Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

Ta‟minot ikkilamchi shakllarining sifatini baholash 
 
Kredit ta‟minoti 
shakli 
Yutuqlar 
Kamchiliklar 
Sifat 
reytingi 
ballda 
Kreditning maksimal 
summasi ta‟minotga 
nisbatan 
Ipoteka
- 
narxning 
barqarorligi; 
- 
ko‗p marta foyda-
lanish mumkinligi; 
- 
saqlanishini 
nazorat qilish osonligi; 
- 
garov beruvchi 
tomonidan ishlatilish im-
koniyati 
o 
notarial 
tasdiq uchun qi-
linadigan yuqori xa-
rajatlar
o 
baholash-
ning qiyinligi 
3 
60-80% 
Kredit bergan 
bankda mavjud 
bo‗lgan qo‗yilma-
larning garovi 
- 
kam xarajatlar; 
- 
yuqori likvid 
ta‘minoti 
Soliq huquqi bilan 
bog‗liq muammolar 
bo‗lishi mumkin 
3 
100% 
Kafillik (kafolat) 
- 
kafillik haqida 
yozma bitim 
- 
kam xarajatlar 
javobgarlikda 2-shaxsning 
ishtiroki 
Kafilning kreditga 
layoqatliligini tek-
shirishda muammo 
bo‗lishi mumkin 
2 
Kafilning kreditga 
layoqatliligiga ko‗ra 
100% gacha 
Kredit ta‟minoti 
shakli 
Yutuqlar 
Kamchiliklar 
Sifat 
reytingi 
ballda 
Kreditning maksimal 
summasi ta‟mingotga 
nisbatan % 
Qimmatli 
qog‗ozlar garovi 
- 
kam xarajatlar
- 
narxlar 
o‗zgarishiini nazorat qi-
lishning qulayligi
- 
realizatsiya-
ning osonligi 
Bozor narxi to‗satdan 
tushib ketishi mum-
kin 
2 
Aksiyalar 50-60% 
ishonchli foiz kelti-
radigan qimmatli 
qog‗ozlar 70-80% 
Mol yetkazish 
yoki xizmatlar 
ko‗rsatish 
bo‗yicha ta-
lablarni o‗tkazish 
- 
kam xarajatlar 
- 
ochiq tsessiyada tez 
foydalanish 
o 
nazorat-ning 
intensivligi 
o 
soliq bilan 
bog‗liq muammolar 
1 
20-40% 
Mulkka egalik qi-
lish huquqini 
o‗tkazish 
- 
kam xarajatlar 
- 
likvidligi yuqori 
bo‗lganda – tez sotilishi 
mumkinligi 
baholash 
muammolari 
o 
nazorat 
qilish muammolari
o 
sudga 
murojaat qilishdan 
foylanish 
1 
20-50% 

