Й. Турсунов меҳнат ҳУҚУҚИ

3-§. Ходимларни ишдаги ютуқлари учун рағбатлантириш 
 
Ишонтириш – меҳнат интизомини мустаҳкамлаш, ходимларни унумли ва 
самарали ишлашга ундаш, меҳнатга ижодий муносабатда бўлишга ўргатишнинг 
энг оқилона усулидан саналади. 
Рағбатлантириш чораларини ўз вақтида, ўринли ва тўғри қўллаш ходи-
мларни меҳнат азоб-уқубат эмас, балки моддий ҳамда маънавий қониқиш 
ҳосил қилиш манбаи эканлигига, ҳалол ва виждонан қилинган меҳнатдан 
роҳат топиш мумкинлигига, ўз ақлий-ижодий имкониятлари туфайли 
меҳнат жараёнида шахснинг жамиятдаги мавқеи, обрў-эътибори ортиши, 
мустаҳкамланишига ишонч ҳосил қилинишига ёрдам беради.
Ишдаги ютуқлар учун рағбатлантириш деганда унинг корхона олдида-
ги хизматларини оммавий тан олиниши тушунилади. Намунавий ички 
меҳнат тартиби қоидаларининг 3.2-бандида айтилишича, «Корхона ходи-
мларига уларнинг ўз хизмат вазифаларини лозим даражада бажарилган-
ликлари, меҳнатда эришган юксак ютуқлари, корхонада узоқ вақт ҳалол 
ишлаганлари ва бошқа ютуқларга эришганлари учун уларга қуйидаги 
рағбатлантириш чоралари қўлланилиши мумкин»: 

ташаккурнома; 

пул мукофотлари билан тақдирлаш; 

қимматбаҳо совғалар билан тақдирлаш. 
Рағбатлантириш чораларининг ушбу рўйхати тахминий бўлиб, махсус 
актларда (Интизом уставлари ва бошқалар), корхоналарнинг локал меъёрий 
85
Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1999 йил, 5-
сон, 118-модда. 

---

ҳужжатларида (жамоа шартномасида, ички меҳнат тартиби қоидаларида ва 
бошқаларда) рағбатлантиришнинг бошқача турлари ҳам (масалан, хизмат 
поғонасидан кўтарилиш, махсус унвонлар бериш ва бошқалар) назарда тути-
лиши мумкин. 
Ходимларни рағбатлантириш корхона иш берувчиси томонидан ка-
саба уюшмаси қўмитаси билан биргаликда ёки келишилгани ҳолда 
қўлланилади. Бир неча рағбатлантириш чоралари, шу жумладан моддий 
ва маънавий рағбатлантириш чоралари билан биргаликда қўлланиши мум-
кин. Ходим интизомий жазога тортилган даврда унга нисбатан рағбатланти-
риш чораси қўлланилмайди, аммо қўлланилган жазо рағбатлантириш 
чораси сифатида муддатидан аввал олиб ташланиши мумкин. 
Ходимнинг рағбатлантирилганлиги ҳақида корхона бўйича бўйруқ 
чиқарилади, бу ҳақда меҳнат жамоасига эълон қилинади ва бу тўғрида 
ходимнинг меҳнат дафтарчасига ёзиб қўйилади. Ходимни рағбатланти-
риш муддатсиз бўлиб, вақт ўтиши билан ўз аҳамиятини йўқотмайди. 
Ходим алоҳида меҳнат муваффақиятлари, давлат ва жамият олдидаги 
улкан ютуқлари учун белгиланган тартибда давлат мукофотларига 
тақдим этилиши мумкин. 
Ўзбекистон Республикасининг 1995 йил 22 декабрдаги «Давлат му-
кофотлари тўғрисида»ги Қонунида
1
фуқароларни давлат мукофотлари-
га, орден ва медалларга тавсия этиш, тақдирлаш тартиблари, шартлари 
баён этилган. 
Ўзбекистон Республикасининг 1996 йил 26 апрелдаги «Ўзбекистон 
Республикасининг Фахрий унвонларини таъсис этиш тўғрисида»ги 
Қонунига мувафиқ иқтисодий ва ижтимоий ҳаётнинг турли жабҳалари-
да фаолият юритиб, улкан ютуқларга эришган шахсларга фахрий ун-
вонлар бериш тартиблари кўзда тутилган
86
. Бугунги кунга келиб ишлаб 
чиқариш, фан, адабиёт, санъат, давлат ва жамият фаолияти соҳаларида 
сермаҳсул хизматлари учун фуқароларга 50 тага яқин турли фахрий унвон-
лар берилиши, уларнинг фан, санъат олдидаги, давлат-жамият олдидаги 
улкан хизматлари тан олиниши, шарафланиши кўзда тутилгандир. Ходим-
ни давлат мукофотлари, фахрий унвонлар билан мукофотланганликлари 
тегишли тарзда давлат йўли билан расмийлаштирилишидан ташқари, бу 
ҳақда унинг меҳнат дафтарчасига ҳам ёзиб қўйилади.