Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti iqtisodiyot nazariyasi

Samaraning kamayib borishi qonuni 16 (a) va (b) rasmlarda aks 
ettirilgan.
16(a)- rasm 
16(b)- rasm 

---

33 
Grafikda umumiy ishlab chiqarish hajmining egri chizig‘I uch fazadan 
o‘tadi: boshida jadallashgan sur‘at bilan yuqoriga ko‘tariladi, so‘ng uning 
yuksalish sur’ati sekinlashadi va nihoyat maksimal nuqtaga yetib pasaya 
boshlaydi (16(a) - rasm). Me’yoriy unumdorlik har bir qo‘shimcha jalb 
qilingan ishchi bilan umumiy ishlab chiqarish hajmining o‘zgarishini 
ifodalaydi (16(b) – rasm). Agar ishlab chiqarishning umumiy hajmi oshib 
borayotgan tezlik bilan ko‘paysa, me‘yoriy unumdorlik ham oshib boradi. 
Keyinchalik ishlab chiqarish hajmi pasayib borayotgan tezlik bilan 
ko‘paysa, me’yoriy unumdorlik musbat miqdorga ega bo‘lsa ham, lekin 
kamayadi. Ishlab chiqarish hajmi maksimal nuqtaga yetganda, me’yoriy 
unumdorlik 0 teng bo‘ladi, ishlab chiqarish hajmi pasaya boshlaganda, 
me’yoriy unumdorlik manfiy qiymatga ega bo‘ladi. 
O‘rtacha unumdorlik – bu bir ishchiga to‘g‘ri keladigan ishlab 
chiqarish hajmi. E’tibor bering, me’yoriy unumdorlik egri chizig‘i 
o‘rtacha unumdorlik egri chizig‘ini uning maksimal qiymat nuqtasida 
kesib o‘tadi. 
Shunday qilib, samaraning kamayib borishi qonuni rasmda uchta egri 
chiziq orqali ifodalanadi. 
Uzoq muddatli davrda korxona, hatto tarmoq ham resurslar tarkibidagi 
istagan o‘zgarishlarni kiritishi mumkin. Korxona o‘z ishlab chiqarish 
quvvatlarini o‘zgartirishi, ya’ni ularni kengaytirib yoki kamaytirishi 
mumkin. Tarmoq ham o‘z ko‘lamini yangi firmalar kirib kelishi hisobiga 
kengaytirishi yoki mavjud firmalar chiqib ketishi hisobiga qisqartirishi 
mumkin. Shuningdek, uzoq muddatli davrda barcha resurslar miqdori 
o‘zgaradi va mos ravishda xarajatlar egri chiziqlari farqlanadi. 16-rasmda 
qisqa muddatli davrdagi kichik, o‘rta va yirik korxonalarning uchta 
o‘rtacha umumiy xarajatlar egri chiziqlari hamda uzoq muddatli davrdagi 
o‘rtacha umumiy xarajatlar egri chizig‘i tasvirlangan. Uzoq muddatli 
davrdagi 
o‘rtacha umumiy xarajatlar egri chizig‘i bo‘ylab 
harakatlanganda, korxonalarning quvvatlari ishlab chiqarish hajmiga mos 
ravishda o‘zgaradi. 

---

34 
17-rasm. Qisqa va uzoq muddatli davrda o‘rtacha umumiy xarajatlar 
Rasmda qisqa va uzoq muddatli davrdagi xarajatlar o‘rtasidagi 
bog‘liqlik aks ettirilgan. Uzoq muddatli davrda o‘rtacha umumiy 
xarajatlar egri chizig‘i nisbatan yassi U shakldagi ko‘rinishga ega. Bundan 
tashqari, uzoq muddatli davrda korxonalarning moslashish darajasi 
yuqoriroq bo‘lgani uchun ushbu egri chiziq qisqa muddatli xarajatlar egri 
chiziqlaridan pastroq joylashgan. 
Agarda uzoq muddatli davrdagi ishlab chiqarish hajmi o‘sib borishi 
bilan o‘rtacha umumiy xarajatlar pasaysa, ishlab chiqarish miqyosining