Issn 2181-2292 "солиқ ва ҳаёт" электрон илмий-оммабоп журнали

 
1. Кириш. 
Сўнгги йилларда Ўзбекистоннинг жаҳон иқтисодий ҳамжамиятидаги ўрни 
мустаҳкамланиб, халқаро ташкилотлар билан алоқалари ривожланиб ва 
рейтинглардаги позицияси ошиб бораётган бир даврда саноат корхоналарини 
ривожлантириш ва уларнинг инвестицион жозибадорлигини ошириш мамлакат 
ишлаб чиқариш ҳамда савдо фаолиятининг ривожланишида муҳим аҳамият касб 
этиб бормоқда. Жумладан, кейинги 5 йил давомида “Бизнес юритиш” рейтингида 
Ўзбекистон жаҳоннинг 190 мамлакати орасида 2012 йилдаги 166-ўриндан 2017 
йилда 74-ўринга кўтарилиб, бизнес юритиш учун энг қулай ишбилармонлик 
муҳитини яратиш кўрсаткичи бўйича ислоҳотчи мамлакатларнинг биринчи 
III СОН. 2023 
СОЛИҚ ВА ҲАЁТ 
ЭЛЕКТРОН ИЛМИЙ ОММАБОП ЖУРНАЛ 

---

www.soliqvahayot.uz
III СОН. 2023 
152 
ўнталигидан жой олди. Ўзбекистон 2022 йилгача Жаҳон банки ва Халқаро молия 
корпорациясининг “Бизнес юритиш” ҳисоботидаги жаҳон мамлакатларининг 
биринчи йигирматалиги даражасига мос келадиган энг қулай шарт-шароитларни 
яратишга интилмоқда (Туляков, 2019). Албатта, бундай кўрсаткичлар 
мамлакатларнинг саноат тармоқлари жозибадорлигига ижобий таъсир кўрсатади.
Аммо Ўзбекистоннинг саноат тармоқ ва корхоналари инвестицион 
салоҳиятини оширишда унинг халқаро рейтинглардаги ўрнининг юқорилаб бориши 
етарли эмас. Балки хорижий мамлакатларнинг ушбу йўналишдаги тажриба ва 
амалиётини тадқиқ этиш муҳим аҳамият касб этади. Шу мақсадда муаллиф 
томонидан саноат корхоналарида инвестицион салоҳиятини оширишнинг хорижий 
мамлакатлар тажрибаси тадқиқ этилди. Тадқиқот объекти сифатида АҚШ ҳамда 
Хитой тажрибаси танланди.
 
2. Адабиётлар шарҳи. 
А.Н.Азрилян томонидан таҳрир қилинган йирик иқтисодий луғатда 
“потенциал” атамаси ҳар қандай соҳадаги имкониятлар йиғиндиси ёки корхона эга 
бўлган маъно сифатида талқин қилинган. Шуни ҳам таъкидлаш жоизки, 
иқтисодчилар "инвестиция салоҳияти"га қуйидаги таърифни беришади - "улардан 
фойдаланишда синергик самарага эришишга имкон берадиган маълум бир тартибли 
инвестиция ресурслари тўплами" (Т.Н.Седаш, А.В.Бирюков, 2013). 
В.В.Бочаров ва Н.А.Абйкаевнинг (2012) позициясини кўриб чиқиладиган бўлса, 
улар инвестиция талабининг тузилишини кўриб чиқиб, аниқ талаб ва потенциал 
талабни тўғри ажратиб турадилар ва шу асосда улардан иккинчиси хўжалик 
юритувчи субъектнинг нияти бўлмаганда юзага келади, деган хулосага келишади. 
уни жамғариш мақсадида йўналтириш учун мавжуд даромад. Буни расмий деб 
атаган ҳолда, улар унга инвестиция салоҳиятининг таърифини беради. 
Муаллифлар инвестиция талабининг биринчи турини инвестиция фаолияти 
субъектларининг инвестиция бозоридаги ниятларини капитал таклифи 
кўринишида ўзига хос тарзда амалга ошириш сифатида тушунтирадилар. Бироқ, 
даромадни инвестиция потенциали билан аниқлаш тўғри эмас, чунки жамғариш ва 
шахсий истеъмол ўртасида ҳар доим қарама-қаршилик мавжуд ва фақат реал 
жамғармалар потенциал инвестиция ресурслари бўлиши мумкин. 
Тумусов минтақанинг инвестиция салоҳиятини шакллантириш ва амалга 
оширишни таҳлил қилишнинг ўзига хос усулларини таклиф қилди. “Инвестиция 
потенциали” деганда тадқиқотчи инвестиция бозорида потенциал инвестиция 
талаби кўринишида тақдим этилган тўпланган капиталнинг бир қисмини ташкил 
этувчи инвестиция ресурслари йиғиндисини тушунади, улар реал инвестиция 
талабига айланиши мумкин ва қобилиятига эга (Л.А.Ахмедова, У.Б.Булатова, 2016). 
В.Д.Андриянов (2020) инвестиция салоҳиятини ишлаб чиқилган ёки ишлаб 
чиқилаётган инвестиция лойиҳаларининг мавжудлиги деб тушунади. 
В.Ю.Катасоновнинг фикрича, минтақанинг инвестицион салоҳияти - бу ҳудудда 
мавжуд бўлган хўжалик юритувчи субъектнинг олдинги фаолияти давомида 
тўпланган ва инвестиция фаолиятини амалга ошириш учун ишлатилиши мумкин 
бўлган барча ресурсларнинг максимал мумкин бўлган миқдори мавжудлигидир 
(Г.Марченко, О.Мачульская, 2014). 
Р.А.Фатхутдиновнинг (1998) келтиришича, инвестициялар капитални сақлаш 
ва кўпайтириш манбаи бўлиб, инвестицион потенциалнинг ривожланиши фонд 
бозорининг тараққиётига боғлиқдир. 
У.Ф.Шарпнинг (2009) таъкидлашича, инвестиция ўзида ер, асбоб-ускуна ва 
заводларни бирлаштиради.
 

---

www.soliqvahayot.uz
III СОН. 2023 
153