Islom dinidagi ideologiyaliq siyasiy ağimlar. Missionerlik va prozelitizmninig salbiy oqibatlari. Joba : 1 Islam daǵı jónelisler. Siyasiy partiya, háreket, gruppa hám gruppalar

Zaydiylar ıqtıqatına kóre:

• bir waqtıniń ózinde eki úlkede eki imomga bay'at qılıw kerek;

• imomlar biygúna emes, taqiya (sharayat salmaqlilashgan waqıtta ıqtıqattı sır tutıw ) nojoiz;

• sahobalar haqqında noloyiq sózlerdi aytıw múmkin emes;

• Abu Bakr, Umar hám Usmonlar da xalifalikka ılayıq bolǵanlar.

Usı ıqtıqat payda bolıwında Zayd ibn Alining tutqan siyasiy poziciyasi sebep bolǵan. Ol Umaviylarga qarsı urıs ashtı hám Kufada xalifa etip saylandı. Onıń pikrine qaraǵanda, xalifalik tek málim adamlarǵaǵana (mısalı, Imom Muhammad al-Boqir) emes, bálki Fotimaning eki balası al-Hasan hám al-Husayn áwladlarınan bolǵan hár bir alım, taqıwa, ǵajarlı, urısqa ılayıq, patshahga qarsı chiqa alatuǵın kisige ótiwi hám de ol xalifa saylanıwı da múmkin.

Imom Zayd ibn Alining «al-Majmu'» atlı kitabında aytǵan pikirleri zaydiya fiqhining tiykarın quraydı. Ol da basqa islamdaǵı mektepler sháriyat huqıqtanıwshısıları sıyaqlı birinshi orında Qurandı, keyin bolsa sunna, ijmo', salıstırıw, istihson, keyininen bolsa aqıl sháriyat tiykarlarınan dep esaplaydı.

Zaydiya fiqhining ayriqsha tárepleri tómendegiler:

• Adamlar gruppası al-kitap (samoviy kitapǵa iye bolǵan basqa dinge sıyınıw wákilleri: evreyler, xristianlar, sobilar) tárepinen shoqmarǵan haywan góshini jew, lekin olar menen quda táreptiń aǵayinlerishilik qılıw haram ;

• mási (ayaq kiyim) ga mash tartıw kerek emes.

Zaydiya islamdaǵı mekteplerine tiyisli tiykarǵı derekler - Zayd ibn Alining «al-Majmu'» shıǵarması hám oǵan túsindiriw retinde jazılǵan Sharapatlıaddin al-Husayn ibn Ahmadning «ar-Ravd an-kemde-kem ushraytuǵın» kitapı esaplanadı. Zaydiylar Arqa Afrikada Idrisiylar (789 -926 ), Tabaristonda Zaydiylar (863-928), Emen (901-1962) mámleketlerine tiykar salǵanlar.

Zaydiya gruppası wákilleri házirgi kúnde Emen Arab Respublikası, Saudiya Araviyaında, Pakistanda jasaydılar. Bul gruppa bir neshe mayda gruppachalarga bólingen. Olar arasından jorudiya, sulaymoniya, butriya (sawaplıiya), qosimiya, nosiriya, hoduviyalarni yadlaw etiw múmkin.

vIII ásir ortalarında shialikda payda bolǵan aǵıs bolıp, shialarning 5-imomi Muhammad Bakirning úkesi Zayd ibn Ali atı menen atalǵan. Olar Zaydni 5- imom esaplab, odan keyingi shia imomlarini tán almaydılar. Zaydiylar óz isenim hám dástúrleri tárepinen shialar hám sunniylar ortasında turıp, hár eki aǵımǵa salıstırǵanda mawasasızlıq jolin tutadılar. Olar jasırınǵan imom Mahdiyga ishonmasliklari, Alidan aldınǵı 3 xalifa (Abu Bakr, Umar, Usmon) ni náletlamasliklari, mut'a názerin biykar etisleri menen shialardan áwliyeler hám mazorlarga sıyınıwdı hám de darvishlik hám dárwishlikti biykar etisleri menen sunniylar ajralıp turadılar. Emen xalqın yarımınan kópin Zaydiy islamdaǵı mektepleri nomoyondalari quraydı. Sonıń menen birge, olardıń wákilleri Saydiya Araviyası, Pakistan hám basqa mámleketlikler de bar.

Ja'fariy islamdaǵı mektepleri-Shia baǵdarı daǵı diniy huqıqıy basqarıw princpına kirip, 12- imomga ıqtıqat etiwshi ismoiliylarning tiykarǵı aǵımı Ismoiliylar 6 -imom Ja'far Sadıqtı (opatı 765) shialik fiqh tuzimining tiykarlawshisi dep biladilar. Tiykarınan, bul tuzim bir qatar mujtahid hám teologiyashılar tárepinen IX-X ásirlerde gruppa etilgen bolıp, bunda imom Jafarning derlik ornı bolmaǵan, odan fiqh hám teologiyaǵa tiyisli hesh qanday dóretpe qalmaǵan. Soǵan qaramay shialik diniy-huqıq kompleksi házirge shekem de Ja'fariya dep ataladı. Ja'fariya XvI ásir baslarında Iranda húkimran diniy-huqıqıy sistemaǵa aynalǵan. Iran hám Irak daǵı shialar ortasında bul islamdaǵı mektepler házirde de kúshli tásirge iye.