J. X. Ataniyazov, E. D. Alim ardonoy xalqaro moliya munosabatlari
Milliy iqtisodiyot rivojlanishida xalqaro moliya
Download 2.92 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Takrorlash uchun savollar
- Test savollari
- 2-bob. JAHON IQTISODIYOTI GLOBALLASHUYI
- 2.1. Jahon iqtisodiyoti globallashuvi tushunchasining mohiyati va uning asosiy jihatlari
- 2.2. Globallashuv jarayonining asosiy manbalari, omillari va rivojlanish bosqichlari
1.3. Milliy iqtisodiyot rivojlanishida xalqaro moliya munosabatlarining roli va ahamiyati Jahon iqtisodiyotining rivojlanish jarayoni xalqaro moliya munosabatlarining rivojlanish evolutsiyasi bilan uzviy bog'liqdir. Xalqaro moliya munosabatlari jahon xo'jaligining shakllanishi ja- rayonida alohida o‘rin tutadi. Xalqaro moliya munosabatlari asta-sekin jahon xo‘jaligining tarkibiy elementiga aylana bordi. Hozirgi vaqtda xalqaro moliya munosabatlarini jahon xo‘jaligining rivojlanishi natijasida shakl- langan mustaqil iqtisodiy tizim sifatida baholash mumkin. Jahon xo‘jaligi bozor iqtisodiyotining obyektiv qonuniyatlariga bo‘ysunuvchi xalqaro moliya munosabatlari orqali o‘zaro bog‘liq milliy iqtisodiyotlar yig‘indisi sifatidagi global iqtisodiy tizimdir. Jahon xo‘jaligining barqaror rivojlanishida alohida olingan milliy iqtisodiyotlar holati muhim o'rin tutadi. Chunki, milliy iqtisodiyotlar jahon iqtisodiyotining asosiy subyekti hisoblanadi. Milliy iqtisodiyotning rivojlanishida uning tashqi dunyo bilan aloqalari holati, mamlakatning xalqaro moliya munosabatlaridagi ishtiroki muhim o‘rin tutadi. Mamlakatning xalqaro moliya mu- nosabatlaridagi ishtirokining kuchayishida xalqaro moliya mu- nosabatlarini amalga oshirish mexanizmlarini samarali tarzda tashkil etish bilan uzviy bog‘liqdir. Ta’kidlash joizki, xalqaro moliya munosabatlarining predmeti ikkita muhim tarkibiy qismni o‘ziga qamrab oladi, ya’ni xalqaro moliyaviy munosabatlar va ularni amalga oshirish mexanizmi. Ma’lumki, mamlakatlar o‘rtasidagi xalqaro moliya munosabat- lari muayyan mexanizm orqali amalga oshiriladi, bunda xalqaro tashkilotlar tomonidan belgilangan me’yoriy normalar, davlat- lararo darajadagi shartnoma va bitimlar, mamlakatlar o‘rtasida o‘zaro qabul qilingan kelishuvlarga amal qilinadi. Xalqaro moliya munosabatlari mexanizmiga huquqiy norma- lar va ularni amalga oshirish vositalari (shartnomalar, kelishuvlar, bitimlar, rezolyutsiya va konvensiya) xalqaro iqtisodiy munosabat- 13
