Issn 2181-1296 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific journal

ILMIY AXBOROTNOMA O’QITISH METODIKASI 2021-yil, 6-son 
135 
litseylarning fizika fani oʻqituvchilarining oʻn nafari pedagogik tahlilni amalga oshirishda 
bevosita ishtirok etishdi. 
Oʻtkazilgan tahlil va soʻrovnomada ishtirok etgan oʻqituvchilarning 40% 1-4 
sinflarda oʻtiladigan atrofimizdagi olam va tabiatshunoslik darsliklaridagi mavzular 
tushunarsiz va bir maʼnoli emas hamda oʻquvchilarning yoshi inobatga olinmaganligini, 60% 
oʻqituvchi darsliklardagi mavzular uzviyligiga va ketma-ketligiga rioya qilinmaganligini, 
50% oʻqituvchi fizika va astronomiya faniga oid baʼzi mavzularni oʻquvchilar tushunishi oʻta 
qiyinligini (hatto, koʻpchilik oʻqituvchilarning oʻzlari ham bu mavzularning mohiyatini aniq 
tasavvur etishaolmasligini), 80% oʻqituvchi mavzularni soddalashtirish lozimligi, shuningdek, 
takrorlanishlardan xalos boʻlish kerakligini bayon etishgan. 
Oʻqituvchilardan atrofimizdagi olam va tabiatshunoslik darsliklarini qayta yozish 
boʻyicha fikrlari soʻralganda, 70% oʻqituvchi ushbu darsliklarni xorijiy tajribalar asosida 
soddalashtirilgan tarzda qayta yozish maqsadga muvofiqligini koʻrsatib oʻtgan boʻlsa, 60% 
oʻqituvchi takrorlangan mavzularni, shuningdek, qiyinlik darajasi yuqori boʻlgan mavzularni 
chiqarib tashlash taklifini berishgan. 
Oʻqituvchilardan atrofimizdagi olam va tabiatshunoslik fanlarini oʻtishda amaliy 
mashgʻulotlarning oʻrni toʻgʻrisidagi fikrlari soʻralganda 60% oʻqituvchi amaliy 
mashgʻulotlarni dars jarayonida hamda uy topshiriqlariga kiritish lozimligini bildirishgan. 
Maktablarining boshlangʻich sinflarida atrofimizdagi olam hamda tabiatshunoslik 
fanlarining oʻquv adabiyotlarining sifatini oshirish toʻgʻrisidagi yozma fikrlarida oʻqituvchilar 
bolalarning yoshi va dunyoqarashi eʼtiborga olinmaganligi, mavzular takrorlanishi mavjudligi 
va amaliy mashgʻulotlar uchun alohida dars soatlari ajratish boʻyicha takliflar berishgan. 
Umumtaʼlim maktablarining boshlangʻich sinflarida atrofimizdagi olam hamda 
tabiatshunoslik fanlarining oʻqitish masalasida quyidagi jiddiy kamchilik va muammolar 
koʻzga tashlanadi:
birinchidan, umumtaʼlim maktablarida atrofimizdagi olam hamda tabiatshunoslik 
fanlarida kiritilgan mavzularni oʻquvchilarga tushuntirishlari uchun boshlangʻich sinf 
oʻqituvchilarini fizika, kimyo, biologiya va astranomiya fanlaridan bilimi va malakalari 
yetarli emas;
ikkinchidan, bu fanlar darsliklarni xorijiy tajribalar asosida soddalashtirish, mavzular 
ketma-ketligini oʻquvchi yoshini hisobga olgan holda tartiblashtirish kerak; 
uchinchidan, umumtaʼlim maktablarida oʻquvchilarni kasbga yoʻnaltirish va bilim 
olishlariga qiziqishlarini (motivatsiyani) oshirish maqsadida dars soatlariga laboratoriya 
mashgʻulotlarini kiritish, sodda fizik, ximik va biologik tajribalarni oʻtkazilish tizimini joriy 
qilish maqsadga muvofiq. 
Endi, ushbu darsliklarning oʻquv mazmuniga eʼtibor qaratsak, “Atrofimizdagi olam” 
darsligi [6]dagi (2-sinflar uchun) “Tabiatdagi jism va moddalar” mavzusidagi quyidagi 
jumlalarga eʼtiboringizni qaratamiz:“Siz koʻrib turgan barcha narsalar jism va moddalardan 
iborat. Jismlar moddalardan tuzilgan boʻladi. Moddalar tabiiy holda ham uchraydi. Ulardan 
har xil shakldagi jismlar yasash mumkin. Temirdan gʻildirak, ketmon, mashinalar yasaladi. 
Bunda gʻildirak, ketmon, mashinalar-jismlar, temir esa moddadir. Mis, oltin, tuz, suv, shakar, 
biz nafas olayotgan havo ham moddadir. Tabiatda uchraydigan koʻp moddalar uch xil: suyuq, 
qattiq, bugʻ holatda boʻlishi mumkin. Buni suv misolida koʻrib chiqamiz. Bir parcha muzni 
muzlatkichdan olib idishga solib qoʻysak erib suvga aylanadi. Suvni qaynatsak bugʻ hosil 
boʻladi. Demak suv qattiq, suyuq va gaz holatda uchraydi. Har qanday jism va modda 
maʼlum bir ogʻirlikka ega. Ularning ogʻirligitarozilar yordamida oʻlchanadi”. 
Koʻrinib turibdiki, bitta mavzuda fizikaga oid bir nechta atamalar (jism, modda, 
moddaning 3 holati, gaz, ogʻirlik) ishlatilgan. Bu endigina 2-sinfga qadam qoʻygan, bogʻcha 
taʼlimnini olmagan, oʻquvchi uchun ogʻirlik qiladi. Bu atamalar 6-sinf fizika darsligida 
alohida mavzular koʻrinishida berilgan. Masalan, “Fizikada ishlatiladigan ayrim atamalar” 
mavzusida jism, modda, jismlar sistemasi, fizik hodisalarga taʼrif berilgan, modda va uning 
tuzilishi esa boshqa mavzuda berilgan. Bu yerda ishlatilgan atamalarning oʻzigina 2-sinf 

---