Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti iqtisodiyot nazariyasi

past toifali tovarlar deyiladi; 
4) Bir-biriga bog‘liq tovarlarning narxi. Bunday tovarlarni ikki 
guruhga ajratish lozim: a) o‘zaro bir-birini almashtiruvchi yoki o‘rinbosar 
tovarlar; b) o‘zaro bir-birini to‘ldiruvchi tovarlar. 
O‘zaro bir-birini almashtiruvchi tovarlardan birining narxini 
o‘zgarishi bilan boshqasiga bo‘lgan talabning o‘zgarishi to‘g‘ri 
bog‘liqlikda bo‘ladi. Masalan, sariyog‘ narxining oshishi margaringa 
bo‘lgan talabning ortishiga olib keladi. Sariyog‘ narxining pasayishi esa 
margaringa bo‘lgan talabni kamaytiradi.
O‘zaro bir-birini to‘ldiruvchi tovarlardan birining narxini 
o‘zgarishi bilan boshqasiga bo‘lgan talabning o‘zgarishi teskari 
bog‘liqlikda bo‘ladi. Masalan, agar fotoapparatlarning narxi oshsa, 
fotoplyonkaga bo‘lgan talab qisqaradi va aksincha;
5) Kelajakda narx va daromadlarning o‘zgarishi ehtimoli. 
Kelgusida narxning nisbatan oshishining kutilishi iste’molchi joriy 
talabining oshishiga olib keladi. Aksincha, narxning pasayishi va 

---

8 
daromadning ko‘payishining kutilishi tovarlarga bo‘lgan joriy talab 
hajmining qisqarishiga sabab bo‘ladi. 
Bir yoki bir nechta determinantalarning o‘zgarishi talab egri 
chizig‘ining siljishiga olib keladi. Talab oshishi egri chiziqning o‘ngga 
(masalan, D1 dan D2 gacha), talab kamayishi esa egri chiziqning chapga 
(D1 dan D3 gacha) siljishiga olib keladi (2-rasm). 
2-rasm. Narxga bog‘liq bo‘lmagan omillar ta’sirida talabning 
o‘zgarishi 
Narxga bog‘liq bo‘lmagan omillar ta’sirida talab egri chizig‘ining 
bunday siljishi talab o‘zgarishi deb ataladi va uni talab miqdordagi 
o‘zgarishlar bilan adashtirmaslik kerak. Talab miqdordagi o‘zgarish talab 
egri chizig‘i bo‘ylab bir nuqtadan ikkinchi nuqtaga o‘tishi hamda 
mahsulotga narx o‘zgarishi bilan aks ettiriladi (masalan, 5 ming so‘mdan 
4 ming so‘mgacha narx pasayishi D1 egri chiziqda talab miqdorining 2 
ming sentnyerdan 4 ming sentnergacha oshishiga olib keladi).