Исломшунослик факултети таълим йўналиши: 5130300 (ислом тарихи ва манбашунослиги) манбашунослик фанидан

ИИ БОБ. АРАБ ТИЛИНИНГ РАСМИЙ ТИЛГА АЙЛАНИШИ АЙЛАНИШИ:
САБАБЛАРИ ВА ОҚИБАТЛАРИ
2.1. АРАБ ТИЛИ РАСМИЙ ТИЛ СИФАТИДА
Араб тили тахминан 240 миллион киши учун она тили ҳисобланади. У 30 дан ортиқ мамлакатларда тарқатилади. Афғонистон, Жазоир, Марокаш, Миср, Тунис, Бирлашган Араб Амирликлари, Саудия Арабистони, Баҳрайн, Чад, Сомали, Кипр, Эритрея, Эрон, Ироқ, Исроил, Ливан, Ливия, Кувайт, Сурия, Уммон, Қатар, Яман ва бошқа жойларда. кўплаб бошқа мамлакатлар.
Кўриб турганингиздек, бу жуда кенг тарқалган тил. Шунга қарамай, у энг машҳурлардан бири ҳисобланади. Аммо бу, албатта, эвропаликларнинг нуқтаи назари билан, гарчи арабларнинг ўзлари қийин кечса ҳам.
Араб тили баъзи хусусиятларига кўра эвропаликларга ғайриоддий ва ниҳоятда мураккаб бўлиб туюлади. Биринчиси, биз учун одатланганидек, ўнгдан чапга ёзилган хатдир ва аксинча. Ғайриоддий равишда, хатнинг ўзи, "араб ёзуви" деб номланган.
Қизиғи шундаки, араблар ўнгдан чапга ва аксинча чапдан ўнгга ёзадиган ҳарфлар. Ва рақамларнинг ўзи биз фойдаланадиган рақамлардан фарқ қилади. Биринчи марта араб мамлакатларида турли рақамлардан фойдаланишларини кўрганимда, мен жуда ҳайрон бўлдим, чунки мен бутун умр давомида бизнинг рақамларимизни араб деб билганман, чунки улар шундай номланган. Аммо маълум бўлишича, арабларнинг ўзлари мутлақо бошқачароқларини ишлатишади ва уларни ҳиндулар деб аташади.
Ўрта Осиё араб ёки Жугари арабча (араб тилида: عлعрбйة آлآсйwйة الлwсطى) - бу а хилма-хиллик нинг Арабча ҳозирда йўқ бўлиб кетиш ва асосан улар томонидан айтилган Араб жамоалари қисмларида яшаш Марказий Осиё.
Бу таниқли бошқалардан жуда фарқ қилувчи вариант Араб тили ва шунга ўхшаш ўхшашликларга эга бўлса-да Шимолий Месопотамия арабчаси, бу Марказий Осиё оиласининг бир қисми, асосан бешта гуруҳнинг мустақил лингвистик тармоғи Замонавий стандарт арабча. Бу ерда йўқ диглоссиа замонавий стандарт арабча билан.^[3]
Бу тахминан 6000 киши томонидан гапирилади Афғонистон, Эрон, Тожикистонва Ўзбекистон, араб тили расмий тил бўлмаган мамлакатлар ва уларнинг сони камайиб бораётгани ҳақида хабар беришди.
Барча араб мамлакатларидан фарқли ўлароқ, характерли эмас диглоссиа; Араб этник гуруҳи ўзбек ва Форс тили (шу жумладан, дарий ва тожик тиллари) бир-бири билан ва адабий тил сифатида мулоқот қилиш; Маълумотларга кўра, маърузачилар икки тилли, бошқалари бу тилларни она тили сифатида билишади ва ҳозирда жамоаларнинг озгина аъзолари жугари арабчасида гаплашадилар.
Араб тилининг анъанавий адабий шаклини ривожлантириш билан бир қаторда, қадимги қабилавий лаҳжаларнинг тўғридан-тўғри авлодлари ҳам араб тилида сўзлашадиган муҳитда ўз фаолиятини давом эттирмоқдалар. 7-9 асрларда арабларнинг тарқалиши. араб, араб бўлмаган ҳудудларда, Месопотамия, Фаластин, Миср ва Шимолий Африкада, шунингдек, Иберия ярим оролида, Эронда ва Ўрта Осиёда қадимги қабилавий лаҳжалар устувор бўлган араб тилининг янги маҳаллий ҳудудий диалектларининг шаклланишига олиб келади.
