Jahon bankining logistika samaradorligi indeksi (lpi) reytingida logistik xizmatlar sifati va oʻz muddatliligi subindekslarining nazariy-uslubiy asoslari

Tumanlar/Indeksi	2020	2021
O ' zgarish
Jami Indekslari	2.99	3.09	+0.10
Toshkent	3.34	3.49	+0.15
Andijon	2.46	2.53	+0.07
Buxoro	2.89	2.98	+0.09
Farg'ona	2.57	2.63	+0.06
Jizzax	2.87	2.92	+0.05
Namangan	2.62	2.70	+0.08
Navoiy	2.85	2.95	+0.10
Qashqadaryo	2.64	2.75	+0.11
Samaarqand	2.78	2.88	+0.10
Sirdaryo	2.63	2.73	+0.10
Surxondaryo	2.43	2.52	+0.09
Xorazm	2.70	2.78	+0.08

Logistika samaradorligi O’zbekistonning salohiyatini oshirishda logistik xizmatlar sifati va oʻz muddatliligining ahamiyati.
O‘zbekistonda Logistika faoliyatini moliyalashtirish
O‘zbekistonda ham 2020 yil va undan keyingi 5 yillikda yuqori qo‘shilgan qiymatli mahsulotlarni ishlab chiqarish, yangi xalqaro bozorlarga chiqish va eksport hajmini ko‘paytirish mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish bo‘yicha ustuvor vazifalardan biri sifatida belgilab olindi. Ta’kidlash kerakki, mamlakatimiz eksport salohiyatini oshirish 2025 yilga borib Yalpi ichki mahsulot (YaIM) hajmini 100 mlrd. AQSh dollariga yetkazishga katta hissa qo‘shadi.
Shuning uchun, yuqorida sanab o‘tilgan mamlakatlar singari O‘zbekistonda ham eksport hajmini oshirishda eksport faoliyatini moliyaviy qo‘llab-quvvatlash muhim o‘rin tutadi. Hozirgi kunda mamlakatimizda eksport qiluvchi kompaniyalarning eksport faoliyatlarini moliyalashtirishning yagona manbai bank kreditlari bo‘lib qolmoqda. Tijorat banklari tomonidan savdo kreditlari bilan bir qatorda aylanma mablag‘larini to‘ldirish (xom-ashyo va materiallar, butlovchi qismlar va eksport faoliyati bilan bog‘liq shu kabi xaridlarni moliyalashtirish) uchun qisqa va uzoq muddatli kreditlar va kredit liniyalari taklif etilmoqda.
Shunday bo‘lsada, tijorat banklarida savdo kreditlari bo‘yicha foiz stavkalari va garov ta’minoti miqdorining yuqoriligi hamda kredit shartlarining murakkablikligi sababli ko‘plab eksport qiluvchi korxona va tashkilotlar uchun eksport faoliyatlarini moliyalashtirishda qiyinchiliklar saqlanib qolmoqda.
Jahon banki tomonidan 2019 yil fevral-sentyabr oylarida O‘zbekistondagi 1239 ta korxona va firmalar orasida o‘tkazilgan so‘rov natijalariga ko‘ra, firmalarning faqatgina 22,2 foizida bank krediti/kredit liniyalari mavjud. Mazkur firmalarning 23,7 foizi aylanma mablag‘larini moliyalashtirishda bank kreditlaridan foydalanadi. Kredit olish uchun zarur bo‘lgan garov qiymati kredit summasining 166,1 foizini tashkil etadi.
Mazkur omillarni hisobga olib joriy yilda mamlakatimizda eksportyorlarga kafillik beradigan va eksport faoliyati bilan bog‘liq xarajatlarning bir qismini qoplaydigan – Eksportni qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasi hamda eksportni oldindan moliyalashtirish vazifalarini bajaruvchi – Eksport-kredit agentligi tashkil etiladi. Ya’ni, mamlakatimizda eksportyorlar uchun bank kreditlaridan tashqari eksportni moliyalashtirishning yangi imkoniyatlari paydo bo‘ladi.
Shu o‘rinda ta’kidlab o‘tish kerakki, 2020 yil boshida eksportni sug‘urta bilan qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha kompleks xizmatlar ko‘rsatish maqsadida “O‘zbekinvest” eksport-import sug‘urta kompaniyasining faoliyati yanada takomillashtirildi. 2019 yilda tijorat banklarining kreditlari, shu jumladan eksport oldi kreditlari bo‘yicha davlat tomonidan kafillik berish amaliyoti yo‘lga qo‘yildi.
Yangi tashkil etiladigan Eksport-kredit agentligi tomonidan amalga oshiriladigan moliyalashtirish turlaridan biri – eksport qilinadigan tovar va xizmatlar ishlab chiqarishni to‘g‘ridan-to‘g‘ri moliyalashtirish (eksportyorlarga eksport oldi kreditlar berish) bo‘ladi. Mazkur agentlik tomonidan eksportni oldindan moliyalashtirish jarayoni quyidagicha amalga oshiriladi:
eksportyor xalqaro bozorda biznes rejalarini amalga oshirish, shu jumladan ishlab chiqarish texnika-texnologiyalari va asbob-uskunalarini sotib olish, aylanma mablag‘larini to‘ldirish, chet ellarda filiallar ochish yoki ularni kengaytirish uchun eksport oldi kreditlari olish bo‘yicha shartnoma tuzadi; eksportyorga “O‘zbekinvest” eksport-import sug‘urta kompaniyasi va (yoki) Eksportni qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasi tomonidan kafillik beriladi;
