Jahon bankining logistika samaradorligi indeksi (lpi) reytingida logistik xizmatlar sifati va oʻz muddatliligi subindekslarining nazariy-uslubiy asoslari

O’zbekistonning logistika samaradorligi indeksi logistik xizmatlar sifati va vaqtlilik komponentlari matematik hisobi.
O'zbekistonning logistika samaradorligi indeksi (LSI), logistik tizimning samaradorligini o'rganishda foydalaniladigan bir necha subindekslar yordamida hisoblanadi. Bu subindekslar orqali logistik xizmatlar sifati va vaqtlilikning samaradorligini o'rganish mumkin.
Logistik xizmatlar sifati subindeksi, logistik xizmatlarining sifatini, yani mos kelishuvni, kelishilarni xavfsizligini, savdo muvozanatini, va xizmatni ta'min qilishni o'rganadi. Vaqtlilik subindeksi esa logistik jarayonlarning ishlab chiqarish, sarflar va ombor saqlash jarayonlarida sarflangan vaqtni o'rganadi.
Bu subindekslarni hisoblash uchun, O'zbekiston logistik tizimida faol bo'lgan korporatsiyalar bilan anketalar o'tkaziladi va ularga LSI hisoblash modeli to'g'risida ma'lumot beriladi. Bu model orqali har bir subindeksning tafsilotli hisoblanishi va o'rtacha qiymatlar hisoblanadi.
LSI ni hisoblash formulasiga quyidagi ko'rsatma berilishi mumkin:
LSI = 0,5 * (V1 *
Bu yerda SI1 logistik xizmatlar sifati subindeksi, SI2 esa vaqtlilik subindeksi hisoblanadi. W1 va W2 esa mos kelishuvni berishda yoki vaqtni tejashda nechchi ega bo'lganligini ko'rsatuvchi birinchi darajali ko'efitsientlar hisoblanadi.
Ko'rsatma bo'yicha, logistik xizmatlar sifati va vaqtlilik subindekslarining har biri, 0 dan 1 gacha bo'lgan bir miqdorda qiymatga ega bo'ladi. LSI 100% ga teng bo'lganda, lojistik tizimning samaradorligi eng yuqori darajada.

O'zbekiston logistika samaradorligi indeksining (LSI) 2020 yilgi ma'lumotlarini o'z ichiga olgan jadvalni taqdim etaman.

Subindekslar	O'rtacha qiymat
Logistik xizmat	0.429
Vaqtlilik	0.573
Jomi indekslari	0.501

Jadvalda ko'rsatilgan qiymatlar, O'zbekiston logistik tizimining samaradorligini o'rganishda foydalaniladigan subindekslarning o'rtacha qiymatlarini ifodalaydi. Logistik xizmatlar sifati subindeksi qiymati 0.429 ga teng, vaqtlilik subindeksi qiymati 0.573 ga teng bo'lib, jami indeks esa 0.501 ga teng bo'lganligi ko'rsatiladi.

Bu jadval, O'zbekiston logistik tizimining joriy holatini aniqlashda yordam berishi mumkin bo'lgan qimmatli ma'lumotlarni taqdim etadi.
O'zbekiston logistika tizimi, mamlakat iqtisodiyoti uchun muhim ahamiyatga ega bo'lib, bu tizimni samarali va sifatli qilishga qaratilgan ko'plab islohotlar mavjud. LSI hisoblashda foydalaniladigan subindekslar yordamida, lojistik xizmatlar sifati va vaqtlilikning o'zaro ta'sirini hisobga olib, tizimning umumiy samaradorligini baholash mumkin.

Birinchi subindeks, logistik xizmatlar sifati subindeksi, tizimda taqdim etilayotgan xizmatlar sifatini, kelishuvni, xizmatlar ta'minoti va savdo muvozanatini baholashda foydalaniladi. Bu subindeksni yaxshilash uchun, logistik xizmatlarini taqdim etuvchi tashkilotlar, xizmatlarining sifatini oshirish uchun qarorlar va yutuqlarini amalga oshirish, xizmatlarni xavfsiz va samarali taqdim etish va savdo muvozanatini yaxshilash uchun qo'shimcha ishlar olib borilishi mumkin.

