Иšтисодий таілил фанининг моіияти, бозор иšтисодиёти шароитида аіамияти ва вазифалари

2.14 - Жадвал.
Фирманинг маҳсулот ишлаб чиқариши бўйича
бизнес режасининг бажарилиши.
(минг сўм)

Маҳсулот турлари, номлари	Режада	Ҳақиқат- да	Режа ва ҳа-қиқатдаги кичик сонлар	Режанинг бажари-лиши
Ўсимлик ёғи	5000	5000	5000	100,0
Совун	6000	6100	6000	101,7
Кунжара	7000	6800	6800	97,1
Сариқ ёғ	4000	4150	4000	103,8
Жами :	22000	24050	21800	109,3

Ушбу фирмада режа 109,3 фоизга бажарилганлиги ушбу жадвал натижасидан кўриниб турибди. Аммо кунжара бўйича маҳсулот ишлаб чиқариш режаси 2,9 фоиз бажарилмаганлиги туфайли умумий кўрсаткичнинг миқдори 99,1 фоизни ташкил қилади.
(21800 : 22000) . 100 = 99,1 %
2.4. Иқтисодий таҳлилда қўлланиладиган математик моделларнинг типлари

Иқтисодий таҳлил жараёнида жуда кўп математик моделлар қўлланилади. Уларнинг кўп учрайдиганлри қўйидагилардир : аддитив модель , мультипликатив модель , касирли модель .

Аддитив модель натижа билан омиллар ўртасидаги боғлиқлик қўшув билан ифодаланганда қўлланилади . Масалан , “У” натижа бирқанча омиллар (Х₁ , Х₂ , . . . , Х_п ) йиғиндисидан иборат деб фараз қиламиз . У ҳолда аддититив моделнинг кўриниши қуйидагича бўлади :
п
У =  Хi = Х₁ + Х₂ + Х₃ + . . . + Х_п
i=1
Бунда  - йиғинди белгиси ; i - омилларнинг тартиб
сони (i = 1,п) ; п - омилларнинг умумий сони ;
Хi - i - омилнинг номи .

Ушбу модель амалиётда жуда кўп қўлланилади. Масалан, акциядорлик жамиятларига қарашли корхоналар ишлаб чиқарган товар маҳсулотларининг ҳажми, уларда банд бўлган ишчи ва хизматчиларининг умумий рўйхатдаги сони ва ҳ.к. Фараз қиламиз ишлаб чиқариш акциядорлик жамиятига 10 та кичик корхона қарайди. Уларнинг ҳар бири ҳар хил ҳажмда маҳсулот ишлаб чиқарган. Барча ишлаб чиқарган маҳсулотни аниқлаш учун аддитив моделдан фойдаланганда қуйидаги формулага эга бўлинади :

10 __
У =  Хi = Х₁ + Х₂ + Х₃ + . . . + Х₁₀ (i=1,10)

i=1


Мультипликатив модель ҳам таҳлилда кенг қўлланилади. Бу модель натижа билан омилнинг ўртасидаги боғлиқлик кўпайтириш билан ифодаланганда қўлланилади. Масалан, “У” натижа бирқанча омиллар (Х₁ , Х₂ , Х₃ . . . , Х_п) кўпайтмасидан иборат деб фараз қиламиз. У ҳолда мультипликатив модельнинг кўриниши қуйидагича бўлади: