Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific reports

ILMIY AXBOROTNOMA 
FILOLOGIYA 2016-yil, 4-son 
shirali. Yozuvchi har bir personajga uning xususiyatiga qarab til tanlagan. Shuning uchun ham 
“Umid” o‘quvchilar qalbiga yo‘l topdi”, - deb ta’kidlagan edi [5, 569-bet].Yoki Said Ahmad 
shogirdlaridan biri Nosir Fozilov haqida gapirib, “Men talantli ukam Nosir Fozilovga Jambul umridek 
uzoq umr, Oybekcha donolik, G‘afur G‘ulomga xos quvnoqlik, Qahhorcha puxta siqiqlik, Uyg‘uncha 
nafislik va kenglik tilayman”, - deb yozgan edi [5, 585-586-betlar]. 
Yozuvchi Said Ahmad hajvchilik talanti haqida gapirganda, hajvchining til ustida ishlashi 
haqida shunday ibratli fikr-mulohazalarni bildiradi: “...hajvchi xalq tilini, shu tilning butun ranglari-yu 
ohanglarini boshqalardan ko‘ra nozik his qiladigan va uni juda chiroyli qilib, odamlar chehrasiga 
tabassum purkaydigan qilib aytib bera oladigan mahorat egasi bo‘lmog‘i kerak. U so‘zni so‘zga 
urishtirib jaranglatadigan, gap tagiga gap yashiradigan, so‘z bilan odamlar ruhini qitiqlaydigan, 
tinglovchini og‘ir ruhiy holatdagi muvozanatini buzib, engil, quvnoq, kayfiyat holatiga olib kiradigan 
bo‘lishi kerak...” [5, 588-bet]. Shu bilan birga, hajvchilikda lof va mubolag‘aning o‘rni masalasi ham 
taniqli yumorist yozuvchi Said Ahmad e’tiboridan chetda qolmagan edi: “Bo‘rttirish, mubolag‘a 
masalasiga kelganda shuni aytish kerakki,faqat hajvchigina emas, jiddiy asar yozadiganlar ham lof, 
mubolag‘a qilsa, bu qusur emas, bir ijodiy usul deb qarash kerak. Har bir san’atkor o‘z maqsadi 
yo‘lida tilimizning, adabiyotimizning rang-barang usul, uslublaridan foydalanishi mumkin. Ammo har 
bir narsaning o‘z me’yori bo‘lishi kerak...” [5, 600-bet]. 
Shunisi e’tiborliki, Said Ahmad o‘tgan asrning 50-yillarida nohaq ayblanib, besh yil (1951-
1955) qamoq jazosiga hukm qilinganda ham onasi Zulfiya aya va turmush o‘rtog‘i, hassos shoira 
Saida Zunnunovaga yozgan xatlaridabadiiy asar tili masalalariga ham alohida e’tibor qilgan edi. 
Jumladan, u o‘z xatlaridan birida Saida Zunnunovaning “Kaptar” hikoyasi haqidashunday fikrlarni 
bildirgan edi: “... “Kaptar” hikoyangizni o‘qidim, yaxshi chiqibdi. Tilni silliqlang. Jumlalarni qisqaroq 
tuzing...” [6]. Yoki Said Ahmad o‘z xatlaridan birida ulkan rus yozuvchisi I.Turgenev ijodi haqida 
shunday fikrlarni bildirgan edi: “Hozirgina Turgenevning “Pervaya lyubov” povestini o‘qib tugatdim. 
Ajabo, Turgenev asarlarini o‘qiganimda, menda go‘yo ajoyib kuy tinglagandek taassurot qoldiradi. 
Turgenev chinakam so‘z san’atkori...” [6, 110-bet]. 
Umuman, Caid Ahmad talqinicha, “o‘z xalqining yozuvchisi bo‘lish uchun G‘afur G‘ulomdek 
so‘zni o‘ynatadigan, faylasuf Oybekdek o‘zbekona fikr qiladigan, Qodiriydek o‘z tilining eng mayda 
zarralarigacha ko‘ra oladigan va uni o‘quvchisiga rangin bo‘yoqlarda etkaza oladigan, Qahhordek 
to‘pponchaning o‘qidek qisqa va o‘tkir til egasi bo‘lishi shart. Til bilmagan yozuvchi orqa etagini 
yopib adabiyotdan o‘z ixtiyori bilan chiqib ketgani ma’qul”[7]. 
Said Ahmadtaniqli adib Murod Muhammad Do‘stni o‘ta milliy yozuvchi, deb hisoblaydi. 
Buxususiyat yozuvchining “Mustafo” qissasidagi kishilar tasvirida ochiq ko‘zga tashlanadi. CHunki 
bu qissada tasvirlangan kishilar bir-biriga sira o‘xshamaydi, yozuvchi ularning har biriga alohida til, 
alohida xulq-atvor bera olgan [7, 17-bet].
Said Ahmad iste’dodli yozuvchi Tog‘ay Murodning “Yulduzlar mangu yonadi”, “Ot 
kishnagan oqshom” qissalarini respublika yozuvchilarining plenumida “keyingi yillarda yaratilgan 
asarlarning eng yaxshisi”, deb baralla aytgan edi. O‘sha yig‘ilishdagi nutqida atoqli adib Tog‘ay 
Murodni “o‘zbek tilini kuylatgan; o‘zbek tilining jami jilvalarini oftobga solib ko‘rsatgan yozuvchi” 
[7, 49-bet] sifatida ulug‘lagan edi. 
Yozuvchi Said Ahmadning ayrim hikoyalarida qozoq xalqi vakillari nutqida qozoqcha 
so‘zlarni qo‘llashdek usuldan foydalanilgan. Taniqli adabiyotshunos olima va mohir tarjimon 
N.Vladimirova bilan suhbatda Said Ahmad bunday usuldagi obrazlar haqida quyidagicha izoh bergan 
edi: “Qahramonlar nutqiga qozoqcha so‘zlarni kiritganimning sababi shuki, o‘zbek xalqi, o‘zbek 
o‘quvchisi qozoq tilini yaxshi tushunadi... Umuman, qozoq xalqi vakillarining nutqida shu xalq tiliga 
xos ayrim so‘z va iboralarni berib borsa, yomon bo‘lmaydi…” [5, 615-bet]. Ana shu suhbatda 
yozuvchibadiiy til mahorati va uni o‘rganish haqidagi quyidagi fikrlarni ham o‘rtaga tashlagan edi: 
“Keyingi paytlarda bizda so‘z san’atkori degan iboraning o‘zi qoldi, xolos. Yozuvchilar mutlaqo 
tildan chiqib ketib qolishdi. Men ikki narsani istayman va o‘zim ham shunga alohida ahamiyat 
beraman. Birinchidan, asarda tilning tiniqligi, ikkinchidan, o‘sha til bergan ruh, qandaydir musiqiylik 
bo‘lishi kerak...”[5, 617-bet]. Shu bilan birga ulkan adib qahramonlarning ichki dunyosini, ruhiy 
holatini yorqin tasvirlashda ichki nutqning roliga juda yuksak baho berib shunday degan edi: 
“Yozuvchi faqat qahramonning tilidagini yozmay, uni ichidan ham gapirtira bilishi kerak. Chunki 
110 

---