Ikkinchi subindeks, vaqtlilik subindeksi, tizimning ishlab chiqarish, sarflar va ombor saqlash jarayonlarida sarflangan vaqtni o'rganadi. Bu subindeksni yaxshilash uchun, jarayonlar tezligini oshirish va tizimni avtomatlashtirish, to'lov va savdo jarayonlarini avtomatlashtirish, yutuq va mahsulotlarni saqlash va ishlab chiqarish jarayonlarida yutuqlarni optimallashtirish, vaqtni kamaytirish va sarflarni kuchaytirish uchun qo'shimcha harakatlar ko'rsatilishi mumkin.
3PL va 4PL pravayderlar, logistik tizimni samarador va sifatli qilishda muhim rol o'ynaydi. 3PL pravayderlar, xizmatlar ko'rsatish jarayonlarida tashkil etilgan vaqtni tezlashtirish, xizmatlar sifatini oshirish va savdo muvozanatini yaxshilashda yordam beradi. 4PL pravayderlar esa, tizimni barcha jarayonlarida boshqarishda o'z vazifalarini o'zlashtirish bilan bir qatorda, lojistik tizimni samarador va sifatli qilishda katta rol o'ynaydi.
Bundan tashqari, tizimni samarador va sifatli qilish uchun, O'zbekistonning transport va kommunikatsiya infrastrukturasini rivojlantirish, xususan, avtomobil yo'llari, temir yo'llari, aviatsiya va dengiz transporti sohasida islohotlar ko'rsatilishi zarur.
O'zbekiston hukumati tomonidan amalga oshirilayotgan islohotlar, logistik tizimni samarador va sifatli qilishga qaratilgan strategiyaga muvofiqligini ta'minlaydi. Masalan, mamlakat bo'ylab yo'l transportini rivojlantirish uchun, "O'zbekiston Temir Yo'llari" va "Uzbekistan Airways" tashkilotlari tomonidan yangi transport vositalari sotib olingan. Shuningdek, "Uzavtosanoat" tashkiloti avtomobil ishlab chiqarish sanoati bo'yicha ko'plab yangiliklar va islohotlar ko'rsatib kelmoqda.
Yana bir amalga oshirilayotgan islohot, tizimni avtomatlashtirish va innovatsiyalarni joriy etishdir. Bu kabi yangiliklar, lojistik jarayonlarni avtomatiklashtirish, xavfsizlikni yuqori darajada ta'minlash va lojistik tizimni innovatsion yo'nalishda.
Bular barchasi O'zbekiston logistik tizimini samarador va sifatli qilishga qaratilgan strategiyaga muvofiqligini aniqlaydi va logistika samaradorlik indeksini oshirishga imkon beradi.
Bundan tashqari, O'zbekistonda xorijiy investorlar uchun investitsiya sharoitlari yaxshi imkoniyatlar yaratish maqsadida bir necha ozgartirishlar amalga oshirilgan. Bu ozgartirishlar oʻz ichiga lojistik sohasiga ta'sir ko'rsatadi, chunki xorijiy savdo muomalalarini amalga oshirish uchun lojistik tizimlar talab qilinishi mumkin. O'zbekiston hukumati, bu talablarni qondirishga qaratilgan vaqt va moliyaviy resurslarni o'z ichiga olgan holda lojistik sohasida xizmat ko'rsatuvchilar uchun qulay sharoitlar yaratishga intiladi.
Bular ham O'zbekistonning logistik tizimini samarador va sifatli qilishga qaratilgan strategiyaga muvofiqligini ta'minlaydi. Lojistik sohasida xizmat ko'rsatuvchilar uchun qulay sharoitlar yaratilganligi va logistik tizimini innovatsion yo'nalishda rivojlantirish uchun bir necha islohotlar amalga oshirilganligi, O'zbekistonning logistik samaradorlik indeksini oshirishga imkon beradi.
O'zbekistonda keng ko'lamli mahsulotlar, masalan, mevalar va sabzavotlar, katta avtomobillar va yuk transport vositalari yirik miqdorda ishlab chiqariladi. Bu miqdordagi mahsulotlarni quyidagi muddatlarda yetkazib berish talab qilinishi mumkin:
Sifatli va samarador yetkazib berish tizimi;
Xavfsiz va tez yetkazib berish tizimi;
Yetkazib berish jaray
Yetkazib berish jarayonida mahsulotlar va transport vositalari to'g'risidagi statistik ma'lumotlarni yig'ish va tahlil qilish.
Bu talablarga muvofiqligi ta'minlash uchun, O'zbekiston hukumati o'z ichiga lojistik sohasidagi xizmat ko'rsatuvchilarni raqobatbardosh va o'zlashtirishga intiladi. Lojistik tizimlarini innovatsion yo'nalishda rivojlantirish, transport xizmatlarining sifatini yuqori darajada saqlash, shuningdek, mahsulotlarni tezkor va xavfsiz yetkazib berish tizimini ta'minlash maqsadida bir necha islohotlar amalga oshirilgan.
Bular ham O'zbekistonning logistik tizimini samarador va sifatli qilishga qaratilgan strategiyaga muvofiqligini ta'minlaydi va logistik samaradorlik indeksini oshirishga imkon beradi.
logistik samaradorlik indeksi va ularning komponentlari (logistik xizmatlar sifati va vaqtlilik) uchun jadval.