Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti foydali qazilma konlarini qidirish

n
n
n
n
n
рт
S
CS
S
S
S
S
S
С
S
С
S
С
S
С
C
Bunda S
1
, S
2
,S
3
…, S
n
alohida namunalangan kesimlarga intiluvchi foydali 
qazilma tanalarining maydoni
Blok, uchastka yoki butun kon bo„yicha foydali komponentning o„rtacha 
miqdorini aniqlash keltirilgan usullarning biri bilan amalga oshiriladi. 
Foydali komponentning o‘rtacha miqdorini kernga ko‘ra hisoblash kernning 
chiqish foizi anchagina bo„lsada (60%dan kam bo„lmaganda), tanlanma yedirilish 
mavjud bo„lmaganda, shlam va quyqa darzli tog„ jinslarida ko„p miqdorda 
yo„qolganda amalga oshiriladi. 
Kern to„liq chiqqanda o„rtacha miqdorni hisoblash o„rtacha arifmetik miqdor 
yoki o„rtacha vazniy miqdor formulalari bo„yicha amalga oshiriladi. Ikkinchi usul 
agar turli xil uzunlikdagi oraliqlar namunalangan bo„lsa qo„llaniladi. Konning 
to„liq bo„lmagan chiqishida o„rtacha miqdor quyidagi formula bo„yicha 
hisoblanadi: 
2
k
c
рт
С
С
C


Bunda: С
c
- alohida seksiyalarning bo„laklari uzunligiga proporsional bo„lgan 
keltirilgan o„rtacha miqdor; 

---

- 
79
- 
С
k
- qazib olingan kernlar uzunligiga proporsional bo„lgan keltirilgan o„rtacha 
miqdor. 
Shu bilan birga: 
%
)
(
1
1



n
n
c
l
Cl
C
%
)
(
1
1
1




n
n
k
l
Cl
C
Bunda: L - seksiyaning uzunligi (metrda); l
1
- tegishli seksiya kernining 
uzunligi (metrda). 
Kern va shlam bo„yicha o„rtacha miqdorni hisoblash oraliq yoki seksiya uchun 
quyidagi formula bilan aniqlanadi: 
Bunda: С
k
- kern bo„yicha miqdor; 
V
k
- kern hajmi; 
С
q
- quyqa va shlam bo„yicha miqdor; 
V
q
- quyqa va shlam hajmi; 
V
q.
- burg„i qudug„i hajmi (burg„ilangan va namunalangan oraliqdan) yoki 
kernning, quyqaning va shlamning umumiy hajmi. 
 
Bunda: D - burg„i qudug„ining diametri; 
d
k
- kernning diametri; 
L - burg„i qudug„i namunalangan uchastkasining uzunligi; 
n- kernning chiziqli chiqishi (%da). 
Keltirilgan formula bo„yicha quyqa va shlam to„liq qazib olinganda o„rtacha 
miqdorni hisoblash mumkin. 
K.L. Pojaritskiy quyidagi formulani tavsiya qiladi. 
Bunda: l - Kernning uzunligi; 
L – burg„ilangan oraliq uzunligi; 
kattaliklarni aniqlash uchun kern va shlam bo„yicha 
foydali komponent o„rtacha miqdorini hisoblashda K.L. Pojaritskiy burg„i 
qudug„ining turli diametrlarida pitrali va olmosli surrogat (soxta) burg„ilash uchun 
diagonal chuqurliklar tangenslari 
ga teng bo„lgan burchaklar ostida 
tushirilgan diagrammalardan foydalanishni taklif qiladi (18.1-rasm). 
Kern va quyqaning (shlam bilan birgalikdagi) hajmiy miqdorini foizlarda olish 
uchun avval kernning chiziqli miqdori topiladi. Keyin tegishli diagonal chiziqda 

---

- 
80
- 
kernning foizli miqdorini ko„rsatuvchi gorizontal to„g„ri chiziq bilan kesishish 
nuqtasi topiladi. Bu kesishish nuqtasidan vertikal to„g„ri chiziq tushiriladi. Bu 
chiziq quyida kern va quyqaning foizlardagi hajmiy miqdorini ko„rsatadi. So„ngra 
bu qiymatlar formulaga qo„shilib namunalash oralig„idagi foydali komponentning 
o„rtacha miqdori topiladi. Kernni va shlamni muntazam tortish amalga 
oshirilganda ular bo„yicha komponentning o„rtacha miqdorini hisoblash quyidagi 
formula bilan amalga oshiriladi. 
Bunda: C
k
- kern bo„yicha komponent miqdori (%da); 
C
q
- quyqa shlam bo„yicha komponentning miqdori (%da); 
Q
k
- kernning massasi (gramm yoki kilogrammda); 
Q
q
- quyqa va shlamning massasi (gr. yoki kg.da). 
Bu formuladan agar shlam va quyqa nazariy miqdorga yaqin miqdorda bo„lsa, 
ya'ni shlamda katta yo„qotishlar yoki anchagina ifloslanish bo„lmasa foydalanish 
mumkin. 
Kern va shlam bo„yicha o„rtacha miqdorni hisoblash majburiy operatsiyadir. 
Hisoblangan miqdorning ishonchliligi past. Shuning uchun kern miqdorini oshirish 
choralarini ko„rish kerak. 
Shurf bo„yicha sochmadagi foydali komponent miqdorini hisoblash quyidagi 
formula bo„yicha amalga oshiriladi. 
Bunda: С - namuna bo„yicha 1 kub metr qumdagi foydali komponentning 
miqdori; 
q - qum yendovkalarini yuvishda olingan foydali komponentlar massasi; 
V - yuvilgan jins bitta yendovkasining harsang toshlilikni e‟tiborga olgan 
holdagi hajmi. Bunda tog„ jinsini yumshatilmagan holatdagi hajmi ko„zda tutiladi;
n - yuvilgan yendovkalar soni. 
Qatlamning hamma qalinligida shurf bo„yicha foydali komponentning o„rtacha 
miqdorini hisoblash alohida namunalangan oraliqlar uzunliklari bo„yicha agar ular 
teng bo„lmasa, o„rtacha vazniy miqdor usuli bilan amalga oshiriladi.
Burg„i quduqlari bo„yicha sochmadagi foydali komponentning miqdorini 
hisoblash quyidagi formula bilan amalga oshiriladi; 
Bunda: С - namuna bo„yicha qumlardagi foydali komponentning miqdori; 
q - namunadan yuvib ajratib olingan foydali komponentning (oltin, platina, 
noyob metallar, qalay) massasi; 
V - burg„ilangan tog„ jinsi hajmi. 

---

- 
81
-