Eksport-kredit agentligi to‘g‘ridan-to‘g‘ri kreditlash eksport qiluvchi tashkilot uchun to‘g‘ri tanlov ekanligiga ishonch hosil qilgandan so‘ng eksport oldi kreditlari ajratadi;
olingan kreditlar eksportyorga ko‘proq eksport shartnomalarini qabul qilish va ishlab chiqarish xarajatlarini qoplash imkonini beradi va ushbu bosqichda, tovar va xizmatlar xaridorlarga yetkazib beriladi;
xaridorlar belgilangan muddatlarda shartnomada ko‘rsatilgan mablag‘ni inkassa hisobvarag‘iga o‘tkazadi;
Eksport-kredit agentligi taqdim etilgan qarz va ular bo‘yicha foiz to‘lovlarini yig‘ib olgandan so‘ng, qolgan mablag‘larni eksportyor kompaniyaga o‘tkazadi
Logistika samaradorligi, O'zbekistonning salohiyatini oshirishda ahamiyatli bir rol o'ynayadi. Bu, ümumiy hisobda mahsulotlar, xizmatlar va o'zaro aloqalarni tayyorlash, yetkazib berish va distributsiya tizimini rivojlantirish orqali mahsulotlar va xizmatlar ishlab chiqaruvchilar, savdogarlar va mijozlar orasida ko'proq munosabat yaratish imkonini beradi.
Logistik xizmatlar sifati, mahsulotlarni yaxshi tayyorlash, yetkazib berish va tashuvchi jarayonlari oʻrtasida yaxshi koʻrdam berish, yetkazib berish va distributsiya tizimida xatolar va uchuvchiliklar sonini pastga oshirishni kamaytirish va mijozlarga xizmat ko'rsatish shartlari bo'yicha qonunlar va qoidalar bilan tutishni ta'minlashga yordam beradi.
Logistik xizmatlar tayyorlash va yetkazib berish jarayonlarini bir-biriga bog'lashda aniq muddatlar ko'rsatish va ularni o'z vaqtlarida amalga oshirish ham, logistikaning ahamiyatini ko'rsatadi. Oʻz muddatlariga rioya qilish imkonini berish, mahsulotlarni zarar ko'rsatmasdan oʻtkazish va mijozlar bilan hamkorlikda ishlashga yordam beradi.
Shuningdek, logistika samaradorligi, transportning va to'lovning effektiv tizimini ta'minlash, oʻz vaqtida yetkazib berishni ta'minlash, mahsulotlarni yetkazib berish va distributsiya qilish jarayonlari orqali yaxshi aloqalar yaratish va boshqa ko'plab muammolarni hal qilishga yordam beradi. Bu esa, mahsulotlar va xizmatlar sifatini oshirishga yordam beradi va ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanish uchun zaruri bo'lgan salohiyatni oshirishda muhim rol o'ynaydi.
Logistikaning O'zbekiston iqtisodiyotidagi ahamiyati juda yuqori. Bu, mahsulotlar va xizmatlar ishlab chiqarishda, yetkazib berishda va distributsiyada yaxshi ko'rdam berish, sotishda va savdoda yaxshi ko'rsatishni ta'minlashda juda muhim. Logistikning samaradorligi O'zbekiston iqtisodiyotidagi ko'rsatkichlarini yaxshilashga yordam beradi.
Logistikaning samaradorligi, mahsulotlar ishlab chiqaruvchilarining ishlab chiqarish jarayonini tayyorlashdan boshlab, yetkazib berish va distributsiyaga yetkazib berish, savdo va sotish, omonatlar va konsolidatsiya tizimlarini o'z ichiga oladi. Bu tizimlar samarali va effektiv holatda ishlaydi, xususan, qulay va samimiy mijoz-mahsulot aloqalarini yaratish, mijozlarga yaxshi xizmat ko'rsatish va to'lovning effektiv tizimini ta'minlashga yordam beradi.
Logistikaning o'z muddatlariga rioya qilish, to'lovni samarali va qulay usullarda o'tkazish, mahsulotlarni rivojlantirish, qisqa vaqt ichida ko'chirish va mijozlarga xizmat ko'rsatishning eng yaxshi shakllarini aniqlash muhimdir. Bu, mahsulotlar va xizmatlar sifatini oshirishga yordam beradi va savdo faoliyati va iqtisodiy rivojlanishni yanada yukseltadi.
Bundan tashqari, logistika samaradorligi, mijozlarni qondirishga va xaridorga hamkorlik qilishga yordam beradi. Bu, mijozlarga yaxshi xizmat ko'rsatish orqali, ularning sog'lig'i, xavfsizlig'i va xizmat sifatini ta'minlash, shuningdek, xaridorga yaxshi mahsulotlarni yetkazib berishda yordam beradi.
Bularning barchasi O'zbekiston iqtisodiyotidagi logistikaning ahamiyatini va rolini ko'rsatadi. Logistikaning samaradorligi va xizmatlar sifati, O'zbekiston iqtisodiyotidagi rivojlanishni oshirishda muhim o'rin o'ynaydi va mahsulotlar va xizmatlar sifatini yanada yukseltish uchun juda muhimdir.
Logistika, O'zbekiston iqtisodiyotidagi har qanday tarmoqlarda muhim o'rin o'ynaydi. Bu, tadbirkorlik, sanoat, transport, savdo, xizmatlar, mahsulotlar yetkazib berish va distributsiya, xalqaro tijorat, iqtisodiy rivojlanish va boshqa sohalarda qo'llaniladi.
Logistikaning samaradorligi, tadbirkorlik sohasida, tadbirkorlikni yanada samarali qilishga yordam beradi. Bu, sotishga tayyorgarlikni yaxshilash, mahsulotlarni omonat qilish va xizmatlar sifatini oshirish orqali tadbirkorlar uchun samarali bo'lishni ta'minlaydi.
Sanoat sohasida, logistika, tayyorgarlik jarayonini yaxshi boshqarish, mahsulotlar yetkazib berish va tayyor mahsulotlarni yetkazib berishda yordam beradi. Bu, mahsulotlar va xizmatlar sifatini oshirish orqali, sanoatni yanada rivojlantirishga yordam beradi.
Transport sohasida, logistika, transport tizimini yaxshi boshqarish, mahsulotlar va xizmatlar yetkazib berish tizimlarini yaxshi ko'rsatish, xususan, tayyorgarlik va savdo sohasida tayyorgarlikning ko'p turdagi qismlariga yetkazib berish va distributsiyada yordam beradi.
Savdo sohasida, logistika, mahsulotlar va xizmatlar savdo faoliyatini yaxshi ko'rsatish, mijozlarga yaxshi xizmat ko'rsatish orqali, xaridorga yaxshi mahsulotlarni yetkazib berishda yordam beradi.
Xizmatlar sohasida, logistika, xizmatlar yetkazib berish tizimlarini yaxshi boshqarish va xizmat sifatini oshirishda yordam beradi.
Mahsulotlar yetkazib berish va distributsiya sohasida, logistika, mahsulotlar va xizmatlar tizimlarini yaxshi boshqarish, xaridorga yaxshi mahsulotlarni yetkazib berish, mahsulotlarni omonat qilish va mijozlarga xizmat ko'rsatish orqali yetkazib berish tizimlarini yaxshi ko'rsatishda yordam beradi.
Xalqaro tijoratda, logistika, xalqaro tijoratda samarali ishlash uchun xalqaro tizimlar va loyihalarni yaratishda yordam beradi.
Barcha bu tarmoqlarda logistikaning samarador ligi yordamida, O'zbekistonning salohiyatini oshirish va iqtisodiy rivojlanishini ta'minlashda muhim ahamiyatga ega.
Logistika, sifatli va o'z muddatiga rioya qilish, maqsadga muvofiq yaxshi tayyorlanish va xizmatlar tizimini yaxshi boshqarish orqali, to'lovni optimallashtirish, ish haqini kamaytirish va mahsulotlarni va xizmatlarni yetkazib berishning samarali usullarini ta'minlash orqali, tadbirkorlarning va tijorat agentlarining o'zlarining foydalanuvchilari uchun yaxshi xizmat ko'rsatishlarini ta'minlaydi.
Bundan tashqari, logistika, tadbirkorlarga, mahsulotlar yetkazib berish va xizmatlar tizimlarini yaxshi boshqarish orqali, xarajatlarni pastga oshirish, yetkazib berish va distributsiyada to'lovni optimallashtirish orqali, savdo faoliyatlarida samaradorlikni oshirish imkonini ta'minlaydi.
Shuningdek, logistika, iqtisodiy rivojlanishni ta'minlashda muhim ahamiyatga ega, chunki to'g'ridan-to'g'ri import va eksport tizimlari, tayyor mahsulotlar va xizmatlar, omonat transport vositalari va distributsiya tizimlari orqali, xalqaro savdo munosabatlari tashkil etilishi mumkin.
Jamiyatning turli sohalari va sohalararo munosabatlarda logistika xizmatlarining samaradorligi O'zbekiston iqtisodiyotida muhim o'rin o'ynaydi va bu sohalar yuqori samaradorlik va iqtisodiy rivojlanishga muhim aloqador.
Bundan tashqari, logistika, xarajatlarni pastga oshirish va transport vositalari va energiya resurslarini samarali foydalanish orqali iqtisodiy rivojlanishni ta'minlashga yordam beradi.
O'zbekiston kabi bir qancha mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanishi, mahsulotlar va xizmatlar eksportini oshirishga bog'liq. Logistika, ularga mahsulotlarini yaxshi boshqarish, transport vositalari va shu jumladan, yetkazib berish va distributsiya tizimlarini yaxshi boshqarish orqali ularga yordam ber
O'zbekiston hokimiyati xususiy innovatsion, maxsus qismlarini rivojlantirish, o'zaro aloqalarni oshirish va iqtisodiyotda yangiliklarni amalga oshirishni maqsad qilmoqda. Bu ishda, logistikaning o'z muddati va sifatining ahamiyati va ularga yordam berish, ishonchli xizmatlar tizimini tuzish va samarali foydalanish kabi yuqori qo'shimcha ko'rsatkichlar hisoblanadi.
O'zbekistonning iqtisodiy rivojlanishini ta'minlashda logistika sohasiga katta e'tibor qaratilishi kerak. Bundan tashqari, logistikaning yuqori sifati va o'z muddati muhim hisoblanadi va bu soha, O'zbekiston iqtisodiyotining rivojlanishiga muhim o'rin o'ynaydi.
O'zbekistonda logistika sohasini rivojlantirish uchun muhim bo'lgan ko'rsatkichlar quyidagicha.

