Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki
Download 5.53 Mb. Pdf ko'rish
|
bank ishi (2) (1) (1)
|
Garovni baholash prinsiplari
Garov turi Garovni baholash yoki bozor bahosi Garov sifatida qiymati Shaxsiy kafolat Moliyaviy hisobot vositasidagi hujjatlarga bog‗liq 0% Sug‗urta polisi yoki bank kafolati Moliyaviy hisobot vositasidagi hujjatlarga bog‗liq Boshqaruv qarorida ―ijobiy ro‗yxat‖ ichida bo‗lishi kerak 100% gacha Xususiy uy (shaxsiy) Ko‗chmas mulk agentidan belgilangan bozor bahosi undan garov hududining realizatsiyasi shu zahotiyoq amalga oshmaganligi sababli 1 yil uchun hisoblangan foizlar ayriladi Sud qarorida qabul uchun qoida bo‗yicha 1 yil kutish kerak 3 ta qiymatdan eng kichigining maksimum 50 % i Bo‗sh yer (bog‗ uchastka) Sotuv amalga oshmaganligi sababli hisoblangan foizlar ayriladi, sotib olish bahosi (xarid bir yildan ortiq bo‗lmagan vaqtda qilingan bo‗lishi kerak) 3 ta qiymatdan eng kichigining maksimum 50 % i Biznes mulk (do‗kon mehmonxona tsex o- fis) Bank baholashning odatiy texnik jarayoni bilan mos holda baholash 3 ta qiymatdan eng kichigining maksimum 50 % i Asbob-uskuna va texnologiya (asosiy vositalar) Kompyuter texnologiyalari sotib olish bahosi (Asbob-uskuna) – har yilgi amortizatsiyaning 70% ni sotib olingan yilni qo‗shib olgan holda 80 % O‗ayotni sug‗urtalovchi polis Narx ko‗rsatilmaydi 0 % Davlatning qisqa muddatli majburiyatlari Birjadan tashqari bozorda xaridor tomonidan taklif qilingan narxdan 100% 90 % Davlat obligatsiyalari Toshkent Seul Tokio Nyu-yorkdagi birja fondlarida yoki shu davlatlarga tegishli valyutalarda va hukumat chiqargan obligatsiyalar bo‗yicha v.b 90 % Ishonch shartnomasi yozma ravishda tuziladi va notarial tasdiqlagan bo‗lishi lozim, aks holda hujjat haqiqiy hisoblanmaydi. Ishonch shartnomasi majburiyatlar bajarilganda, sha rtnomada ko‗rsatilgan ishonch bildirish muddati tugaganda, qarz majburiyatlari boshqa shaxsga o‗tkazilgan hollarda to‗xtatiladi. Qimmatli qog‗ozlar garovi ostidagi kredit, ya‘ni lombard krediti alohida ssuda hisob varag‗idan tovar-moddiy qiymatliklar va xizmatlari uchun beriladi. Kredit berishda ta‘minlanganlik sifatida davlatning qimmatli qog‗ozlari va bank emitentlarning aksiya, obligatsiya, depozit 350 Yuqori samaradorlikni anglatadigan eng yuqori ballga ega bo‗lgan ta‘minot shakllari ipoteka va depozit quyilmalarining garovi hisoblanadi Bu holatlarda kreditning maksimal chegarasi ham yuqori Shu bilan birga, ipotekani baholashning qiyinligi kredit maksimal summasining biroz tushishiga sabab bo‗ladi Kafillik (kafolat) va qimmatli qog‗ozlar garoviga nisbatan past ball olingan Kafilning kreditga layoqatliligi yuqori bo‗lganda kredit summasi 100% shubhali bo‗lganda esa kafillik shartnomasi yoki kafolat xatidagi summaga nisbatan kamroq belgilanishi mumkin Ta‘minlashning asosiy turlari mol-mulkni va qimmatli qog‗ozlarni garovga qo‗yish hamda kafolatlardan iboratdir Kredit bo‗yicha olingan ta‘minlanganlik (garov mol-mulk v.b.) kredit summasi va u bo‗yicha foiz stavkalarini to‗lashga yetarli bo‗lgandagina, kredit ta‘minlangan deb baholanishi mumkin Olingan kredit mablag‗lari korxonada ishlab chiqarish zaxirasi tugallanmagan ishlab chiqarish yoki tayyor mahsulot hamda mavjud moddiy boyliklarni ta‘minlash uchun beriladi Garov sharti bilan beriladigan kreditni rasmiylashtiradigan vaqtida tijorat banki qarz oluvchi bilan yozma shartnoma tuzadi Shartnomada garov turi va uning bahosi mohiyati miqdori va garov bilan ta‘minlanadigan majburiyatning bajarilish muddati hamda mol-mulk taraflarning qaysi birida ekanligi ko‗rsatilishi shart Agar kredit oluvchi kreditni o‗z vaqtida qaytara olmasa u holda garovni sotish choralari ko‗riladi Kred- it, odatda, garovga qo‗yiladigan mulk qiymatining 50 % idan 80 foizigacha miqdorida beriladi Shu o‗rinda ta‘minotining asosiy turlarini