larni rivojlantirishga qaratilgan yo‘l-yo‘riqlarni amalga oshirishni muvofiqlashtiruvchi xalqaro moliya tashkilotlari kiradi. Xalqaro moliya munosabatlari jahon xo‘jaligi tizimida tez- tez takrorlanib turuvchi turli xil darajadagi kompleks, alohida olingan bir mamlakat va ularning hududiy birlashmalari va subyektlari, alohida tashkilotlar o'rtasidagi aloqalarni o‘z ichiga oladi. Xalqaro moliya munosabatlari tuzilmaviy jihatdan quyidagi- larni o‘rganishni taqozo etadi: — xalqaro valuta munosabatlari; — xalqaro iqtisodiy integratsion jarayonlar; — xalqaro savdo munosabatlari; — investitsiyalar va kapitalning xalqaro harakati; — mamlakatlar to‘lov balanslarini boshqarish; — xalqaro hisob-kitoblarni amalga oshirish; — xalqaro moliya tashkilotlari faoliyati va boshqalar. Xalqaro moliya munosabatlarining obyektiv asosini xalqaro mehnat taqsimoti va jahon xo'jaligi hamda undagi iqtisodiy alo- qalar tizimi tashkil qiladi. Hozirgi zamon jahon xo‘jaligi mil- liy iqtisodiyotlar yig‘indisidan iborat bo'lgan global iqtisodiy tizim bo‘lib, bozor iqtisodiyotining obyektiv qonunlariga, xalqaro mehnat taqsimotiga, ishlab chiqarish va kapitalning xalqaro ha- rakatiga muvofiq tarzda o‘zgarib boradi. Xalqaro moliya munosabatlari rivojlanishining milliy iqtisodi- yotga ta’siri quyidagi muhim xususiyatlar orqali namoyon bo‘ladi: • Moliyaviy globallashuv jarayoni. Mazkur jarayon quyidagi o‘zgarishlarni o‘z ichiga qamrab oladi: — mamlakatlarni jahon iqtisodiyotidagi jarayonlarga jalb etish; — ishchi kuchi, texnologiya, kapital, mahsulotlar va xizmat- larning global bozorlarini barpo etish; — jahon xo'jalik aloqalarining global infratuzilmasini yara- tish;
— xalqaro moliya munosabatlari bilan milliy iqtisodiyotning qoidalarini universallashtirish; 14
— yirik ishlab chiqarishga asoslangan xalqaro ishlab chiqarish tarmoqlarini vujudga keltirish. • Iqtisodiy integratsion hudud va birlashmalarning tashkil topishi. Milliy iqtisodiyotlarning xalqaro mehnat taqsimotiga asos- langan holda iqtisodiy jihatdan birlashish jarayoni hisoblanadi. • Xalqaro moliya bozorlaridagi o‘zgarishlar. Milliy iqtisodi- yotda faoliyat ko‘rsatayotgan moliya institutlarining jahon moliya bozorlaridagi ishtirokini muvofiqlashtirib boradi. • Global raqobatlashuv jarayonining keskinlashuvi. Ushbu holat, milliy iqtisodiyotlar tomonidan jahon bozorlarida o‘rin egallash uchun yuqori sifatli mahsulotlar ishlab chiqarish va ular- ni sotish jarayonida vujudga keladi. • Transmilliy korporatsiyalar va transmilliy banklar rolining ortib borishi. Bu holat, jahon iqtisodiyotida transmilliylashish ja- rayoni kuchayishi, ya’ni, alohida mamlakatlarga yoki bir nechta mamlakatlarga tegishli xalqaro kompaniyalar va banklar faoliyati- ning rivojlanishi, ular tomonidan xorijiy filiallarning kengaytirili- shi orqali yuzaga keldi. • Mamlakatlarda tashqi iqtisodiy faoliyatning erkinlashtiri- lishi. Mazkur holat, milliy iqtisodiyotning tashqi dunyo uchun ochiqlik darajasi orqali ifodalanadi. Bunda, xalqaro moliya muno- sabatlarining ishtirokchilari uchun muayyan shart-sharoitlarning yaratilishi, xususan, xalqaro savdoda bojlarning pasaytirilishi, xorijiy investorlarni keng jalb etishga qaratilgan qulay investitsiya muhitining yaratilishi hamda valuta cheklovlarining bekor qilini- shi kabi tadbirlar amalga oshirilishi muhim o‘rin tutadi. • Tashqi iqtisodiy aloqalarning xalqaro me’yoriy-huquqiy ba- zasini qabul etilishi. • Mamlakatlar o'rtasidagi moliyaviy munosabatlarni xalqaro jihatdan tartibga solish va nazorat qilish tizimining tashkil qili- nishi. Alohida olingan milliy iqtisodiyotning xalqaro moliya muno- sabatlaridagi ishtirokini bir necha miqdoriy ko'rsatkichlar bilan tavsiflash mumkin: 15
