Истеъмолчилар электр қурилмаларини техник эксплуатация қилиш қоидалари ва истеъмолчилар электр қурилмаларини эксплуатация қилишда хавфсизлик техникаси қоидаларини тасдиқлаш тўҒрисида

8-боб. Электр асбоб-ускуналари, қўл электр машиналари ва қўл электр ёриткичлари
130. Электр асбоб-ускуналари ва қўл электр машиналари мазкур Қоидалар талабларини қондириши ва мувофиқлик сертификатига эга бўлиши керак.
131. Электр токидан жароҳатланиш хавфи юқори бўлган хоналарда ҳамда хоналар ташқарисида I тоифага мансуб бўлган электр асбоб-ускуналари ва қўл электр машиналари билан ишлашга электр хавфсизлиги бўйича камида II гуруҳга эга бўлган ходимларга ижозат берилади.
Тармоққа ёрдамчи ускуналарни (трансформаторлар, частота ўзгартиргичи, ҳимоя — ўчириш қурилмалари ва шунга ўхшашларни) улаш ва уни ўчириш III гуруҳдан кам бўлмаган электротехник ходимлар томонидан бажарилиши керак.
132. Хоналар электр токидан жароҳатланиш хавфининг даражаси бўйича турига қараб, электр асбоб-ускуналари ва қўл электр машиналарининг қуйидаги тоифалари қўлланилиши лозим:
I тоифали — ишлаб чиқариш шароитидаги эксплуатацияда (қурилиш — монтаж ишларини бажариш ва унга тайёргарлик кўриш бундан мустасно). I тоифали электр асбоб-ускуналари ва қўл электр машиналари билан ишланганда, шахсий ҳимоя воситаларидан фойдаланиш керак. Агар I тоифали электр асбоб-ускунаси ёки қўл электр машинаси фақат битта бўлиб, у ажратувчи трансформаторга, автоном двигатель-генератор қурилмасига ёки чулғамлари ажратилган частота ўзгартиргичга, ёки ҳимоя ўчириш қурилмаси орқали уланган бўлса, ҳимоя воситаларидан фойдаланилмасдан ишлашга рухсат берилиши мумкин;
II ва III тоифали — ишлаб чиқариш шароитидаги эксплуатациянинг барча ҳолларида, аммо қурилиш-монтаж ишларини тайёрлаш ва бажаришда юқори хавфли шароитли хоналарда ва хона ташқарисида ишлатилиши мумкин. II ва III тоифали машиналарни, индивидуал ҳимоя воситаларидан фойдаланмасдан ишлатиш мумкин. Қурилиш-монтаж ишларини бажаришда ва унга тайёргарлик кўришда II тоифали электр асбоб-ускуналари ва электр машиналари билан индивидуал ҳимоя воситалари ёрдамида ишлаш шарт бўлган ҳоллар бундан мустасно;
III тоифали — ҳаддан ташқари ноқулай ишлаш шароитларида (идишлар ичида, аппаратлар ва бошқа металлдан ясалган, операторнинг чиқиши ва юриши чегараланган сиғимларда), шунингдек, қурилиш-монтаж ишлари ва уларга тайёргарлик ҳаддан ташқари хавфли шароитларда бажарилганда ишлатилиши мумкин.
Бундай шароитларда қурилиш-монтаж ишларини бажариш ва унга тайёргарлик кўриш учун III тоифали қўл электр машиналари ва асбоб-ускуналаридан фақат индивидуал ҳимоя воситаларини қўллаган ҳолда фойдаланишга рухсат этилади.
Қўл электр машинаси ёки III тоифали асбоб-ускуна бўлмаган тақдирда, электр хўжалиги учун жавобгар шахс бир дона I ва II тоифали машина ёки асбоб-ускунани қўллашга таъминот автоном двигатель-генератор қурилмасидан, ажратувчи трансформатордан, чулғамлари бўлинган частота ўзгартиргичдан бўлганида ёки ҳимоя ўчириш қурилмаси мавжуд бўлгандагина рухсат берилиши мумкин.
133. Юқори хавфли ва ўта хавфли хоналарда ишланганда, кучланиши 42 В дан юқори бўлмаган қўл электр ёриткичидан фойдаланиш зарур.
