Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti foydali qazilma konlarini qidirish

n
n
n
n
n
n
n
рт
md
Cmd
d
m
d
m
d
m
d
m
d
m
С
d
m
С
d
m
С
d
m
С
C
Bunda d
1
, d
2
, d
3
, …d
n
ayrim alohida namunalar bo„yicha ma‟danning hajmiy 
massasi. 
Bu formulada alohida namunalar bo„yicha foydali komponentning miqdorlari 
ma‟dan tanalari namunalangan uchastkalarining qalinligiga va hajmiy massasiga 
proporsional bo„lgan hisoblashga kiradi. Amaliyotda hajmiy massalar tub bo„yicha 
miqdorlar aniqlanayotganda juda kam e'tiborga olinadilar. Chunki ular 
ma‟danlarning ayrim navlari va turlari bo„yicha unchalik ko„p o„zgarmaydi. 
Bundan tashqari hajmiy massalarni muntazam aniqlash juda ham kam o„tkaziladi. 
Barit konlari bundan mustasnodir. Ayrim inshootlar bo„yicha foydali 
komponentlarning o„rtacha miqdorini hisoblashda tub bo„yicha hisoblash usullari, 
ya'ni o„rtacha arifmetik va o„rtacha muvozanatlashgan miqdorlar usullari 
qo„llaniladilar. 
Foydali qazilma tanasining qalinligi o„zgarishining o„ziga xosligiga ko„ra 
ayrim namunalangan kesimlar bo„yicha va namunalangan kesimlar orasidagi 
masofalar bo„yicha har xil holatlar bo„lishi mumkin. 
1. Agar foydali qazilma tanasi (shtrekda, shtolnyada, gezenkda, shurfda va 
boshqalarda) bir xil oraliqlarda va uzunlikga teng (yoki deyarli teng) jo„yaklarda 
namunalanganda inshoot bo„yicha foydali komponentning o„rtacha miqdori 
o„rtacha arifmetik miqdor usuli bilan hisoblanadi. 

---

- 
78
- 
2. Agar foydali qazilma tanasi bir xil oraliqlarda, biroq uzunligi teng 
bo„lmagan jo„yaklarda namunalangan bo„lsa qimmatbaho komponentlar miqdori 
va foydali qazilma tanasi o„rtasida to„g„ri va teskari bog„liqlik mavjudligida 
o„rtacha miqdor jo„yaklar uzunligi (yoki qalinliklari) bo„yicha o„rtacha 
muvozanatlangan miqdor usuli bilan aniqlanadi. Bunday bog„liqlik bo„lmaganda 
o„rtacha miqdor o„rtacha arifmetik miqdor sifatida aniqlanishi mumkin. 
3. Agar namunalar teng bo„lmagan oraliqlarda olingan bo„lsa qalinliklar 
o„zgarishiga ko„ra foydali komponentning o„rtacha miqdori a) foydali qazilma 
tanalarining ko„proq yoki kamroq bir xil qalinliklarda tegishli kesimlarga 
intiluvchi masofalar bo„yicha o„rtacha vazniy miqdor sifatida; b) namunalar yoki 
kesimlar bo„yicha foydali qazilmalar tanalari qalinligi har xil bo„lganda va 
qimmatbaho komponentlar miqdori (tarkibi) va foydali qazilma tanasi qalinligi 
orasida qiyosiy bog„liqlik mavjud bo„lganda tegishli kesimlarga intiluvchi 
maydonlar bo„yicha o„rtacha vazniy miqdor sifatida aniqlanadi. Birinchi holatda 
o„rtacha miqdorni hisoblash quyidagi formula bo„yicha aniqlanadi: 
%;
)
(
1
1
3
2
1
3
3
2
2
1
1
















n
n
n
n
рт
L
CL
L
L
L
L
L
С
L
С
L
С
L
С
C
n
Bunda L
1
, L
2
, L
3
…, L
n
namunalar ta'sir qiluvchi o„rtalikdagi kesimlar 
orasidagi masofalar (metrlarda). 
Ikkinchi holatda hisoblash quydagi formula bo„yicha olib boriladi: 
%;
)
(
1
1
3
2
1
3
3
2
2
1
1