---

348
Talablar va mulkiy huquqlarni o‗tkazish ta‘minoti bo‗yicha kredit 
berilganda risklilik darajasini hisobga olib kredit ta‘minotining 40 % 
igacha berilishi mumkin
Xalqaro amaliyotda ham kafolat va kafilliklar kredit ta‘minotining 
shakllaridan hisoblanadi Bular ham garov kabi kreditor manfaatlarini 
yuridik va iqtisodiy tomondan himoya qiladi Bularning garovdan farqli 
tomoni shuki bunda javobgarlik qarzdorning emas balki uchinchi shaxs 
– kafilning zimmasiga tushadi
Kafolatlanayotgan majburiyatlarning subyekti – garant sifatida 
moliyaviy jihatidan barqaror korxonalar mablag‗ga ega bo‗lgan maxsus 
muassasalar banklar ishtirok etishi mumkin
AQShda uzoq muddat davomida ―10*10‖ prinsipi qo‗llanilgan
Bunda qarz oluvchi kreditni olishdan oldin 10% va olganidan keyin yana 
10 % jami 20 % miqdorida pulni bankka depozitga qo‗yishi kerak 
bo‗ladi Lekin bu holatda kafolat kreditor manfaatlarini qisman himoya 
qilishga xizmat qiladi xolos
Kafolatning boshqa bir turi bu qarzdor bilan yaqin aloqalarda 
bo‗lgan barqaror moliyaviy korxona bo‗lishi mumkin Bunda garant 
korxona haqida ma‘lumotlar kerak bo‗ladi Agar korxona ham shu 
bankning mijozi bo‗lsa uning kreditga layoqatliligini hisoblash oson 
bo‗lishi mumkin, lekin u boshqa bankda hisob varaq ochgan bo‗lsa uni 
kreditga layoqatliligini hisoblashda qiyinchiliklar bo‗ladi. Kafolat yoki 
kafillikning samaradorligi bir qator omillar bilan bog‗liq: 
Kafolat beruvchining moliyaviy holatini bank tomonidan real 
baholash
Kredit berishdan oldin bank kafil bilan uchrashib uni ushbu 
majburiyatni to‗lashga tayyorligiga ishonch hosil qilish kerak
Kafillar o‗zlarining imkoniyatlari yetmaydigan summaga kafolat 
bermasligi lozim
Garov mexanizmi kafolat kafillik va boshqalardan foydalanishda 
hozirgi amaliyotda quyidagi asosiy kamchiliklar mavjud: 
kredit ta‘minotining ikkilamchi shakllarini qayta baholash va mi-
jozning kreditga layoqatliligini baholashda pul oqimini tahlil qilishdagi 
kamchiliklar;
garov obyektining sifati uni saqlash va ishlatilishi tartibi; 
kafilning moliyaviy holati ustidan dastlabki va keyingi nazorat qi-
lish mexanizmining yo‗qligi; 
341
27-bandida garov ta‘minotiga nisbatan qo‗yiladigan talablar belgilab 
berilgan. 
Garov asosida yuridik shaxslarning ham, jismoniy shaxslarning ham 
majburiyatlari ta‘minlanishi mumkin. Garov shartnoma yoki qonun asosida 
amalga oshiriladi. Hozirgi kunda garov shartnomasi keng tarqalgan bo‗lib, 
qarzdor o‗z xohishiga binoan, o‗z mulkini kreditor bilan shartnoma 
tuzgan holda garovga qo‗yadi. Garov asosida haqiqiy talab etilayotgan 
mablag‗ ta‘minlanishi mumkin. Ya‘ni ushbu garov shartnomasi orqali 
boshqa maqsadlarda, boshqa shartnomalarda foydalanish mumkin emas. 
O‗zbekiston Respublikasi qonunchiligiga asosan garov predmeti 
bo‗lib, garovga qo‗yuvchi shaxsning har qanday mulkni, shu bilan birga, 
qimmatli qog‗ozlari va mulkka egalik huquqlari bo‗lishi mumkin. Qonunga 
asosan garov predmetining egasi gapovga qo‗yuvchi shaxs bo‗lishi 
mumkin. Shuningdek, garovga qo‗yuvchi shaxs nafaqat qarzdor, balki 
uchinchi shaxs ham bo‗lishi mumkin. Mulkdan foydalanish huquqi, 
uning h aqiqiy egasi singari, mulkka egalik qilish, foydalanish kabi 
huquqlarni, agar qonun va shartnomalarda ko‗rsatilgan bo‗lmasa, qarz 
beruvchi shaxsga beriladi.
Amaliyotda garovdan foydalanish uni qo‗llashning maxsus 
mexanizmi bo‗lishini ko‗zda tutadi Garov mexanizmi bu garov 
to‗g‗risidagi shartnomani tayyorlash tuzish va ijro etish jarayonidir
Garov mexanizmini amalga oshirish quyidagi bosqichlardan iborat 
bo‗ladi: 
- garov predmetlarini va turlarini tanlash; 
- garov predmetlarini baholash; 
- garov to‗g‗risida shartnomani tuzish va amalga oshirish; 
- garov undirishga murojaat qilish tartibi
Garov predmetining miqdor va sifat jihatlariga umumiy va maxsus 
talablar mavjud bo‗lib sifat jihatiga bo‗lgan umumiy talablar 
quyidagilardan iborat: 
- garov predmeti qarz oluvchiga tegishli bo‗lishi kerak; 
- garov predmetlari pul qiymatiga ega bo‗lishlari shart; 
- garov predmetlari likvid bo‗lishi, ya‘ni realizatsiya qilinish 
xususiyatiga ega bo‗lishlari kerak
Garovning miqdoriga bo‗lgan umumiy talab, bu garovga qo‗yilgan 
mulk qiymatining berilgan kredit va unga hisoblangan foizlar 
summasidan ko‗p bo‗lishidan iborat
Garovning sifat va miqdor jihatlariga bo‗lgan maxsus talablari 
garov shakliga va risklilik darajasiga bog‗liq bo‗ladi

---

342
Tovar-moddiy boyliklarning garov predmeti bo‗lishga maqbulligi 2 
omil orqali aniqlanadi: 
• boyliklarning sifati; 
•
kreditorni ularning saqlanishi ustidan nazorat qila olish 
imkoniyatiga bog‗liq
Tovar-moddiy boyliklarining sifat mezoni quyidagilar hisoblanadi: 
tez realizatsiya qilinishi narxlarning nisbatan barqarorligi sug‗urtalash 
imkoniyati saqlanish muddatining uzoqliligi Shuning uchun tez 
eskiradigan tovarlar garovga qabul qilinmaydi