Ҳозирги вақтда араб лаҳжалари икки асосий параметр - ижтимоий ва ҳудудий бўйича таснифланади. Ижтимоий хусусиятларига кўра улар кўчманчи ва кўчманчи, иккинчиси эса ўз навбатида шаҳар ва қишлоққа бўлинган. Диалектларнинг ижтимоий бўлиниши географик бўлиниш билан белгиланади. Географик жиҳатдан замонавий араб лаҳжалари икки катта гуруҳга бўлинган: шарқий (Машрик) тўртта кичик гуруҳдан иборат - Месопотамия, Араб, Марказий араб ва Миср-Судан - ва ғарбий (Маггр, ёки Шимолий Африка). Ўрта Осиёнинг "орол" араб лаҳжалари ҳам шарқ гуруҳига киради.
Ўрта асрлардаги араб манбаларида Х асрга қадар араб адабий тили ва унинг диалектик жиҳатдан бўлиниб кетган сўзлашув шакли ўртасидаги тафовут мавжудлиги қайд этилган. араб тилида сўзлашадиган барча мамлакатларда кузатилган. Келгусида ЛАА жамиятнинг ўқимишли қисмларининг тилига айланади. ЛАЯнинг мумтоз мероси дунё аҳамиятига эга ва араб шеърияти, бадиий, тарихий ва географик насрнинг улкан тўплами, қадимги илмий асарларнинг таржималари ва астрономия, математика, тиббиёт ва бошқа аниқ ва табиий фанлар, фалсафа, илоҳиёт, ҳуқуқшунослик, тилшуносликка оид асарларидир. Ҳозирги кунда ЛАЯ диний соҳада (нафақат арабларда, балки бутун мусулмон дунёсида), оммавий ахборот воситаларида, маъмурий ва илмий-адабий фаолиятда, таълим соҳасида фаолият юритмоқда.
Оғзаки сўзлашув шакли (ПАРАДИСЕ) ҳар бир ҳолатда маҳаллий лаҳжада тақдим этилган бўлиб, ҳар қандай даражадаги кундалик алоқа соҳаларига хизмат қилади: оила, ишлаб чиқариш, савдо, маиший ва кўчада; у узоқ вақтдан бери фолклорда ишлатилган (масалан, эртак матнлари) 1001 кеча14-16 асрларда қайд этилган. Мисрда, шаҳар оғзаки тилининг белгилари билан ажралиб туради).
Тилнинг "юқори" ва "паст" каби қарама-қарши турадиган иккита структуравий шакли бир-бирига ўхшашлиги сотсиологикологияда диглоссиа дейилади. Икки тиллиизмдан (икки тиллиизмдан) фарқли ўлароқ, диглоссия ҳолатида, тил шаклларидан бирини (ва баъзан икки тилнинг бирини) танлаш ушбу шаклларнинг қайси бири ёки қайси тилларнинг қайси бири икки тилли (ёки кўп тилли) шахслараро алоқаларнинг бевосита мақсадларига эришишга имкон беришига боғлиқ эмас. кўп тилли бўлиш ҳолатида) алоқа ва нутқ мавзуси ёки алоқа ҳолати: битта шакл жиддий ва улуғвор нарсалар ҳақида, расмий ва тантанали вазиятларда гаплашиш учун ишлатилади; иккинчиси - қолган қисмида нафақат маълумотли, балки иложи борича жамиятнинг барча қатламлари (ЛАЖ халқ таълими тизимларида ўқитилади). Диглоссиа бутун араб дунёсига хосдир ва уни эчиш усулига нисбатан турлича қарашлар мавжуд бўлган муаммо сифатида тан олинган.
Худди шундай муносабатлар бир неча асрлар давомида Россияда черков славянлари ва руслари ўртасида мавжуд бўлиб, дунёнинг бошқа бир қатор минтақаларида ҳам мавжуд эди; аммо, араб дунёсида вазият янада мураккаб, чунки ЛАЯ нафақат "улуғвор" тил сифатида, балки араб дунёси ва унинг атрофидаги одамлар учун алоқа воситаси сифатида хизмат қилади. Бундан ташқари, араб дунёсидаги замонавий лингвистик вазият мураккаб динамика билан ажралиб туради. Ҳар бир араб мамлакатларида сиёсий ва иқтисодий интеграция турли лаҳжалар спикерлари ўртасида алоқа воситаси бўлиб хизмат қиладиган нуфузли (кўпинча метрополитен) лаҳзада баъзи маҳаллий койне лаҳжалари асосида шаклланишига олиб келади. Давлатлараро алоқа, минтақалар ўртасидаги иқтисодий ва маданий алоқаларнинг мустаҳкамланиши коиненинг кўпроқ умумий шаклларини - минтақавий кундалик оғзаки тиллар деб аталадиган шаклланишига олиб келади. Бундай "пастдан" ривожланиш билан бир қаторда ЛАЯ ва ПАРАДИСЕ ўртасидаги ўзаро таъсир жараёни ҳам борки, улар натижасида "ўрта" ёки "учинчи" тил шаклланиб, ЛАЯ бир қатор грамматик хусусиятларини йўқотади, аммо бирон бир аниқ маҳаллий белгиларга эга эмас. лаҳжаси. Баъзи минтақавий фонетик хусусиятлар ЛА да оғзаки равишда кузатилади.
