Iv bob. Ta’LIM SIFATINI NAZORAT QILISH VA BAHOLASH Ta’lim sifatini o‘lchash baholash shakli va metodlari, indikatorlarini tanlash

......niy deb x,isobdaщ uChun 5„r ^ator shartlarga rioya k^ilinishi

ml'VP

- rvpyx ukuvchilarIning kamida 80 % xozir bo‘lgandagina nazo-
\ i-.azildi;

• 
  bir kunda kupi bilan ikkita predmetdan mashgulog utkazildi;
  
• 
  grafik tuzilayotganda ukuv rejasining turli sikllariga oid umumta’lim va maxsus predmetlar kushib olib borildi;
  
• 
  nazorat sinovlari kurs buyicha bir vakzda, ya’ni ikkinchi kurs- da turtta gurud bulsa, ularning xammasida, birinchi darsda utka­ zildi;
  
• 
  gurudsa xotirjam ish muditiny yuzaga keltirish uchun besh da- k.ik.alik motivatsiya (undash, qiziqtirish) utkazish zarur element-
  

dir;

• 
  vaqt nuqtai nazaridan nazorat ishlari uttiz daqikdsan oshma- di, dolgan un besh da kika bajarilgan ishni tekshirish va fikrla-
  

shib olishga ketdi;

• 
  nazorat ishi kush imcha mashgulot va yirik tadbirlar yuq kun- lari utkazildi, aks xolda ular diqqatni bulib, xotirani bir joy- ga jam kdlish imkonini bermas edi;
  
• 
  gurud nazorat ishini mazkur predmetdan ushbu gurudga dare utmaydigan uqituvchi boshщaruv xodimiligida bajardi;
  
• 
  dar bir ish baxolanib, badolar jurnalga kuyildi.
  

Keyingi mashgulotda uk^ituvchi darsni shunday rejalashtirdiki, dare boshida dastur materiallarining uzlashtirilishini tadlil kdldi, tipik xatolarni tushuntirib, ukuvchilarning savollariga javob berdi. Pedagogik texnologiyalar ta’lim jarayoni, sifat na- zorati, individual, gurux, frontal ukuv va ishlab chikarish ishla- rining birgalikda, foydali tarzda olib borilishining aniq-rav- shan rejalashtirilishini nazarda tutadi. Dar bir mashgulotga (na- zariy yo amaliy bulishidan k.at’iy nazar) tayyorlanar ekan, dar bir uqituvchi ukuv materialining uzlashtirilish samaradorligini ta’- minlaydi, tanlangan kasbga qiziqishni kuchaytiradi deb dieobla- gan dare berish metodini uzi mustakil tanlaydi.
Dare sxemasi utiladigan mavzuga, dare utiladigan gurudga, ukdtuv- chi uqitishning zamonaviy shakl va metodlarini kdy darajada uzlash- tirib olganiga boglik. Masalan, maxsus fanlar buyicha darslar ki- chik-kichik gurudlarda tanlov-dars, estafeta-dars, ishlab chik;arish vaziyatlari yechimini topish shaklida utkazil adi. Shuningdeq se- minarlar-darslar, munozara darslari, muammoli vaziyatlarning yechi­ mini topish usullaridan dam foydalanildi. Tabiiy namunalar- ning sifatini anikdash buyicha amaliy ishlar chempionat, tanlov, ekskursiya shaklidagi darslar dujjatlarni rasmiylashtirish buyi­ cha amaliy mashgulotlar yorqin taassurot krldirdi.
Umumta’lim fanlari uqituvchilari dam an’anaviy, xam maxsus fanlar uqituvchilari bilan birgalikda aralash darslar utadilar.
Barcha ukdpupchilar klassik metodlardan yuz ugirmagan dolda dare berishning faol metodlaridan foydalanishni afzal kuradilar. Bu
ukuvchilarning dare jarayoniga tez rok kirishib ketishiga, yangi mu- Xitga moslashishiga, uz ishini okilona tashkil etishga, uziga uzi tankddiy nazar bilan ^arashiga, karor qabul qilishda mas’uliyatni щ s etishiga imkon beradi. Bu ukuvchilarga yokadi va ular darsni sabrsizlik bilan kutadilar. Joriy attestatsiya natijalarining tax;- lili bunday darsning yakuniy natijasiga ukuvchilarning kiziki- shi ka nchal ik kuchli bulsa, ukuv materialini uzlashtirish koeffi­ sienta dam shunchalik yukrri bulishini kursatadi.
Ukuvchilar shaxeining umumiy rivojtanish darajasi diagnos- tikasi uz kuchiga ishonmasliq tengdoshlariga nisbatan yomonrok kurinishdan kur^ish kabi psixologik xolatlar birinchi kurs tala- balarining kupchiligiga xosligini kursatadi. Buning kuplab sa- bablaridan biri besh balli shkala buyicha an’anaviy baxolash tizi­ mi disoblanadi. Ukuvchilarning bilim va kunikmalarini baxolash va nazorat qshshshning reyting tizimini ishlab chiqish va ta’lim jarayoniga joriy etish mazkur muammoni dal kilish imkonini ber- di. An’anaviy baxolash va reyting tizimini mushgarak dolda kullash ta’lim sifatini oshiradi.
Kasb-xunar kollejida «Buxgalteriya x;isobi» predmeti buyicha
modulli uditish reyting tizimidan foydalanishni misol sifati- da kurib chiqamiz. Mazkur texnologiya intensiv ta’lim tamoyiliga asoslangan bulib, undan foydalanish dastur materiallarini uzlash­ tirish sifatini oshiradi, talabalarga nisbatan tabakalashtiril- gan yondashuvni ta’minlaydi, x,ar xil natijalarning bir xil bax,o- lanishiga yul kuymaydi.
Dastlab butun kurs bir nechta modullarga ajratiladi. Modul — kursning mantiliy tugallangan qismi (mavzu, bulim) bulib, nazo­ rat ishi bilan yakunlanadi. Biz modul sifatida shunday mavzular- ni oldikki, xar bir mavzu uzaro alokador bo‘lgan bir nechta manti- Kiy qism va xisoblarni uz ichiga oladi. Masalan, «Pul mablagla- rining xisobi» moduli «Kassa operatsiyalarining xisobi», «Pul xujjatlarining xisobi» singari uzaro alokador k;ismlardan tash­ kil topadi.
Xar bir modul materiallarini urganishda izchillikka rioya qili- nadi, ish shartlari kursatilgan texnologik karta rasmiylashtiri-
ladi. Nazoratning xilma-xil: individual amaliy topshirik (masa- lani yechish, utkazmalar, xisob-kitob tuzish), grafik diktant (eta- londan foydalangan xolda), ixcham insho, ma’ruza konspekta sxemasini tuzish, ishlab chikarish vaziyatlarini xal kilish singari shakllari kullaniladi. Muayyan predmetni urganish mobaynida ta- labalar yikkan 6ajuiap yigindisi predmet buyicha yakuniy reyting baxosini tashkil etadi. Texnologik kargada xisoblash an ballardan tashqari, yakuniy reyting badosida ogzaki surovlarning reytingi
dam aks etadi. U kuyidagi tarzda disoblanadi: dare paytida urtacha olti kishidan vazifa suraladi. Bir guruxdagi talabalarning urtacha soni — 25 nafar. Vazifani surash edtimoli 0,24 ni tashkil etadi. Bitta mashgulotdagi ogzaki surov reytingi 0,24 koeffitsientami bir mashgulotda olish mumkin bo‘lgan eng yuqori ballga (besh ball) kupay- tirish yuli bilan anikdanadi: 0,24x5 = 1,2 ball. Ikkinchi kursdagi darslar soni — 70, uchinchi kursda — 68. Shunday kdlib, ikkinchi kursda ogzaki surovning maksimal reytingi: 1,2x70 = 84 ball, uchin­ chi kursda 1,2x68 = 82 ball. Individual ijodiy topshirikdar, tadqi- krtlar uchun ukituvchi ularning murakkabligiga ka rab aloxdda ball kuyadi. Masalan, referat uchun — uch ball, masalani rasshifrovka kil- ganligi uchun — olti ball. Ikkinchi kursda fanni urganish sinov bilan yakunlanadi. Butun ikkinchi kurs mobaynida talaba yigishi mumkin bo‘lgan maksimal reyting — 122 ball. 110 va undan yukori ball tuplaganlar sinovdan ozod qilinadi. Agar ikkinchi kursda yi- galgan ballar soni 75 dan kam bulsa, talaba sinovga kuyilmaydi. Sinov baxdlari kuyidagi tarzda kuyiladi:

