Issn 2181-1296 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific journal

ILMIY AXBOROTNOMA FALSAFA 2021-yil, 6-son 
65 
Kambag‘allikning nisbiy o‘lchovlari mutlaq qashshoqlik o‘lchovlaridan farqli o‘laroq, 
kuzatilgan odamlarning ijtimoiy iqtisodiy muhitini hisobga oladi. Bu odamni kambag‘al deb 
hisoblash uning daromad ulushiga, xuddi shu iqtisodiyotda yashayotgan boshqa odamlarning 
daromad ulushiga asoslanadi.[8] Ushbu qashshoqlik g‘oyasi tengsizlik tushunchasi bilan 
chambarchas bog‘liqdir. 
Nisbiy qashshoqlik kambag‘al odamlar va kambag‘al bo‘lmaganlar o‘rtasidagi tasnif, 
ushbu mezon, o‘rganilayotgan jamiyatning rivojlanish darajasiga bog‘liq va uni boshqa 
jamiyatda qo‘llash mumkin emas. Masalan, bir mamlakat kambag‘al odamlarni yillik 
daromadi 1000 dollardan kam bo‘lganlarning hammasi kambag‘al deb hisoblasa, boshqa 
davlat esa 3000 dollardan kam daromadga ega bo‘lgan odamni kambag‘al deb tasniflashi 
mumkin. Ikkinchi mamlakatda kambag‘al hisoblangan odam, agar birinchi mamlakat 
mezonlaridan foydalanilsa, kambag‘al toifasiga kirmaydi. 
Ammo qashshoqlik nisbiy hodisa, odamning holati vaqt o‘tishi bilan o‘zgarib, 
qashshoqlikdan chiqib ketishi mumkin. Shu nuqtayi nazardan doimiy yoki uzoq muddatli 
qashshoqlik tahlili o‘tkaziladi. Yevropa Ittifoqi mamlakatlaridagi Yevropa statistika idorasi 
(EUROSTAT) tavsiyalarga ko‘ra, agar kishi so‘nggi bir yilda va kamida o‘tgan uch yilning 
ikkitasida kambag‘al deb tasniflangan bo‘lsa, u surunkali kambag‘al deb hisoblanadi. Ushbu 
tadqiqotlar odatda nisbiy qashshoqlik nuqtayi nazaridan amalga oshiriladi. 
Nisbiy 
qashshoqlik 
chegaralari 
odatda 
daromad 
yoki 
xarajat 
kabi 
pul 
o‘zgaruvchilariga asoslangan ko‘rsatkichlardan foydalanadi. Ikkala holatda ham, odamlar 
kambag‘al, undan yuqori darajadagi kambag‘al deb tasniflanadigan minimal o‘zgaruvchan 
daraja belgilanadi. Agar biz tanlangan o‘zgaruvchini daromad deb olsak, daraja aholi 
daromadlarining taqsimlanishiga bog‘liq bo‘ladi. Darhaqiqat, u odatda taqsimot o‘lchovining 
ma’lum bir foizida, odatda o‘rtacha yoki o‘rtacha qiymatda o‘rnatiladi.
Nisbiy kambag‘allik kontseptsiyasining asoschisi britaniyalik sotsiolog Piter Taunsend 
bo‘lib, u qashshoqlikning nisbiy choralari qat’iy qashshoqlik chegarasini emas, balki 
jamiyatdagi resurslarning taqsimlanishiga qarab aniqlangan qashshoqlik chegarasini olishga 
intiladi. Bu Taunsend tomonidan taklif qilingan yondashuv bo‘lib, uning nazariyasi yashash 
xarajatlariga emas, balki asosiy turmush darajasi bilan bog‘liq edi. Taunsendning Buyuk 
Britaniyada o‘tkazilgan tadqiqotida nafaqat sarf-xarajatlar, balki turmush tarzi talablari, shu 
jumladan odamlarning oilaviy hayoti va ijtimoiy faoliyatini ta’minlash qobiliyati ro‘yxati 
tuzilgan.[9] Taunsendning tadqiqotlari qashshoqlikni yangi yo‘nalishlarda o‘lchashga olib 
keladigan ikkita muhim g‘oyani ilgari suradi:
- birinchidan, qashshoqlik chegarasi g‘oyasi qat’iy daromad darajasi sifatida emas, 
balki ijtimoiy o‘rtacha daromad bilan bog‘liq holda ifodalanadi. Bu qashshoqlik 
ko‘rsatkichining eng ko‘p qo‘llaniladigan shakllaridan biri uchun asos bo‘ldi.
- ikkinchidan, shaxsiy yoki uy xo‘jaliklari daromadlarining har qanday o‘lchovidan 
kontseptual ravishda ajralib turadigan - ijtimoiy qashshoqlik o‘lchovi g‘oyasi. Bu, aholining 
aksariyati qismi foydalanayotgan ba’zi bir tovarlar, xizmatlar va faoliyatlardan foydalanish 
imkoniga ega bo‘magan odamlar ulushiga asoslangan o‘lchovlar[10].
Zamonaviy sharoitda nisbiy kambag‘allik taʼrifi doirasida ikkita yo‘nalish mavjud: 
1. Hayotni taʼminlashga, asosiy ehtiyojlarni qondirish uchun zarur bo‘lgan tovarlarni 
sotib olish qobiliyatiga qaratilgan. Bunday holda, nisbiy kambag‘allik chegarasini qurishda 
o‘rtacha shaxsiy daromaddan foydalaniladi. Qo‘shma shtatlarda kambag‘allikning nisbiy 
darajasi o‘rtacha daromadning 40 foiziga to‘g‘ri keladi, aksariyat Yevropa mamlakatlarida - 
50 foiz, Skandinaviya mamlakatlarida – 60 foiz.
2. Kambag‘allikning fuqarolik-huquqiy nazariyasi deb nomlanib, keng maʼnoda 
mahrum etish yo‘li bilan o‘lchanadi. Bunday holda, ular mavjud mablag‘lar hisobga olingan 
mahrumliklarning ayrim asosiy to‘plamlari asosida jamiyat hayotida to‘liq ishtirok etishga 

---