— eksport kvotasining miqdori, bunda eksport hajmi YMMga nisbatan foizda hisoblanadi; — import kvotasining miqdori, bunda import hajmi YMMga nisbatan foizda hisoblanadi; — tashqi savdo kvotasining miqdori, bunda tashqi savdo aylan- masi hajmi YMMga nisbatan foizda hisoblanadi. Mazkur ko'rsatkichlarni hisoblash asosida mamlakatning xalqaro moliya munosabatlaridagi ishtirokini baholash mumkin. Jahon iqtisodiyotida ro‘y bergan o‘zgarishlar xalqaro moliya mu- nosabatlarining istiqbolda rivojlanish tendensiyalarini belgilab berdi: — xalqaro moliya munosabatlari sohasida ikki tomonlama munosabatlardan ko‘p tomonlama munosabatlarga o‘tish; — jahon xo‘jaligida xalqaro mehnat taqsimotining chuqur- lashuvi;
— xalqaro savdo munosabatlarining an’anaviy tovarlar sav- dosidan milliy ishlab chiqarish jarayonlarida bevosita xizmat ko‘rsatish vositasiga aylanib borishi; — kapital migratsiyasining globallashuvi; — hududiy iqtisodiy integratsiya jarayonlarining yanada ken- gayishi va jadallashuvi. Xalqaro moliya munosabatlari rivojlanishida kapitalning xalqaro harakati, ayniqsa, to‘g‘ridan to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar shaklida u yoki bu mamlakatga kirib borishi, shuningdek, xalqaro savdoning mahsulotlar, turli xizmatlar ko‘rsatish, texnologiyalar sohasidagi rivoji ijobiy omil sifatida ta’sir ko‘rsatmoqda. Jahon savdosining o‘sishi, ishlab chiqarishning ixtisoslashuvi va kengayishi, xalqaro kapital harakatining rivoji, chegaralararo tovarlar, xizmatlar hamda ishchi kuchi migratsiyasi xalqaro moli- ya munosabatlarining rivojlanishiga, shuningdek, jahon moliya bozorlarining taraqqiy etishiga hamda transmilliy korporatsiyalar faoliyatining kengayishiga, xalqaro moliyaviy faoliyatning boshqa jabhalarini jadallashuviga imkon yaratdi Moliyaviy globallashuv sharoitida xalqaro moliyaning vazi- falari sifatida quyidagilarni ko‘rsatish mumkin: 16
— milliy iqtisodiyotlarning yagona xalqaro tizimga integratsi- yalashuvini ta’minlash; — xalqaro savdo hamda tovarlar, xizmatlar va kapital ayir- boshlashning oqilona harakatini tashkil etish; — milliy iqtisodiyotlarni xalqaro iqtisodiy va moliyaviy o‘zgarishlarga moslashtirish; — mamlakatlarning milliy moliyaviy siyosatini yuritishida tavsiyalar berish. Xalqaro moliya munosabatlari tarkibiga xalqaro aylanmaga kelib tushgan va xalqaro iqtisodiy munosabatlarda, ya’ni rezi- dentlarning tashqi dunyo bilan yuzaga keladigan munosabatlarida