• 
  76 dan 100 ballgacha — «krnik.arli» bax,o;
  
• 
  101 dan 110 ballgacha — «yaxshi» bax,o;
  
• 
  NO va undan yuqori ballga — «a’lo» bado.
  

Uchinchi kursda uqituvchi «qagiy» reytingni kullaydi, bunda imtщon barcha uchun majburiy buladi. Imtix;onga kirish uchun ik­ kinchi va uchinchi kursdagi yakuniy reyting jamlanadi. Maksimal, ya’ni 90 foizdan kup ball tuplagan talabalar imtidonda biletdagi bitga savolga javob berish xukuliga ega bulishadi. Xar bir ukuv moduli tugagan paytda talabalar erishgan natijalar reyting-vara- k;alar tuzish yuli bilan ularga muntazam ravishda ma’lum qilib boriladi. Uzining shaxeiy reyting-varaqasiga ega bular ekan, ta­ laba uz reytingini oshirish uchun faoliyatini oldindan rejalash- tirishi (kushimcha individual topshirik^ni bajarishi, axborot va referat tayyorlashi va x,.k.) mumkin. Ta’lim oluvchilarning ilm olishga bo‘lgan ishtiyok.ini kuchaytirish, muvaffaqiyatga intilish va motivatsiyani shakllantirish maqsadida xdr bir talabaga predmet buyicha reyting tizimi dak;ida eslatma beriladi. Unda reytingni oshirish imkoniyati va tax;sil oluvchining individual faoliyati na- tijasini bax,olash tamoyillari yozilgan buladi. Eslatmada reyting- ning son iarametrlari, uning kuyi va yukrri chegarasi beriladi. Bunday eslatmaga ega bo‘lgan talaba dar doim uziga qancha ball ke- rakligini disoblay oladi, bu esa uning maksimal mikdordagi bal- larni olishga intilishiga xizmat kdaadi.
Ikkinchi kursda «Buxgalteriya x,isobi» mutaxassisligi iredme- tini urganishda reyting ballarining texnologik kartada takrim- lanishining bir kurinishi kuyida aks eggprilgan.