Islomiddin xolmurodov dinleme metinleri

10A - (s. 164)

İlkel toplum biçimlerinden modern topluma geçişi süresi içinde, para olarak kullanılan araçların niteliği değiş-miştir. Tarihî gelişim süresince çeşitli uygarlıkların uygulamaya koyduğu para türleri aşağıdaki şekilde aşamalı olarak 7 grupta ele alınabilir.

1- Mal Para: Malın malla değiş tokuş edildiği ilkel toplumlarda değişim ölçüsü olarak tuz, tütün, deri, kurutulmuş balık ve hayvan başı gibi değeri olan mallar kullanılmıştır.
2- Maden Para: “Altın ve gümüş sikkeler”in para olarak kullanılmasıdır. Bu iki değerli metalin diğer mallara göre kıt
olması, çabuk bozulmaması ve değer kaybetmeden küçük parçalara bölünebilmesi, “mal para”dan “maden para”ya geçişi kolaylaştırmıştır. Altın ve gümüş para, bu aşamada mal değerine eşit bir nitelik göstermektedir.
3- Altın ve Gümüşe Bağlı Kâğıt Para: Halkın, maden para olarak kullanılan altın ve gümüşü yanında taşımak yerine güvenilir sarraf ve bankalara yatırıp, maden para karşılığında aldıkları belgeyi (sertifikayı) kullanması ile ortaya
çıkmıştır. Batı Avrupa ülkelerinde görülen uygulamada, altın ve gümüşü %100 temsil eden bu kâğıt paralar, farklı kuruluşlarca düzenlenmiş olmalarına kar-şın büyük çoğunluk tarafından kabul edilmiş ve kullanılmıştır.
4- Banknot: Altın ve gümüşe bağlı kâ-ğıt paralarla olduğu gibi %100 karşılığı bulunmayan resmi ya da özel kuruluş-larca piyasaya çıkarılan kâğıt paralardır. Özellikle altına bağlı para uygulanması sonunda, altın miktarının ekonominin para ihtiyacına cevap verecek düzeyde artmaması nedeniyle, devlet ve bankalar altın karşılığı olmadan kâğıt para (banknot) çıkartmıştır. Böylece karşılığı altın olana belgeler yerine piyasada “banknotlar” yani banka senetleri dolaşmaya başlamıştır.
5- Kâğıt Para: Günümüzde modern ekonomilerde egemen olan para çeşididir. Her ülkede yetkili kılınan banka (merkez bankası) tarafından basılan ve karşılığı olmayan bu kâğıt paraların,ülke içerisinde kabulü zorunludur. Esas para niteliğinde olan bu kâğıt paraların sınırsız ödeme gücü vardır. Ülke dışındaki değeri ise parayı çıkaran ülkelerin dış ekonomik ilişkilerindeki başarısına bağlı olarak değişmektedir.
6- Ufaklık veya Bozuk Para: Kâğıt para gibi yasal olmakla birlikte tam olarak kâğıt paranın yerini tutmayan yardımcı
paradır. Gümüş,bakır, nikel gibi madenlerden yapılan bu ufaklık paraların maden değeri, üzerinde yazılı değerlerin
altındadır. Doğrudan Maliye Bakanlığı-na bağlı bir kuruluş tarafından basılır.
7- Banka Parası ya da Kaydi Para: Bankalarda vadesiz mevduat şeklinde hesapları olanların, kâğıt para ile ufaklık para kullanmadan ödemede bulunmalarıdır. “Banka parası”nın maddi varlığı yoktur. Bu yüzden elden ele dolaşmaz, hesaptan hesaba nakil yoluyla ulaşmış olur. Ödemeler, ilgili hesaplara kayıt düşülerek gerçekleştirildiğinden, bu paraya “kaydi para” adı da verilir.