qo‘llaniladigan moliyaviy munosabatlar tizimi kiritiladi. Xalqaro moliya quyidagilarga xizmat qiladi: — birinchidan, turli mamlakat rezidentlari o‘rtasidagi iqti- sodiy aloqalarga va o‘zaro hamkorlikka; — ikkinchidan, jahon mamlakatlarining turli xil moliyaviy institutlar bilan yuzaga keladigan o‘zaro munosabatlariga; — uchinchidan, turli mamlakatlar rezidentlarining xalqaro moliya bozorlaridagi operatsiyalarini tashkil etishga. Jahon iqtisodiyoti globallashuvi sharoitida xaiqaro moliya mu- nosabatlari tobora rivojlanib bormoqda. Bunda, avvalo mam- lakatlar o'rtasidagi savdo munosabatlarining taraqqiy etishi alo- hida o‘rin tutmoqda. Ushbu holat o‘z navbatida xalqaro valuta munosabatlari va xalqaro hisob-kitoblarning rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatmoqda. To‘lov balansi, transmilliy korporatsiyalar, portfel investorlar, eksport, import, fond birjalari, yevrokreditlar, valuta kursi, iqti- sodiy integratsiya. Takrorlash uchun savollar: 1. Xalqaro moliya deganda nimani tushunasiz? 2. funksiyalarini izohlang. Tayanch so‘z va iboralar 3. Xalqaro moliya munosabatlari shakllanishi va rivojlanishiga ta’sir ko'rsatgan omillar nimalardan iborat? 4. Xalqaro moliyaning elementlarini izohlang. 5. Jahon moliyaviy muhiti nima? 6. Xalqaro moliya tizimining asosiy funksiyalari nimalardan iborat?
7. Xalqaro moliya munosabatlarining subyektlarini sanab o'ting.
8. Xalqaro moliya munosabatlari mexanizmiga nimalar ki- radi?
9. Xalqaro moliya munosabatlari tuzilmaviy jihatdan nima- larni o‘rganadi? 10. Xalqaro moliya munosabatlari rivojlanishiga xos bo'lgan tendensiyalarni izohlang. M ustaqil o ‘rganish uchun topshiriqlar 1. Xalqaro moliyaning mohiyatini izohlovchi asosiy tushun- chalardan «klaster» tuzing. 2. 0 ‘zbekistonning xalqaro moliya munosabatlaridagi ishtiro- kini ifodalovchi ko'rsatkichlarni baholang. 3. Jahon iqtisodiyotining o'sish sur'atlarini o‘rganing. 4. Asosiy terminlar lug‘atini tuzing.
1. Xalqaro moliya — ... A) tijorat banklari va aholi o‘rtasidagi moliyaviy munosabat- larni ifodalovchi tushuncha hisoblanadi. B) xalqaro moliyaviy resurslar majmuini va ularning harakat- lanishini ifodalovchi tushuncha hisoblanadi. C) faqatgina milliy iqtisodiyot doirasidagi moliyaviy munosa- batlarni ifodalovchi tushuncha hisoblanadi. D) korxonalardagi ichki moliyaviy munosabatlarni ifodalovchi tushuncha hisoblanadi. 2. Globallashuv jarayoni — ... 18
A) milliy iqtisodiyotlarni jahon xo‘jaligidagi o‘zgarishlardan himoyalashga zamin yaratadi. B) xalqaro moliyaviy resurslarning erkin harakatlanishini chegaralaydi. C) jahon savdosining o'sishi, ishlab chiqarishning ixtisos- lashuvi va kengayishi, kapitalning xalqaro oqimini rivojlanishi, xizmatlar va mahsulotlarning xalqaro harakati xalqaro moliya- ning rivojlanishiga zamin yaratdi. D) xalqaro savdo munosabatlari rivojlanishiga to‘sqinlik qi- ladi.
