Islohotlarning mohiyati va maqsadlari

Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishda institutsional islohotlarni amalga oshirish yo‘nalishlari

- Eng muhimi, qishloq xo‘jaligini yuritishning shunday shaklini yaratish kerakki, bu har bir dehqonga o‘z mehnatining samarasidan mustaqil bahramand bo'lish imkoniyatini bersin. Ana shundagina dehqon o‘zini haqiqatan ham yeming
chinakam egasi deb biladi. Qishloq turmush darajasini shahar tunnushi darajasiga ko‘tarish, eng awalo, aholining ijtimoiy ahvolini yaxshilash, ularni suv va gaz bilan ta’minlash, shuningdek, ishchi kuchi ortiqcha bo‘lgan joylarda kichik mustaqil korxonalar, keng
tarmoqli qayta ishlash shaxobchalarini tashkil etish davlat ahamiyatiga molik vazifadir. Bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o‘tish bozoming
keng tarmoqli tizimini tashkil etishni talab qiladi. Ayrim korxonalar va tijorat tuzilmalarining yakkaboshlik mavqeyini tugatish narxlaming sun’iy ravishda oshirib yuborilishi, monopol yuqori daromadlar olinishiga qarshi turuvchi sog‘lom raqobat muhitini shakllantirish imkonini beradi.
Alohida ta’kidlash joizki, o‘zgarib turadigan bozor iqti- sodiyotini yaxshi tushunadigan, yuksak bilimli va ishbilarmon mutaxassislarga ega bo‘lmay turib, korxonalami malakasiz qo‘llarga topshirish ularning barbod bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish jarayoni bozor iqtisodiyotiga o£tish uchun zarur bo‘lgan boshqa shart-sharoitlami vujudga keltirish bilan bog'liq holda izchil va har tomonlama yondashuvni talab qiladi. Iqtisodiyotni barqarorlashtirish - bozomi shaldlantirish yo‘lidagi zaruriy va muqarrar bosqich bo‘lib, uni ta’minlash uchun respublika budjeti taqchilligini cheklashga va uni izchil ravishda eng kam darajaga keltirishga qaratilgan kuchli moliyaviy siyosat olib borilishi taqozo etiladi. Bu jarayonda budjet mablag‘lari kechiktirib bo‘lmaydigan eng zarur davlat va ijtimoiy ehtiyojlargagina berilishi kerak.

45. 
    Iqtisodiyotni boshqarish va tartibga solish institutlarining zaruriyati
    

Иқтисодиѐтни тартиблашнинг давлат механизимини тақозо этувчи
сабаблардан бири бозор тизимидан ташқарида содир бўлувчи инсон фаолияти
ва табиатнинг зарарли оқибатларидан (инсон саломатлигига, табиатга зиѐн
етказувчи омиллар) аҳолини ҳимоя қилиш заруратидир. Бозор тизимида бундай
зарарлар учун жавобгар шахслардан товон тўлашга мажбур қилувчи
механизмлар мавжуд эмас. Шунинг учун давлат томонидан иқтисодиѐтни
тартиблаш механизмида аҳолини зарарли оқибатлардан ҳимоялаш чора-
тадбирлари ҳам муҳим аҳамиятга эга. Зеро зарарли оқибатлар нафақат инсон
ҳаѐтига балки иқтисодиѐтга ҳам салбий таъсир қилади. Шунга биноан улардан
аҳолини ҳимоялаш чора-тадбирлари оқибатида аҳоли саломатлиги яхшиланади,
уларнинг меҳнат қобилияти ҳам ошади. Бу эса ўз-ўзидан аҳоли меҳнат
фаолиятининг ўсишига, иқтисодиѐтнинг ривожланишига олиб келади.
Аҳолини қўшимча зарарли оқибатлардан ҳимоялаш давлат механизми
ўз ичига қуйидагиларни қамраб олади: ишонтириш, солиқ солиш,
субсидиялаш, тартибга солиш. Бундай ишонтириш усуллари, воситалари
кишиларни, иқтисодиѐт субъектларини жамиятга, бошқа кишиларга зиѐн
келтирадиган хатти-ҳаракатлар қилмасликка чақиришга қаратилган
бўлади. Солиқ солиш зарарли қўшимча оқибатларни чеклаш мақсадида
қўлланилади. Турли солиқ миқдорларини белгилаш орқали ҳукумат
фирмалар фаолиятидан келиб чиқадиган зарарли қўшимча оқибатларни
чеклашга мажбур қилади. Бундай оқибатлардан холи бўлган фирмаларга
давлат субсидиялар бериш орқали уларнинг фаолиятини рағбатлантиради.
Хавфсизлик меъѐрларини белгилаш ѐки ман қилувчи қонунлар чиқариш
йўли билан давлат тартиблаш ишларини амалга оширади.

45.