Ix mavzu. Ishlab chiqarish funksiyalari

Iqtisodiy optimallik: Qanday mahsulot va omil talabini insonlar tanlaydi? 
Barcha nuqtalarni alohida ishlab chiqarish funksiyasi teng darajada erishishga 
ega. Lekin ular teng darajada tanlangan bo‘lishi mumkinmi? Qanday omillar 
fermerni bitta nuqtani tanlab boshqa omillardan farqli o‘laroq asoslashi mumkinmi? 
Qachon insonlar ularning tanlovi nimani anglatishini so‘rasa, ular turli xil omillarni 
xuddi xom-ashyodek defitsitligini biladilar, aniq mahsulotlarningn kerakliligi 
an’analar yoki odatlar va istakni minimum tavakkalga tushiradi. Takroriy tadqiqotlar 
bir necha yillar oldin ko‘p sonli insonlar tomonidan topilgan iqtisodiy optimallik eng 
zo‘r deb tushuntiriladi. Iqtisodiy optimallik fermerlarni tanlashi mumkinligini 
anglatadi, ya’ni ularga berilgan narxlarning yuqori darajada beradi, yaroqli resurslar 
va texnologiyalar va ularning qobiliyati tavakkalni sindiradi. Hatto daromadning eng 
past darajasida va har xil madaniyatlarda fermerlar optimizatsiya uchun urinib 
ko‘radi. Ular madaniyat va tavakkal omillari ular optimallashgandek ko‘rib chiqishi 
mumkin, lekin iqtisodiy o‘yinlar muhim rol o‘ynaydi. Chunki fermerlar qoidaga 
ko‘ra optimallashtiradi, ishlab chiqarish funksiyasini tanlashi mumkin. Barcha 
berilgan darajalar uchun xom –ashyoning marjinal mahsuloti umumiy mahsulot egri 
chizig‘ining qiyaligiga teng yoki ΔY/ΔX, bu yerda unchalik katta bo‘lmagan 
75
Gerge W. Norton, Jeffrey Alwang and William A.Masters.Economics of Agricultural Development. -2nd ed. 
Rublished in the USA and Canada by RoutlrdgeTaylor&Francis Croup. USA. 2010. 97-98 r.

---

126 
o‘zgarishni ifodaydi. Shuning uchun bularning barchasi marjinal mahsulot o‘zgarishi 
qiyaligiga ta’sir qiladi.
Marjinal mahsulot egri chizig‘i umumiy egri mahsulotda 9.3 rasmda olinadi. 
Ular xom-ashyolarni qanday mumkin bo‘lsa, shunday mahsulot olishni afzal ko‘radi. 
Boshqa holatlarda ular ishlab chiqarish funksiyasida bo‘lishni va undan quyi 
bo‘lmaslikni afzal ko‘rishadi. Lekin umumiy mahsulot egri chizig‘ida ular ishlab 
chiqarishni afzal ko‘radimi? Narxlar javobni aniqlashga yordam beradi. Hatto 
fermerlar uchun, ishlab chiqarish asosan uyda iste’mol qiluvchilar uchun ba’zi 
o‘zlarining mahsulot va xom-ashyolarini bozorda o‘rnatilgan narxlarda sotadi. 
Bozorda o‘rnatilgan narxlardan fermerlar maksimal daromad olish darajasiga erishsa, 
tavakkalga muvofiq kelsa va bu tovarlar ustida savdo-sotiq qilinsa, ular o‘z xaridorini 
topadi. 
9.3-rasm. Marjinal mahsulot egri chizig‘i umumiy egri mahsulotda 
Bunday iqtisodiy optimallik ko‘rinishi, xuddi 9.4 rasmda ko‘rsatilgandek ishlab 
chiqarish funksiyasining bitta nuqtasiga olib boradi. 9.4 rasmda, foydaning har bir 
darajasi to‘g‘ri chiziq orqali tasvirlangan bo‘lishi mumkin, ya’ni qiyalik xom-ashyo 
narxi bo‘lib, mahsulot narxiga bo‘linadi. Bunday bozor munosabatida narxlar tezlik 
hisoblanadi va ikkita tovar bozorda almashib turishi mumkin. 9.4 rasmning o‘ng 
panelida eng baland chiziq foydaning eng yuqori darajasini ifodalaydi va bu yerda 
chiziq ishlab chiqarishga tegib o‘tishi va ularning qiyaligi bir xil bo‘lishi kuzatiladi. 
Mahsulotning marjinal daromadi xom-ashyoning marjinal qiymatiga teng (MD=MQ). 
9.4 rasmning o‘ng panelida foyda chizig‘i ikkita xom-ashyo narxi nisbatini va 
shuningdek ishlab chiqarishning umumiy qiymatini aniqlaydi. 
Ya
lpi
hosi
l m
iqdori 
Sarflangan xarajatlar miqdori
Marjinal maxsulot 
O 
K 
J 

---

127 
9.4-rasm. Yalpi hosil va xarajatlar tanlashining iqtisodiy optimal darajasi. 
Agar fermerlar ularni ishlab chiqarish funksiyasida ishlab chiqarsa, va marjinal 
daromad uchun xom-ashyo miqdoridan to‘g‘ri foydalansa, uning marjinal qiymati
mahsulotdan olingan so‘nggi birlik ( bu narx chizig‘i 9.4 rasmdagi egri chiziqqa 
tegishli), ya’ni ular narxlarni o‘rnatish yoki resurslarni taqsimlash deb ataladi.
Samaradorlikning bu tushunchasi iqtisodiy o‘sish uchun eng muhim manba bo‘ladi. 
76