3. Xalqaro moliyaning funksiyalari qaysi javobda to‘g‘ri ko‘rsatilgan? A) taqsimlash, nazorat, tartibga solish va barqarorlashtirish. V) taqsimlash, nazorat, rag'batlantirish. S) taqsimlash, nazorat, tartibga solish. D) taqsimlash, nazorat, likvidlikni ta’minlash. 4. Xalqaro moliya tizimining asosiy elementlari qaysi javobda to‘g‘ri ko'rsatilgan? A) jahon valuta tizimi, xalqaro hisob-kitoblar, xalqaro moliya bozorlaridagi operatsiyalar, xalqaro soliqqa tortish, TMKlarning xalqaro moliyaviy menejmenti. B) tijorat banklarining aktiv operatsiyalari, milliy valuta tizimi, korxonalarni soliqqa tortish. C) investitsion munosabatlar, valuta kurslarini aniqlash, mil- liy buxgalteriya standartlari. D) investitsion loyihalarni moliyalashtirish, milliy valuta de- valvatsiyasi, to‘lov balansi taqchilligini moliyalashtirish. 5. Xalqaro moliya munosabatlarining subyektlari qaysi javob- da to‘g‘ri ko‘rsatilgan? A) davlat, korxona, tashkilotlar, firmalar hamda xalqaro tash- kilotlar va moliya institutlari, transmilliy korporatsiyalar, trans- milliy banklar, birjalar, jismoniy shaxslar. B) xalqaro tashkilotlar, transmilliy banklar, birjalar, soliq or- ganlari.
19 C) Markaziy bank, Moliya vazirligi, korxona va tashkilotlar. D) investitsiya fondlari, moliya-sanoat guruhlari, budjet tash- kilotlari. 6. Eksport kvotasi ko'rsatkichi qanday aniqlanadi? A) import hajmining YIMga nisbati orqali. B) eksport hajmi YMMga nisbatan foizda hisoblanadi. C) eksport hajmining o'sish sur’atlari orqali. D) jami sanoat ishlab chiqarishida eksportning ulushini aniq- lash orqali. 7. Jahon xo‘jaligi - ... A) bozor iqtisodiyotining obyektiv qonuniyatlariga bo‘y- sunuvchi xalqaro moliya munosabatlari orqali o‘zaro bog‘liq mil- liy iqtisodiyotlar yig‘indisi sifatidagi global iqtisodiy tizimdir. B) alohida mamlakatlar milliy iqtisodiyotlarini tartibga so- lishning global tizimi. C) jahon iqtisodiyoti rivojlanishini ta’minlovchi munosabatlar majmuasi. D) jahon iqtisodiyotidagi mavjud moliyaviy munosabatlar tizimi. 8. Xalqaro moliya munosabatlari rivojlanishiga ta’sir
ko‘rsatuvchi omillar qaysi qatorda to‘g‘ri ko‘rsatilgan? A) moliyaviy globallashuv, iqtisodiy integratsiya, xalqaro mehnat taqsimoti, jahon bozorlarining vujudga kelishi, ilmiy- texnika taraqqiyoti. B) moliyaviy globallashuv, iqtisodiy integratsiya, xalqaro mehnat taqsimoti, proteksionizm. C) moliyaviy globallashuv, iqtisodiy integratsiya, jahon bozor- larining vujudga kelishi, ilmiy-texnika taraqqiyoti, demping siyo- sati, yuqori bojlarning o‘rnatilishi. D) moliyaviy globallashuv,' iqtisodiy integratsiya, ilmiy-texni- ka taraqqiyoti, valutaviy cheklovlarning o‘rnatilishi. 20
2-bob. JAHON IQTISODIYOTI GLOBALLASHUYI 2.1. Jahon iqtisodiyoti globallashuvi tushunchasining mohiyati va uning asosiy jihatlari. 2.2. Globallashuv jarayonining asosiy manbalari, omillari va rivojlanish bosqichlari. 2.3. Globallashuvning milliy iqtisodiyot barqarorligiga ta’siri. 2.1. Jahon iqtisodiyoti globallashuvi tushunchasining mohiyati va uning asosiy jihatlari XX—XXI asrlar bo‘sag‘asida jahon iqtisodiyotida yangi ter- min globallashuv degan tushuncha paydo bo‘lgan edi. Ushbu jarayon hozirgi kunda ko‘pgina mamlakatlarning iqtisodchi olimlari tomonidan alohida ilmiy muammo sifatida tadqiq etilmoqda. Globallashuv jarayonining rivojlanishi natijasida butun dunyo yagona global tizimga aylanishi sodir bo'ladi. Globallashuv jara- yoni 1990-yillardan juda dolzarb masalaga aylandi, biroq