Ўта ноқулай шароитларда ишланганда, кучланиши 12 В дан юқори бўлмаган қўл электр ёриткичлари ишлатилиши керак.
Кучланиши 42 В гача бўлган ёриткичларнинг электр манбалари сифатида пасайтирувчи трансформаторлар, машинали ўзгартиргичлар, генераторлар, аккумулятор батареялари ишлатилиши мумкин. Бундай мақсадлар учун автотрансформаторлардан фойдаланиш тақиқланади.
134. Қўл электр машиналари, қўл ёриткичлари ва электр асбоб билан ишлашдан олдин қуйидагилар бажарилиши зарур:
уларнинг бутунлигини ва деталларининг маҳкамланганлигини текшириш;
штепсель вилкаси, кабель (шнур), унинг устки ҳимояловчи қобиғи яроқли эканлигини ташқи кўрикдан ўтказиш йўли билан текшириш;
корпуснинг изоляция деталларини, тутқични ва чўтка тутқичнинг қопқоғи бутунлигини текшириш, ҳимояловчи ғилофлар борлигини ва уларнинг яроқли эканлигини кўздан кечириб чиқиш;
ўчиргичнинг аниқ ишлашини текшириш;
салт юришда ишлашни текшириб кўриш;
I тоифали машиналарда бундан ташқари (штепсель вилкасидаги ерга уловчи контакт билан машина корпуси орасидаги) ерга улаш занжирининг созлигини текшириш.
Нуқсони бўлган қўл электр машиналари, қўл ёриткичлари, электр асбоблари ва уларнинг ёрдамчи ускуналарини ишлатиш учун бериш ман этилади.
135. Электр асбоблари, қўл электр машиналари ва қўл ёриткичларидан фойдаланилганда, уларнинг кабеллари ёки симлари иложи борича осиб қўйилиши лозим. Кабель ва симларни иссиқ, нам ва мойланган металл юзаларга ёки жисмларга бевосита тегиб туришига йўл қўйилмаслиги керак.
Бирор носозлик аниқланганда, қўл электр машиналари ёки қўл электр ёриткичларини ишлатишни дарҳол тўхтатиш керак.
136. Қўл электр машиналари, электр асбоблари, қўл ёриткичлари ва уларнинг ёрдамчи қурилмалари созлигини ва сақланишини назорат қилиш мақсадида Электр ускуналарини синаш қоидалари ва меъёрлари билан белгиланган муддатларда даврий текширувлар ва синовлардан ўтказилиши керак. Машиналар, асбоб-ускуналар ва ёриткичларни синовдан ўтказиш махсус шу ишларни бажариш учун бириктирилган, электр хавфсизлиги бўйича камида III гуруҳга эга бўлган ходимлар томонидан амалга оширилади.
137. Электр ускуналарини ишлатиш жараёнида электр токи узилиб қолгудек бўлса ёки ишдаги танаффусларда, электр асбоб-ускунаси электр тармоғидан узиб қўйилиши керак.
138. Электр асбоб-ускуналаридан ва қўл электр машинасидан фойдаланувчи шахсларга қуйидагилар тақиқланади:
а) қўл электр асбоб-ускуналари ва электр машинасини қисқа муддатга бўлса ҳам, бошқа шахсларга бериб туриш;
б) қўл электр машиналарини ва электр асбоб-ускуналарини қисмларга ажратиш ва ўзбошимчалик билан бирон бир (фақатгина электр асбоб-ускунаси ёки қўл электр машинасининг ўзидагина эмас, балки унинг штепсель улагич симлари ва бошқаларда) таъмирлаш ишларини бажариш;
в) қўл электр машинасини ёки электр асбобининг симларини ушлаш ёки айланувчан кесувчи асбобга тегиш;
г) қўл электр машинаси тўлиқ тўхташига қадар ва у ишлаб турган пайтда қипиқ ёки қириндини қўл билан тозалаш;
д) тирама нарвонлардан туриб ишлаш. Бу ишларни бажариш учун мустаҳкам ҳавоза ёки тахта тушама барпо этилиши лозим;
е) қозонларнинг барабанлари, металл резервуарлар ва шунга ўхшашлар ичига кўчма трансформаторларни ва частота ўзгартиргичларни олиб кириш;
ж) қўл электр машиналарини ва электр асбобларини электр тармоғига уланган ҳолда назоратсиз қолдириш.