Issiqlik energetikasi

NAZORAT SAVOLLARI: 

1.Plank tenglamasini tushuntirib bering.

2. Stefan-Boltsman tenglamasini izohlab bering.
3. Radiatsion pirometrni to‟zilishini tushuntirib bering.
4.Vin tenglamasini izohlab bering.
5.Optik pirometrni to‟zilishini tushuntirib bering.
6.Fototok kuchi nimaga teng?
7.Optik pirometrlarning haroratni o‟lchash diapazoni nimaga teng?
8.Fotoelektr pirometrning o‟lchash diapazoni nimaga teng?
9.Rangli pirometrning o‟lchash diapazoni qanchaga teng?
10.Nurlanish pirometrlari deb nimaga aytiladi?
11.Optik piromerlarni izohlab bering.
11-ma„ruza: BOSIM O‟LCHASH ASBOBLARI 
Reja:
11.1.Asosiy tushunchalar va tasnifi.
11.2.Suyuqlikli bosim o‟lchash asboblari.
11.3.Deformatsion bosim o‟lchash asboblari.
11.4.Yuk-porshenli asboblar.

Tayanch iboralar: Ortiqcha bosim, barometrik bosim, manometr,
vakuummetr, deformatsion bosim o‟lchash asboblari, manovakuummetr, naporomer,
tyagomer, tyagonaporomer, qalqovichli difmanometr, silfon, membranali asboblar.
Adabiyotlar: 3,4,5,10.

11.1. Asosiy tushunchalar va tasnifi 

---

---

68
Tekis sirtga normal ta„sir ko‟rsatuvchi ravon taqsimlangan kuch bosim

deyiladi.
S
F
P

(11.1)
bu еrda: S – tekislik yuza; F – teng ta„sir kiluvchi bosim kuchi.
Bosim Xalqaro birliklar sistemasida Pa bilan o‟lchanadi. Undan tashqari bosim
o‟lchashda (n/m
2
), kPa, MPa, KGk/sm
2
, bar, kgk/m
2
(mm.suv.ust), mm.sim.ust. kabi
birliklardan keng foydalaniladi.
O‟lchashda absolyut ortiqcha atmosfera va vakuum bosim mavjud. Absolyut
bosim – modda holatining parametri bo‟lib, atmosfera va ortiqcha bosimlar
yig‟indisidan iborat:
орт
атм
абс
P
P
P


(11.2)
bu еrda, P
атм
– аtmosfera, P
орт
– ortiqcha bosimlar.
Ortiqcha bosim absolyut va atmosfera bosimlari oralaridagi farqdan iborat:
атм
абс
орт
P
P
P


(11.3)
Atmosfera bosimi – er atmosferasidagi xavo ustunining bosimi, uning qiymati
barometrlar bilan o‟lchanadi, shuning uchun bu bosim ko‟pincha barometrik bosim 
ham deb ataladi.
.
абс
атм
в
P
P
P


(11.4)
Bosim o‟lchaydigan asboblar ishlash prinsipiga ko‟ra suyuqlikli, deformatsion
(prujinali), yuk-porshenli, elektr, ionizatsion va issiqlik turlariga bo‟linadi.
O‟lchanayotgan kattalikning turiga ko‟ra bosim o‟lchaydigan asboblar
quyidagilardan iborat:
Manometr – mutloq va ortiqcha bosimni o‟lchaydigan asbob.
Barometr – atmosferada havoning barometrik bosimini o‟lchash uchun
ishlatiladigan asbob.
Vakkumetr – siyraklanishni o‟lchash uchun ishlatiladigan asbob.
Manovakuummetr – ortiqcha bosim va vakkumni o‟lchaydigan asbob.
Naporomer (mikromanometr) – kichik miqdordagi ortiqcha bosimni
o‟lchaydigan asbob.
Tyagomer – kichik miqdordagi siyraklanishlarni o‟lchaydigan asbob.
Tyagonaporomer – kichik qiymatli bosim va siyraklanishlarni o‟lchash uchun
ishlatiladigan asbob.
Differensial manometrlar – ikki bosim ayirmasini o‟lchaydigan asbob.

---

---

69
Ishlash prinsipi jihatidan bosimni o‟lchaydigan asboblar quyidagi guruhlarga

bo‟linadi:
1) o‟lchanayotgan bosimni suyuqlik ustunining gidrostatik bosimi bilan
muvozanatlashga asoslangan suyuqlikli asboblar;
2) yuk-porshenli monometrlar - bo‟larda o‟lchanadigan bosim porshenga
ko‟rsatiladigan tashki kuch orqali muvozanatlanadi;
3) deformatsion manometrlar – ularda o‟lchanadigan bosim turli elastik
unsurlarning deformatsiyasi yoki ularning kuchi bo‟yicha aniqlanadi;
4) elektrik asboblarda bosim elektr kattalikka aylanadi.