mazkur jarayonning turli xil jihatlari ilmiy tadqiqotlarda 1960—1970-yil- lardan boshlab jiddiy muhokama qilina boshlagan edi. Jahon iqtisodiyotining globallashuvi — bu, dunyo maydonini yagona hududga aylanishini anglatadi va bunda tovar va xizmat- lar, kapital, axborotlar oqimining erkin harakati yuzaga keladi. Shuningdek, mazkur jarayon natijasida zamonaviy institutlar rivojlanishini rag‘batlantiruvchi g‘oyalarning tarqalishi va ularni tashuvchilarning erkin harakatlanishiga imkon yaratiladi. Globallashuv jarayoni zamonaviy jahon iqtisodiyotining muhim tendensiyalaridan hisoblanadi. Chunki ushbu jarayon jahon iqti- sodiyotida ro‘y berayotgan boshqa tendensiyalar kuchsiz namoyon bo‘layotgan mamlakatlar iqtisodiyotida ham kuzatilmoqda. Rivoj- lanayotgan mamlakatlarning aksariyat qismi transmilliylashish, integratsiyalashish va industriallashish jarayonlariga kam jalb etilgan. Shu bilan bir vaqtda ushbu mamlakatlar jahon tovarlar, xizmatlar, kapital (asosan iqtisodiy yordam ko‘rinishida), ishchi 21
kuchi (eksporterlar sifatida) va texnologiyalar bozorining faol ishtirokchilari sanaladi. Jahon iqtisodiyotining globallashuvi — jahon iqtisodiyotining o‘zaro bog‘liq bo‘lgan turli ishlab chiqarish soha va jarayonlari- ning kuchayib borishi, jahon xo‘jaligida tovarlar, xizmatlar, kapi- tal, ishchi kuchi va texnologiyalar bozorini asta-sekinlik bilan yagona bozorga aylanishini bildiradi. Jahon iqtisodiyotida globallashuv jarayoni unga teskari jarayon iqtisodiy faoliyatning hududiy integratsiyalashuv jarayoni bilan birga kechmoqda. Ushbu jarayon cheklangan miqyosda, tovar- lar va ishlab chiqarish omillarining erkin harakatiga asoslangan mamlakatlar guruhini qamrab oladi. Hududiy integratsiyalashuv, bir tomondan, turli mamlakat- larning iqtisodiy jihatdan birlashish jarayonini rag‘batlantirsa, ikkinchi tomondan, alohida iqtisodiy guruhlar o‘rtasida qarama- qarshilik va raqobatni kuchaytirish orqali jahon iqtisodiyotining globallashuv jarayonini sekinlashtiradi.
Globallashuv jarayonining quyidagi jihatlarini alohida ajratib ko‘rsatish mumkin: 22
— moliyaviy markazlashuvning kuchayishi; — iqtisodiyotda axborotlar ahamiyatining oshishi. Shuningdek, axborot almashinuv darajasining keskin sur’atlarda kuchayishi; — global oligopoliyaning to‘xtovsiz kengayishi; — transmilliy korporatsiyalar sonining ortishi; — iqtisodiy diplomatiyaning shakllanishi va rivojlanishi. Globallashuv jarayoni jahon iqtisodiyotining quyidagi asosiy sohalari bo‘yicha keng rivojlanmoqda: — tovarlar, xizmatlar va intellektual mulk obyektlarining xalqaro savdosi; — ishlab chiqarish omillarining xalqaro harakati; — xalqaro moliya-kredit va valuta operatsiyalari; — ishlab chiqarish, ilmiy-texnikaviy, texnologik va axborotlar sohasidagi hamkorlik. Iqtisodchi olimlar fikriga ko‘ra jahon iqtisodiyotida global- lashuv jarayoni quyidagi holatlarni o‘z ichiga oladi: — mintaqaviy integratsion jarayonlarni jadallashtiradi; — xo‘jalik yuritishni to‘liq erkinlashtirmagan davlatlar iqti- sodiyotining ochiqligini ta'minlaydi; — istalgan bozorlarga barcha ishtirokchilarning qarshiliksiz kirishini ta’minlaydi; — moliyaviy va savdo operatsiyalarni amalga oshirishga te- gishli tartiblarni universallashtiradi; — bozorlarni tartibga solish va nazorat qilishni bir me’yorga keltiradi, ya’ni unifikatsiya qiladi; — kapitalni joylashtirish, investitsion jarayonlar va umumja- hon to‘lov-hisob tizimiga qo‘yilgan talablarni standartlashtiradi.
