Iste`molchi va ishlab chiqaruvchi ortiqchaligidan foydalanish

13.9-rasm. Narxni barqaror bo`lishini ta`minlash
Narx darajada o`rnatiladigandan keyin iste`mol talabi dan ga pasayadi, taklif esa ga qadar oshadi. narxni ushlab turish uchun va omborlarda tovar zahiralarni to`planishini oldini olish uchun davlat ortiqcha miqdordagi tovarni sotib olishi kerak. Iste`mol talabi davlat talabi qo`shiladi va ishlab chiqaruvchilar barcha mahsulotni narxda sotish mumkin bo`ladi. Tovarni sotib oluvchi iste`molchilar tovarni R<sub>0</sub> ga nisbatan qimmatroq narxda sotib oladilar va ular o`zlarining iste`molchi ortiqchaligini A to`rtburchak yuziga teng bo`lgan qismini yo`qotadilar (9-rasm). Iste`molchilarning boshqa bir qismi tovarni sotib olaolmaydilar va ularning yo`qotishi V uchburchak yuzi bilan ifodalanadi, natijada iste`molchilarning umumiy yo`qotishi quyidagiga teng bo`ladi:

Boshqa tomondan qaraganda, ishlab chiqaruvchilar yutib chiqadi. Siyosatning maqsadi ham shundan iborat edi. Ishlab chiqaruvchilar ga nisbatan ko`proq, ya`ni miqdordagi mahsulotni yuqoriroq bo`lgan narxda sotadilar. Ishlab chiqaruvchilarning ortiqchaligi ( ) quyidagi miqdorga oshadi:
.
Endi davlatning xarajatlari ga teng, ya`ni bu davlat tomonidan sotib olingan tovar summasi. Bu xarajat ham pirovardida iste`molchi yo`qotishiga qo`shiladi, nima uchun deganda u soliqlar hisobidan to`lanadi. 9-rasmda davlatning xarajati katta to`rtburchak bilan ifodalangan. Davlatning ushbu xarajatlari kamayishi mumkin, agar u sotib olgan mahsulotining bir qismini chetga (odatda past narxda) sotsa. Lekin, bu davlat ichidagi ishlab chiqaruvchilarning o`z mahsulotini chetga chiqarib sotish imkoniyatini cheklaydi.
Bunday siyosatning aholi turmush darajasiga ta`sirini baholash uchun biz iste`molchi ortiqchaligidagi va ishlab chiqaruvchi ortiqchaligidagi natijaviy o`zgarishlarni qo`shib, undan davlat xarajatini ayiramiz:
,
yoki
.

Demak, bunday siyosatda jamiyat o`z faravonligining bir qismini yo`qotadi. 9.9-rasmda ushbu yo`qotish shtrixlangan soha yuzasi bilan ifodalanadi. Ko`rinib turibdiki, bunday siyosat juda katta jamiyat yo`qotishlari bilan bog`liq.

Siyosatning asosiy maqsadi fermerlar daromadini oshirish bo`lsa, bundan samaraliroq yo`l bormi, degan savolni qo`yadigan bo`lsak, unga bor, deb javob berish mumkin.
Fermerlaning daromadini A+V+E miqdorga oshirishni jamiyatni kamroq yo`qotshi orqali amalga oshirish yo`li bu ushbu A+V+E pulni to`g`ridan-to`g`ri fermerlarning o`ziga berishdir. Iste`molchilarning narxni barqarorlashtirishdagi yo`qotishi bari bir A+V ga teng bo`lgani uchun, fermerlarga ushbu pul bevosita berilsa, jamiyat 9.9-rasmda shtrixlangan yuzaga teng bo`lgan mablag`ni iqtisod qilishi mumkin.

1.