qayd etish lozimdir Ya‘ni ular: qimmatli qog‗ozlar va mol-mulk garovi; uchinchi shaxsning kafilligi; ―O‗zbekinvest‖ ―O‗zagrosug‗urta‖ ―Kafolat‖ va ―Madad‖ sug‗urta kompaniyalari ―O‗zgosstraxnadzor‖ litsenziyasiga ega bo‗lgan kreditni to‗lay olmaslik riskini sug‗urta qiladigan sug‗urta kompaniyalaridir Quyidagi jadval orqali garovni baholash prinsiplarini ko‗rishimiz mumkin Ba‘zi davlatlarda kreditlashda ishonch shartnomasi ham qo‗llanilishi mumkin. Ishonch shartnomasi - kreditor oldida ishonch bildiruvchi tomonidan qarz olgan shaxsning majburiyatlarini to‗la yoki qisman o‗z zimmasiga olishi tushuniladi. Bunda kreditor qarzdor o‗z majburiyatlarini bajarmaganda, ishonch shartnomasi orqali talablarini 339 3) kreditor garantiya bo‗yicha o‗z huquqlarini rad etsa va ularni garantga qaytarsa; 4) kreditor garantni majburiyatlaridan xoli etish to‗g‗risida yozma ariza orqali kafolat bo‗yicha o‗z huquqlarini rad etganda, kafolat beruvchi o‗z majburiyatlarini bajarishdan to‗xtashi mumkin. Garant kafolat to‗xtatilganligi to‗g‗risida xabar olgandan keyin qarz oluvchiga bu haqda darhol ma‘lum qilishi shart Garant qarz oluvchidan bank kafolati bo‗yicha kreditorga to‗langan summani regress tartibida qoplashni talab qilish huquqiga ega Xorij amaliyotida bank kafolati keng tarqalgan bo‗lib mustahkam raqobatchilik sharoitida bunday xizmat bozorida bank-garantlarning komission stavkasi garantiya (kafolat) summasidan 0,1-0,8% ni tashkil qiladi Iqtisodiy va huquqiy nobarqarorlik yuqori bank risklari sharoitlarida bu ko‗rsatkich 4-10% ni tashkil qilishi mumkin Chet el banklari tomonidan taqdim etilgan kreditlarning kafolati sifatida davlat (hukumat), vakolatli banklar banklar konsortsiumi alohida banklar va sug‗urta kompaniyalari qatnashishi mumkin Bizning amaliyotimizda ham hukumatimiz kafolati orqali Xalqaro tiklanish va taraqqiyot bankidan Yevropa tiklanish va taraqqiyot bankidan yirik chet el banklaridan tijorat banklarimiz kredit olishmoqda Kredit munosabatlarining asosiy hujjati bo‗lgan kredit shartnomasi qarz oluvchining kreditni o‗z vaqtida qaytarish majburiyatini ko‗zda tutadi Lekin amaliyot shuni ko‗rsatadiki, iqtisodiyotdagi inflyatsiya jarayonlari ssudaning qadrsizlanishiga qarzdorning moliyaviy ahvolining yomonlashuvi kreditni to‗lash muddatining buzilishiga olib kelishi mumkin Shuning uchun xalqaro bank amaliyotida kreditning qaytarilishini tashkil etishning mexanizmini ishlab chiqilgan Bu mexanizm quyidagilarni o‗zida mujassamlashtiradi: - ssudani tushum (daromad) hisobidan qoplash tartibi; - qoplash tartibini kredit shartnomasida mustahkamlab qo‗yish; - ssuda mablag‗ini o‗z vaqtida va to‗laligicha qaytarilishini ta‘minlashning turli shakllaridan va manbalaridan foydalanish Bank amaliyotida ssudalarni qoplash manbalari birlamchi va ikkilamchi manbalarga bo‗linadi Birlamchi manba sotuvdan kelgan tushum bo‗lib bu kreditni qoplashning asosiy manbasi hisoblanadi Kredit ta‘minotining ikkilamchi shakllari kredit qaytarilishining kafolat, garov va boshqa shakllari hisoblanadi 340 Xorijiy bankirlar kredit shartnomasini tuzish imkoniyatlarini ko‗rib chiqishda, avvalo kreditni qoplashning birlamchi manbalarga tayanishni o‗z faoliyatining ―oltin qoidasi‖ deb hisoblaydilar Amaliyotda ko‗p hollarda kreditning qaytarilishida ma‘lum risklar mavjud bo‗ladi Bu risklarga turli omillar ta‘sir ko‗rsatishi mumkin Bu hollarda kafolat sifatida ikkilamchi manbalar ham talab qilinadi Ular quyidagilar bo‗lishi mumkin: - mulk va huquq garovi; - talablar va huquqlarni o‗tkazish; - kafolat va kafillik sug‗urta v.b Kreditlarni qoplashning ikkilamchi shakllaridan foydalanish ko‗p mehnat talab qiladigan uzoq muddatli jarayon hisoblanadi Shunday bo‗lsada ushbu shakllardan bizning amaliyotimizda keng foydalaniladi Download 5.53 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|