Иқтисодий назариянинг бўлими ҳисобланиб миллий хўжалик даражасида иқтисодиётнинг фундаментал муаммоларини тадқиқ қилади

2-МАВЗУ. АСОСИЙ МАКРОИҚТИСОДИЙ КЎРСАТКИЧЛАР

• Мамлакатнинг иқтисодий қудратини ифодаловчи кўрсаткичлар

• Мамлакатнинг ривожланиш даражасини ифодаловчи кўрсаткичлар

• Мамлакатдаги макроиқтисодий вазиятни ифодаловчи кўрсаткичлар

• Миллий иқтисодиётни таҳлил қилишда қўлланиладиган кўрсаткичлар

• -миллий бойлик;
• -ялпи ички маҳсулот:
• -соф ички маҳсулот;
• -ялпи миллий даромад;
• -соф миллий тасарруфдаги даромад;
• -ялпи миллий жамғарма;
• -инвестициялар ҳажми;
• -экспорт ҳажми;
• -саноат маҳсулоти ҳажми;
• ҳ.к.

• Аҳоли жон бошига тўғри келадиган:
• -миллий бойлик;
• -ялпи ички маҳсулот:
• -соф ички маҳсулот;
• -ялпи миллий даромад;
• -соф миллий тасарруфдаги даромад;
• -ялпи миллий жамғарма;
• -инвестициялар ҳажми;
• -экспорт ҳажми;
• -ЯИМнинг тармоқ тўзилмаси;
• -ЯИМнинг материал ва энергия сиғими;
• -алоҳида товарлар ва хизматларнинг аҳоли жон бошига истеъмоли;
• -аҳолининг ўртача умри
• ҳ.к.

• -иқтисодий ўсиш суръати;
• -инфляция суръати;
• -ишсизлик даражаси;
• -давлат бюджети тақчиллиги;
• -миллий валютанинг қадрсизланиши (девальвацияси) даражаси;
• тўлов баланси қолдиғи;
• олтин-валюта заҳираси динамикаси;
• -давлат қарзи динамикаси ва ҳ.к.

• Ялпи ички маҳсулот

• Миллий ҳисоблар тизимидаги асосий макроиқтисодий кўрсаткич

• Маълум муддат (йил) давомида мамлакат резидентлари томонидан янгидан яратилган ( қўшилган) қийматлар йиғиндиси

• Мамлакат резидентлари томонидан маълум муддат давомида ишлаб чиқарилган пировард товарлар ва хизматлар бозор баҳоларининнг умумий йиғиндиси

• Якуний маҳсулотни ишлаб чиқариш жараёнида резидент-ишлаб чиқариш бирликлари томонидан, қўшилган қийматлар ҳисобидан, тўланган дастлабки даромадлар йиғиндиси

• ЯИМни ҳисоблашнинг
• асосий шартлари.
• ЯИМ

• Якуний товарлар ва хизматлар баҳосини ифодалайди

• Бозор баҳоларида ҳисобланади

• Фақат шу йили ишлаб чиқарилган товарлар ва хизматлар баҳосини ўз ичига олади

• Соф молиявий битимлар баҳосини ўз ичига олмайди

• ЯММни харажатлар орқали ҳисоблаш формуласи:
• ЯИМ = С + I + G + Хп

• Уй хўжаликларининг истеъмол харажатлари (С):
• а) ўзоқ муддат фойдаланиладиган истеъмол буюмлари сотиб олишга;
• б) кундалик фойдаланиладиган истеъмол буюмлари сотиб олишга;
• в) истеъмол хизматлари тўловига.

• Товар ва хизматларнинг давлат хариди (G).
• Бу гуруҳ харажатларига маҳаллий ва марказий бошқарув ҳокимияти идоралари томонидан корхоналарнинг пировард маҳсулотлари ва ресурслари хариди (автомобиль йўллари ва почта муассасалари қурилиши, давлат корхоналарида тўланадиган иш ҳақи)га қилинган харажатлар киради.

• Ялпи ички хусусий инвестиция харажатлари (I):
• а) асбоб-ускуналар, машиналарни якуний сотиб олишга;
• б) корхоналар, иншоотлар, тураржой биноларини қуришга сарфланган;
• в) товар захиралари ўртасидаги фарқлар ёки захираларнинг ўзгариши.

• Соф экспорт (Хп): мамлакатнинг импорт ва экспорт операциялари бўйича харажатлар ўртасидаги фарқ.

• ЯИМни даромадлар ( тақсимот) усулида аниқлаш

• ЯИМ = Тn + W+Р

• Тn

• W

• Р

• Ишлаб чиқаришга ва импортга соф билвосита солиқлар (қўшилган қиймат солиғи, акцизлар, божхона божлари, мулк солиғи, ер солиғи ва субсидиялар ҳажмлари ўртасидаги фарқ).

• Ёлланма ишчиларнинг солиқ тўлагунча ҳисобланган иш ҳақлари плюс иш берувчилар томонидан иш ҳақи фондига нисбатан ҳисобланиб тўланадиган ижтимоий суғурта ажратмалари.

• Корпорацияларнинг ялпи фойдаси + нокорпоратив корхоналарнинг аралаш даромади + асосий капитал исеъмоли ( амортизация).

• ЯИМ миқдорига бир вақтнинг ўзида ҳам ишлаб чиқарилаётган маҳсулотларнинг физик ҳажми, ҳам баҳо даражаcи ўзгариши таъсир кўрсатади. Бу кўрсаткич динамикаси бир вақтнинг ўзида ишлаб чиқарилаётган маҳсулотлар миқдори ва баҳо даражаларининг ўзгаришини ифодалайди.

• Инфляция даражасини ифодаловчи баҳо индекслари

• ЯИМ дефлятори

• Саноат ишлаб чиқарувчила-ри баҳолари индекси

• Истеъмонл нархлари индекси

• Фишер индекси

• Макроиқтисодий айниятлар

• Асосий макроиқтисодий айният:
• Y=C+I+G+ Xn
• Даромадлар ва харажатлар кўринишида
• ҳисобланган ЯИМ кўрсаткичларининг (даромадлар ва харажатларнинг тенглиги)

• Инвестициялар ва жамғармаларнинг ўзаро тенглиги:
• I=S
• Бу ерда I-инвестициялар
• S-жамғармалар
• S=Sp+Sg+ Sxn
• Sp - хусусий жамғармалар;
• Sg – давлат жамғармалари
• Sxn – мамлакат иқтисодиётига киритилган хорижий жамғармалар ( Sxn= -Xn)

• Ишлаб чиқариш, бандлилик ва инфляция даражасининг даврий тебранишга иқтисодий давр (цикл)лар дейилади.