1. 
   Infrastrukturani rivojlantirish: Yaxshi yuritiladigan tarmoq va transport tizimlari, omonatlar va distributsiya tizimlari, xizmatlar tizimlari va boshqa infratuzilishlar, masalan, bandarliklar va logistika markazlari.
   
2. 
   Insan resurslarini rivojlantirish: Logistika sohasida tajribali va mutaxassis kadrlar, xususiy tayyorlanish, tajribali ishchilar, yuqori sifatli xizmatlar uchun ta'lim va ish tajribasi muhim ko'rsatkichlar hisoblanadi.
   
3. 
   Xarajatlarni pastga oshirish: Xarajatlarni pastga oshirish, xarajatlarni kamaytirish, transport vositalarini samarali foydalanish, xarajat tizimlarini optimallashtirish va savdo faoliyatlarida samaradorlikni oshirish.
   
4. 
   Texnologiyalarni rivojlantirish: Yaxshi xizmatlar tizimlarini boshqarish, mahsulotlarni boshqarish, transport vositalarini boshqarish, xarajat tizimlarini optimallashtirish va savdo faoliyatlarida samaradorlikni oshirish uchun xususiy IT texnologiyalari.
   
5. 
   To'lov tizimlarini rivojlantirish: Xarajatlarni pastga oshirish va mahsulotlarni yetkazib berishning samarali usullarini ta'minlash, savdo faoliyatlarida to'lovlarni optimallashtirish orqali ish haqini kamaytirish.
   
6. 
   Shaxsiy mahsulotlar uchun strategiyalar: O'z mahsulotlarini ulgurji yurituvchi tadbirkorlar uchun yuqori sifatli xizmatlar va tayyor mahsulotlar uchun strategiyalar tuzish.
   
7. 
   Qonuniy va huquqiy muammolarni hal qilish: Logistika sohasida import va eksport tizimlarida qonuniy va huquqiy muammolarni hal qilish, xususiy import va eksport litsenziyalari, import va eksport to'lovlari va boshqa huquqiy muammolarni hal qilish.
   
8. 
   Turli sohalarda xizmat ko'rsatish: Logistik xizmatlarini tadbirkorlarga, xususiy sohalar uchun ko'rsatish, xususiy va eksport-import savdo faoliyatlarini qo'llab-quvvatlash.
   

Bu ko'rsatkichlar O'zbekistonda logistika sohasining rivojlantirilishiga yordam beradi.