda davriy ishsizlik bo`lmasa, u holda to`la ish bilan bandlilikka erishiladi. To`la ish 
bilan bandlik davridagi ishsizlik, ishsizlikning tabiiy darajasi deyiladi. Bunga ish qidiruvchilar 
soni bo`sh ish joylari soniga muvofiq kelsagina erishish mumkin. Ishsizlikning tabiiy darajasi 
friksion va tarkibiy ishsizlik yig`indisiga teng bo`ladi.
Ishsizlikning tabiiy darajasi doimiy emas, chunki u iqtisodiy vaziyat, qonun va milliy 
an‘analar bilan bog`liq holda o`zgarib turadi.
Ishsizlikning tabiiy darajasi mamlakatdagi oxirgi o`n yilda mavjud bo`lgan haqiqiy ishsizlik 
darajasi va keyingi o`n yil uchun prognoz qilib hisoblangan ishsizlik darajalarining o`rtacha 
miqdori sifatida belgilanadi. Umumiy holda ishchi kuchi ish bilan band va faol ish qidirib yurgan 
ishsizlarga bo`linadi.

---