Globallashuv tushunchasi yagona xalqaro iqtisodiy, huquqiy va madaniy-axborot makoni shakllanishini anglatadi. Globallashuv jarayoni iqtisodiy doiradan chiqqan holda jamiyat hayotining bar- cha asosiy sohalariga sezilarli darajada ta’sir ko‘rsatadi. Bu ja- 23
rayon XX asr oxiri XXI asr boshida jahon iqtisodiyotida alohida rol o‘ynab, xalqaro iqtisodiy va siyosiy munosabatlarning yangi tizimi shakllanishiga kuchli turtki berdi. Birinchidan, globallashuv mamlakatlar o'rtasidagi iqtisodiy masofani qisqartiruvchi aloqa vositalari va transport sohasida ilmiy-texnik taraqqiyotning jadallashuvini, xalqaro mehnat taqsi- motining chuqurlashuvini hamda dunyo rivojlanishining obyektiv omillarini yuzaga keltiradi. Bu holat, dunyoning istalgan nuqta- sidan zarur axborotni xohlagan vaqtda olish va tezda qaror qa- bul qilishga imkon beradi, telekommunikatsiyaning zamonaviy tizimlari kapitalni xalqaro investitsiyalashni amalga oshirishni yengillashtiradi. Dunyoning axborot integratsiyalashuvi sha- roitlarida xo‘jalik yuritishning xorijiy tajribasini o‘zlashtirish va texnologiyalarni o‘tkazish birmuncha tezlashadi. Globallashuvning ikkinchi manbasi — proteksionizm siyosa- tini cheklashga sabab bo‘luvchi va jahon savdosini erkin qiluvchi savdoning liberallashuvi hamda iqtisodiy liberizatsiyaning boshqa shakllaridir. Buning natijasida turli xil savdo tariflari jiddiy ravishda pasaydi, tovarlar va xizmatlar savdosidagi boshqa ko‘plab to‘siqlar bartaraf etildi. Boshqa liberizatsiya tadbirlari ishlab chiqarishning qolgan omillari va kapital harakati kuchayishiga olib keldi. Baynalminallashuv jarayonining uchinchi manbasi va global- lashuvning asosiy manbalaridan biri transmilliylashuv hodisasi bo‘ldi. Ushbu holatda transmilliy kompaniyalar yetakchi kuch sifatida namoyon bo‘ladi va ular bir vaqtning o'zida baynalminal- lashuv jarayonining asosiy ishtirokchilari hisoblanadi. Globallashuv jarayoni barcha mamlakatlar iqtisodiyotida ku- zatilmoqda. Ushbu jarayon mahsulotlar ishlab chiqarish, xiz- matlar ko'rsatish, ishchi kuchlaridan foydalanish, investitsiya va texnologiyalarni bir mamlakatdan boshqalariga tarqalishiga ta’sir ko‘rsatmoqda. Bularning barchasi pirovardida ishlab chiqa- rishning samaradorligi, mehnat unumdorligi va raqobatbardosh- likning oshishida namoyon bo‘ladi. Aynan globallashuv jarayoni xalqaro raqobatlashuvning kuchayishiga olib keldi. 24
|
ma'muriyatiga murojaat qiling