Issn 2181-2292 "солиқ ва ҳаёт" электрон илмий-оммабоп журнали

тўғридан-тўғри 
молиявий 
рағбатлантириш
давлат ҳокимияти 
органлари 
томонидан 
субсидиялар, 
грантлар, ссудалар 
ва кредитлар 
бериш
илмий-тадқиқот 
ва тажриба-
конструкторлик 
лойиҳаларини 
молиялаштириш.
билвосита молиявий 
рағбатлантириш
солиқ 
имтиёзлари
кредитлар. 
моддий бўлмаган 
рағбатлантириш
инфратузилмани 
ривожлантириш
шаффоф ахборот 
сиёсати ва 
бошқалар

---

www.soliqvahayot.uz
III СОН. 2023 
154 
назарда тутувчи инвестиция лойиҳалари ушбу тоифага киритилмаган тармоқларда 
амалга оширилаётган бошқа лойиҳаларга нисбатан имтиёзлироқ инвестиция 
режимидан фойдаланади. Устувор соҳаларга рақобатбардош, шунингдек, 
ривожланиши минтақа иқтисодиёти учун энг катта самара бериши мумкин бўлган 
тармоқлар киради. 
Шунингдек, фаолияти экспорт ёки импорт ўрнини босувчи корхоналарни 
ташкил этиш ва ривожлантиришга инвестицияларни жалб этишни назарда тутувчи 
лойиҳаларга ҳам алоҳида имтиёзлар берилади. 
Тадбиркорлик 
тузилмаларининг 
инвестиция 
фаолиятига 
таъсир 
кўрсатишнинг энг муҳим воситаларига қуйидагилар киради: 
- ишлаб чиқариш, ижтимоий ва техник инфратузилмани давлат органлари 
ҳисобидан ривожлантириш; 
- махсус жиҳозланган саноат парклари, технополислар, фан ва технологиялар 
парклари ва бошқаларни ташкил этиш. 
АҚШда давлат-хусусий шериклик (ДХШ) механизми асосан ишлаб чиқилган 
бўлиб, унинг ижобий таъсири қуйидагилар орқали намоён бўлади: 
- бир томондан, реал ва молия секторлари хўжалик юритувчи 
ташкилотларнинг, иккинчи томондан, фан ва тадқиқот институтларининг 
интеграциялашуви асосида янги иқтисодиётнинг таркибий элементларини яратиш; 
- давлат ва хусусий инвесторларнинг молиявий ресурсларини бирлаштириш ва 
уларни ҳудудларнинг инновацион таркибий қисмини ривожлантиришга 
йўналтириш. Масалан, университетлар, федерал идоралар ва лабораториялар, 
давлат ва ҳудудий ҳокимият органлари, саноатнинг хусусий сектори, молия-кредит 
муассасалари ўртасидаги ҳамкорлик қуйидаги шаклларда кенг қўлланилади:
- илмий-тадқиқот ва ишланмалар соҳасида давлат-хусусий ҳамкорлик 
шартномалари; 
- инновацион ва технологик ҳамкорлик. Шундай қилиб, ҳукуматнинг барча 
даражаларида яхши мувофиқлаштирилган сиёсат АҚШда қулай сармоявий муҳитни 
яратишга ёрдам беради. Ушбу ёндашув ушбу мамлакатни инвесторларнинг турли 
гуруҳлари учун энг жозибадор давлатлардан бирига айлантирди. 
Хитой учун хорижий капитал миллий иқтисодиётни ривожлантиришда муҳим 
рол ўйнайди, чунки хорижий компаниялар мамлакатга янги технологияларни 
импорт қиладилар. Шунинг учун ҳам давлат томонидан қўллаб-қувватланаётган 
барча чора-тадбирлар хорижий капитални жалб қилишни рағбатлантиришга 
қаратилган. 
Хорижий капиталнинг Хитойга кириб келишига ёрдам берадиган бошқа - 
объектив омиллар ҳам мавжуд. Улар орасида қуйидагиларни таъкидлаш керак: 
- ички бозорнинг катта сиғими; 
- катта ресурслар; 
- меҳнатнинг арзонлиги; 
- қулай валюта курслари; 
- қулай тариф ставкалари; 
- сиёсий барқарорлик. 
Қўшма корхоналарга бериладиган имтиёзлар одатда қуйидагиларни ўз ичига 
олади: 
- ўз фаолиятини бошлаганидан кейин 5 йил давомида даромад солиғидан озод 
қилиш; 
- хом ашё ва ишлаб чиқариш воситаларини божсиз олиб кириш ҳуқуқи; 
- фойда, фоиз ва дивидендларни хорижга эркин экспорт қилиш ҳуқуқи. 

---

www.soliqvahayot.uz
III СОН. 2023 
155 
Миллийлаштирилган тақдирда ХХР капитални экспорт қилувчи давлат олдида 
моддий жавобгарликни ўз зиммасига олади, бу эса товонни дарҳол тўлаш ва уни чет 
элга ўтказишда намоён бўлади. 
Хорижий капитал оқимлари асосан қуйидагиларга жамланган:
- саноат маҳсулотларини қайта ишлаш ва йиғишда; 
- капитални кўп талаб қилувчи тармоқларда;
- юқори технологияларда;
- савдо соҳасида; 
- хизмат кўрсатиш соҳасида ва инфратузилмада. 
1980-йилларнинг бошларида Хитойда биринчи махсус иқтисодий зоналар 
ташкил этилди, улар либерал солиқ режими ва янги бизнесни бошлаш учун 
маъмурий тўсиқларнинг сезиларли даражада камайиши билан ажралиб туради. 
Хитой ҳукумати “экспорт тармоқлари” деб аталмиш соҳага ҳам сармоя киритган. 
Булар иқтисодиётнинг устувор тармоқлари (айниқса, енгил саноат ва электроника) 
бўлиб, заводларни модернизация қилиш ва хом ашё сотиб олиш учун субсидиялар 
олди. Дастурнинг мақсади Хитой экспорт товарларининг сифати ва миқдорини 
оширишдан иборат. Чет элликлар томонидан 25% дан ортиқ назорат остида бўлган 
"тармоқлар" да компанияларга махсус имтиёзлар ва Хитой Марказий банкидан 
кредит олиш имконияти тақдим этилди. Ҳозирда бундай компаниялар Хитой 
экспорт товарларининг 80% дан ортиғини ишлаб чиқаради. 
Хитойда (шунингдек, АҚШда) хорижий инвесторларни мамлакатдаги 
сармоявий имкониятлар ва потенциал ҳамкорлар билан алоқалар ҳақида хабардор 
қилишнинг аниқ тизими мавжуд. 
Ҳозирги вақтда ХХР хорижий капиталга нисбатан мослашувчан сиёсат олиб 
боришга интилмоқда. Бу рағбатлантириш ва чеклаш чораларининг комбинациясида 
намоён бўлади ва маъмурий назорат капиталнинг ҳудудий ва тармоқ тақсимотига 
таъсир қилиш учун иқтисодий дастаклар ва рағбатлантириш воситаларидан фаол 
фойдаланишга зид келмайди. Натижада хорижий капитал мамлакат иқтисодий 
фаровонлигининг муҳим узоқ муддатли омилига айланди. Ривожланган 
мамлакатларда ҳудудларнинг инвестицион жозибадорлигини ошириш учун кластер 
стратегиялари кўп йиллар давомида фаол қўлланилмоқда.