8-12 асрлар даври. араб тили тарихида уни бирлаштириш, стандартлаштириш, адабий ва ёзма жанрлар ва услубларнинг ривожланиши, мумтоз шеърият, бадиий ва илмий насрнинг ривожланиши билан ажралиб туради. Яқин ва Ўрта Шарқда араб тили адабиёт ва фаннинг халқаро тилига айланиб бормоқда. Уларда Ўрта асрларнинг энг йирик олимлари ўзларининг асарларини яратадилар: асли Бухородан бўлган ал-Фаробий (870–950), Авицена (Ибн Сино, 980–1037), Хоразмдан, ал-Беруний (973 - 1050 йиллар), Аверроес (Ибн) Рушд, 1126–1198), Андалусияда туғилган ва бошқалар.
Араб тилини ривожлантириш ва модернизация қилишда навбатдаги бурилиш даври 18-19 асрларнинг боши эди, ўша пайтда Араб Шарқининг Ғарб билан иқтисодий алоқалари кучайган эди. Типографиянинг ривожланиши, матбуотнинг пайдо бўлиши ва шунга мос равишда журналистиканинг янги жанрлари, янги бадиий адабиёт, драматургия ва шеъриятнинг пайдо бўлиши араб тилининг ривожланишида ва унинг ижтимоий, маданий ва илмий ҳаётнинг янги талабларига мослашувида муҳим омил бўлмоқда. 20-асрда янги оммавий ахборот воситалари ва алоқаларнинг ривожланиши. араб тилини янада замонавийлаштиришга ҳисса қўшади.
Араб тилининг маданий ва тарихий таъсирини Осиё ва Африканинг кўплаб тилларида кузатиш мумкин. Бунга исломнинг ёйилиши, шунингдек, ижтимоий, илмий ва маданий ҳаётнинг кўплаб соҳалари учун ривожланган умумий ва махсус атамалар тизимига эга бўлган ЛАА нинг юқори маданий мақоми ёрдам берди.
Араб тилидаги сўзларнинг катта қисми рус тилида ҳам учрайди, бу эрда улар одатда воситачи тиллар орқали амалга оширилади: Лотин, Ғарбий Эвропа, Форс, Турк. Экзотикизм туридан ташқари жин, жиҳод, вазир, кадмий ва ҳоказо. Баъзи юлдузлар ва юлдуз туркумлари асли арабдир ( Алдебаран, Алтаир - арабчадан. " ал \у003д Дабаран, "ал=Та"ир), бир қатор илмий атамалар ( алгебра, алкогол - испан орқали, расмда кўрсатилган, нолга тенг - Эвропа орқали, араблардан. нолга тенг алгоритм - математик ал-Хоразмий исмининг лотинлаштирилган шаклидан), ҳарбий унвоннинг номи адмирал (рус тилидан Голландиядан олинган ва арабчага қайтиш) амиру л \у003д баҳри "Денгиз амири" бундан ташқари, сўз шаклида "денгиз" дан ҳеч нарса қолмади, аммо бу сўзни лотин мухлиси билан "ҳайратга солмоқ" ва унинг лотин тилларини франсуз тилларида боғлайдиган "халқ этимологияси" натижасида овоз пайдо бўлди. д) ва маъноси жиҳатидан турлича бўлган бошқа сўзлар. Ўз навбатида, араб тилининг дастлабки ёдгорликлари қўшни Жанубий Арабистоннинг семит тилларидан, Сурия ва Месопотамиянинг арамей тилларидан, Ўрта Форс, Юнон ва Лотин тилларидан маданий бойликлар кўпайиб кетганлигидан далолат беради. Кейинчалик форс ва турк тилларидан қарзлар пайдо бўлади. Замонавий давр Ғарбий Эвропа техник терминологиясининг араб луғатига фаол кириб бориши билан тавсифланади. Кўплаб мамлакатларда араб тили академияларининг софистик фаолиятига қарамай, замонавий халқаро илмий ва техник атамалар замонавий араб тилига кириб борди ва матбуот ва оммавий ахборот воситаларида стандарт иборалар ва риторик хусусиятларга эга сўзлар изчил шакллантирилди.