Islom dinidagi ideologiyaliq siyasiy ağimlar. Missionerlik va prozelitizmninig salbiy oqibatlari. Joba : 1 Islam daǵı jónelisler. Siyasiy partiya, háreket, gruppa hám gruppalar

Juwmaq etip aytqanda Naǵısbandiya jol menenti sufizmning rawajlanıwda, onıń keń tarqalıwı hám turmısqa nátiyjeni ámelde qollanıw etiliwinde zárúrli orın tutqan.

Quranda tek isenim, ańız hám ráwiyatlarǵana emes islam yuristligine tán maǵlıwmatlar da ushraydı. Islamshunos alım M. I. Sadagdarning pikrine qaraǵanda Quranda 150 ge jaqın ulıwma hám 100 danege shekem anıq, ayqın huqıqıy kóriniske iye bolǵan kórsetpe hám jol - jol-jobalar bar bolıp tabıladı.

Keyin bolsa, yaǵnıy arab istilolari (632 - 751 yy) dáwirinde Qurannan zamannıń kóp talaplarına juwap tabıw qıyınlasdı. Arab istilochilari turmısında ele payda bolmaǵan diniy jámáát hám mámleket, dinge sıyınıw hám siyasiy, diniy nızam - qaǵıydara hám mámleket huqıqı arasındaǵı anıq ayırmashılıqlardı islam kózqarasınan aytıw mútajlikleri júzege kelgen.

vII - IX ásirlerde dinge sıyınıw, sháriyat nızam - qaǵıydaların biluvchi kásip iyeleri - teologiyashı yuristler - fiqhga tiykar salınǵan. Fiqh musulman yuristligi retinde sháriyattıń strukturalıq bólegin tashkil etardi. Ingliz islamshunosi Makdonalddıń ta'biricha fiqh arab tilinde aldın - “ulıwma biliw”, keyininen sháriyattı biliw, keyin bolsa - huqıqıy bilimpazlıq mánisinde aytılǵan. Bara - bara sháriyat huqıqtanıwshısı degende “ulıwma oyshıl”, “dinge sıyınıw boyınsha mutahassis”, “huqıq salasında máslahátchi” hám “kazuist” (bilgir yurist) degen mánis shıǵadı. Sol sebepli sháriyat huqıqtanıwshısı nızamshı - teologiyashı bolıp esaplanadı. Fiqh teologiyanıń bir tarawı retinde musulman yuristliginde, sháriyat nızam - qaǵıydaların islep shıǵıwda, islam tariyxında zárúrli orın iyelegen. Orta ásirlerde fiqh qaǵıydaları shańaraq, mektep hám medresede tiykarǵı sabaqǵa, ulamalar tartısında tiykarǵı temaǵa aynalǵan. Fiqh musulman sud procesi, qazı hám muftiylar iskerliginiń tiykarına aynalǵan. Orta ásirlerde fiqh tiykarlarınıń názik táreplerin biluvchilar, iri musulman sháriyat huqıqtanıwshısıları, teologiyashıları - mujtahidlar júzege kelgen. Mısalı Samarqand Shayıq ul - islamı, ataqlı nızamshı hám teologiyashı ibrohim as - Samarqandiy óziniń “Fiqh qapaasi”, “Quran túsindiriwi” sıyaqlı asralari menen islam áleminde ataqlı edi.

Mujtahid - orta ásirlerde islamda gruppa huqıqına iye bolǵan, yaǵnıy ǵárezsiz húkim shıǵara alatuǵın shaxs bolıp tabıladı. Sunniylikda diniy - huqıqıy islamdaǵı mekteplerdiń tiykarlawshileri, shialarda joqarı mártebeli ruxaniylar hám diniy yuristler mujtahidlar dep ataladı. Qalasıstiniyning atap ótiwishe, mujtahidlar úsh dárejege - joqarı, orta, tómen dárejelerge bólingen.

Joqarı dárejedegi mujtahidlarga islamdıń ilhiyot hám huqıqıy tiykarları retinde húkim shıǵarıwǵa ılayıq dinge sıyınıw ǵayratkerleri kiritilgen. Bularǵa sahobalar hám olarǵa ergashgan tobe'iylar hám de ol islamdaǵı mekteplerdi tiykarlaǵan imomlar - sháriyat dárekleri salasında gruppa etiwshiler kirgizilgan.

Orta dárejedegi mujtahidlar da ataqlı. Lekin olar tek sháriyat tarawlarında pikir júrgizip húkim shıǵarıwshı edi. Bular islamdaǵı mektepler tiykarlawshileriniń shákirti retinde olar jumısınıń dawamshıları sháriyat huqıqtanıwshısılar bolıp tabıladı.

Tómen dárejedegi mujtahidlarga bolsa sháriyatqa ámel etip jumıs jurgiziwshi sháriyat huqıqtanıwshısılar kiritilardi. Olar 1- hám 2- dárejeli mujtahidlarga tayanǵan halda jumıs júrgizediler.