Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific reports

Igamov S.S. 
Raximov 
А.A. 
Kasb-hunar kollejlarida pedagog mutaxassislarni kasbiy faoliyatga 
tayyorlashning psixologik jihatlari 
Psychological aspects of career guidance teachers in vocational 
colleges 
190 
IQTISODIYOT/ECONOMICS 
Tashnazarov S.N. 
Innovatsion iqtisodiyot sharoitida moliyaviy buxgalteriya hisobi va 
hisoboti mustaqil fan sifatidagi xususiyatlari va taraqqiy ettirilishi 
Identify financial accounting and reporting of independence science 
and developmend under the condition of innovation economy 
196 
MUALLIFLARGA/FOR AUTHORS 
200 
5 

---

ILMIY AXBOROTNOMA 
FILOLOGIYA 2016-yil, 4-son 
UDK 494.3: 891.709 
SAID AHMADNING BADIIY ASAR TILI VA NUTQ MADANIYATIGA DOIR 
QARASHLARI XUSUSIDA 
B.Yo‘ldoshev
1
, D. Yo‘ldosheva
2 
Samarqand davlat universiteti, 
1
professor, 
2
mustaqil tadqiqotchi 
E-mail: 
[e-mail]
 
 
Annotatsiya. Maqolada taniqli yozuvchi, O‘zbekiston Qahramoni Said Ahmadning badiiy 
asar tili, nutq madaniyatiga doir ilmiy-nazariy qarashlari tahlil qilinadi, ulkan adibning “Badiiy asar 
tili masalalari” mavzuidagi “Davra suhbati”ga ishtiroki, Abdulla Qodiriy, Oybek, G‘afur G‘ulom, 
Аbdulla Qahhor,O‘lmas Umarbekov, Tog‘ay Murod, Murod Muhammad Do‘st singari taniqli 
yozuvchilarning til ustida ishlash mahoratiga oid fikr-mulohazalari yoritiladi. 
Kalit so‘zlar: badiiy asar tili, nasriy asarlar tilining musiqiyligi, til haqida bahs-munozara, 
sarlavha tanlash san’ati, til qisqalikka intilmaydi. 
 
O‘zbekiston Qahramoni, Xalq yozuvchisi Said Ahmad (1920-2007) o‘z ijodi davomida badiiy 
asar tili, uning o‘ziga xos xususiyatlari, yozuvchilarning o‘z asarlari tili ustida ishlash mahorati, nutq 
madaniyati, ommavviy axborot vositalari (OAV) tili haqida ham muhim fikr-mulohazalarni bildirgan 
edi. O‘tgan asrning 80-yillariga kelib badiiy asar tili masalalariga bag‘ishlangan bahs-munozaralar 
gazeta va jurnallar sahifalarida chop etiladigan bo‘ldi. Masalan, ana shunday bahs–munozaralardan 
biri 1985-yilda «Sharq yulduzi» jurnalida e’lon qilingan bo‘lib, «Badiiy til muammolari (zargarlikmi 
yoki kosiblik?)» deb nomlangan edi [1]. Mazkur «Davra suhbati»da atoqli adiblarimizdan Hamid 
G‘ulomning «Davr ko‘zgusi», Mirmuhsinning «Til - javohir» nomli maqolalari, xususan, Said 
Ahmadning “Boqimonda” jumlalar” deb atalgan maqolasi e’lon qilindiki, bular kitobxonlarda katta 
e’tibor va qiziqish uyg‘otdi. Haqiqatan ham, adabiy til masalasiga, jumdadan, badiiy til masalasiga 
keyingi vaqtlarda e’tibor ancha susayib qolgan edi. Shu jihatdan qaraganda «Sharq yulduzi» jurnali 
tahririyatining bu masalani ko‘tarib chiqishi hammaga ham manzur bo‘lgan edi.
«Davra suhbati»da berilgan materiallar ichida, hech shubhasiz, taniqli adib Said Ahmadning maqolasi 
masalaning ko‘lami bilan ham, keskin va ochiqchasiga qo‘yilishi bilan ham alohida o‘rin egallaydi. 
Adib o‘z maqolasida adabiy til va badiiy stilga taalluqli bo‘lgan ko‘pgina masalalar haqida kuyinib, 
ro‘yi rost, asosan bilib gapirgan. Maqolada juda muhim masalalar ko‘tarib chiqilgan. Shuning uchun 
ham bu maqola ko‘pchilikning alohida e’tiborini qozondi va hozirgi kunga qadar qo‘shimcha 
munozaralarga sabab bo‘lib kelmoqda. 
Said Ahmad “Boqimonda” jumlalar” nomli maqolasida «Men butun umrim davomida biron o‘zbek 
olimining adabiy til yoki biron asarning tili to‘g‘risida yozgan maqola yoxud biron kichkinagina 
kitobchasiga ko‘zim tushmadi»[1, 173-bet], - deb yozgan edi.Haqiqatan ham, Said Ahmad biror 
o‘zbek olimi yoki adibining adabiy til haqidagi maqola yoki kitobini o‘qimagan bo‘lishi mumkin. 
Lekin shunday deb oshkora yozishi unchalik chiroyli chiqmagan, deb o‘ylaymiz. 
Darhaqiqat, hech bo‘lmaganda Alisher Navoiyning «Muhokamat ul-lug‘atayn» asarida adabiy 
til, unda sinonimlarning roli haqidagi fikrlarni esga olish o‘rinlidir. Shuningdek, A.Qodiriy, Oybek, A. 
Qahhor, P.Qodirov kabi ulkan so‘z ustalari ham badiiy til masalalari bilan maxsus shug‘ullanib 
kelganlar. Masalan, A.Qodiriy badiiy asar tiliga oid «Yozishg‘uvchilarimizga» (1926), «O‘qish - 
o‘rganish (mayda hikoyalar yozganda so‘zni qanday tejash kerak)» (1936), Oybek esa “O‘zbek 
poeziyasida til” (1935) singari maqolalar yozgan, P.Qodirov “Til va dil” (1972), “Xalq tili va realistik 
proza” (1973) nomli ilmiy risolalar, M.Hakimov“Yozuvchi va xalq tili” (1971) nomli monografiya 
yaratgan va hokazo. 
Masalaga shu nuqtai nazardan qaraganda yuqorida eslatilgan «Davra suhbati»da Said 
Ahmadning: «Talantli yozuvchi bu holatlarni daftarga yozib yurmaydi...» [1, 173-bet], degan fikri 
ham bir oz munozaralidir. Chunki, birinchidan, yosh va boshlovchi yozuvchilar uchun yon daftar 
tutish, lug‘at va boshqa xil manbalarni ko‘rishning, xususan, til manbalarini o‘rganishning ahamiyati 
juda katta. Ikkinchidan, talantli yozuvchilardan L.Tolstoy, M.Sholoxov, Oybek, A.Qahhorlar ham 
doim lug‘atdan yoki yon daftardan foydalangan va xalq orasida yurib, xalq tilini sinchiklab o‘rgangan.
Demak, Said Ahmad to‘g‘ri aytganidek, talantli yozuvchi tilni amaliy jihatdan mukammal 
bilishi va uni amalda, shu jumladan, badiiy adabiyotda ham o‘rinli qo‘llay olishi lozim va shart. Said 
Ahmadga o‘xshagan so‘z ustalari bu muhim vazifani o‘z ijodlari davomida deyarli bekamu ko‘st 
108 

---