Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki
-§. Tijorat banklari kredit portfelining sifat tahlili
Download 5.53 Mb. Pdf ko'rish
|
bank ishi (2) (1) (1)
- Bu sahifa navigatsiya:
- LIBOR (LIBOR)
- “PRAYM–REYT”
2-§. Tijorat banklari kredit portfelining sifat tahlili Kredit portfelini boshqarishda alohida olingan ssudalarning sifatini baholash mezonlarini ishlab chiqish va ularni baholash asosiy o‗rinni egallaydi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida kredit munosabatlarining rivojlanishi berilgan kreditlar sifatini baholash mezonlarining kengayishiga olib keldi. Jahon amaliyotida banklar tomonidan berilgan kreditlarning sifatini baholashning 10 xildan ortiq yo‗nalishlari mavjud. Kreditning sifatini baholash kreditning maqsadi, uni to‗lash usuli, mijozning kreditga layoqatlilik darajasi, uning qaysi tarmoqqa taalluqli ekanligi va mulk shakli, mijozning bank bilan munosabatining xarakteri, bankning mijoz to‗g‗risida to‗liq axborotga ega ekanligi va uning yetarliligi darajasi, ssudalarning ta‘minlanganligi, hajmi va boshqa mezonlaga asoslanadi. Bank aktivlarining sifatini aniqlashga ularning kredit portfelini o‗rnatilgan me‘yorlar asosida tavsiflab chiqish orqali erishilishi mumkin. O‗zbekistonda 1996-yil iyulidan boshlab Markaziy bank tasdiqlagan me‘yorlarga asosan tijorat banklari aktivlarini tavsiflash va ssudalar bo‗yicha yo‗qotishlarni qoplash uchun rezervlarni tashkil qilish amalga oshirilmoqda. Me‘yoriy hujjatlarga asoslanib banklar tomonidan berilgan kreditlar bo‗yicha qarzlarning sifati, mijozning kreditga layoqatlilik ko‗rsatkichlari, uning moliyaviy holati, kredit riskining darajasi, kelajakda kreditni qaytib berish imkoniyati, kreditning ta‘minlanganlik darajasi, kreditni to‗lash muddatidan necha kun o‗tganligi kabilarni inobatga olgan holda kreditlar guruhlarga tasniflanadi. Kreditlarni tasniflashdan asosiy maqsad qarz oluvchining to‗lay olish qobiliyatini hamda qarzning o‗z vaqtida qaytarilishi uchun pul oqimining holatini baholashdan iborat. Tijorat bankining kredit portfeli sifatiga baho berganda, qarz oluvchining quyidagi jihatlariga alohida e‘tibor berish lozim. Bular: - tarmoq (iqtisodiyot sektori) tendensiyasi va istiqboli; - muayyan loyihaning texnik amalga oshiriluvi va iqtisodiy raqobatbardoshligi; - moliyaviy holati va kredit olishga qodirligi; 416 G‗arb mamlakatlarining pul-kredit sohasida foiz stavkalari turli xil ko‗rinishda ma‘lum qilingan. Bularga rasmiy foiz stavkalari, banklararo bozorda taklif etish stavkasi, ―Praym-reyt‖ stavkalari, korxona va xususiy shaxslarga beriladigan, risk darajasi yuqoriroq bo‗lgan ssudalar bo‗yicha stavkalar kiradi. Ba‘zi davlatlarning Markaziy banklari tomonidan tijorat banklariga beriladigan kreditlar bo‗yicha rasmiy foiz stavkalari o‗rnatiladi. Rasmiy yoki bazaviy foiz stavkaning ikki turi mavjud. Bu qimmatli qog‗ozlarni qayta hisobga olish rediskontlash yoki hisob stavkasi va qayta moliyalash stavkasidir. Odatda, qayta moliyalash stavkasi hisob stavkasidan yuqori bo‗ladi. Chet el banklari amaliyotida tijorat banklarini qayta moliyalash Markaziy bank tomonidan vakillarni (trattalar) qayta hisobga olish yo‗li bilan amalga oshiriladi, shuning uchun bu stavkalar hisob stavkalari nomini olgan. Yetakchi banklar birinchi darajali banklarni yevrovalyutada kreditlashda, ularda o‗z depozitlarini joylashtirib, kredit resurslarini taklif etishning (banklararo bozorda) stavkalaridan foydalanadilar. Bular bazaviy foiz stavkalar deb yuritiladi. Bunday stavkalarga LIBOR (LIBOR) – ―Banklararo kreditlar va depozitlar bozorida London taklif etish stavkasi‖ misol bo‗la oladi. LIBOR stavkalari bir necha eng rivojlangan mamlakatlar valyutalari bo‗yicha va davrlar (1 hafta, 1, 2, 3, 6, 9 va 12 oy) bo‗yicha aniqlanadi. Ko‗pdan-ko‗p hollarda ―Libor stavkasi‖ terminida funt sterlingdagi depozitlar bo‗yicha stavka tushuniladi. Har bir yirik tijorat banki har ish kunining ertalab soat 11:00 da mavjud holat bo‗yicha pul bozori konyunkturasiga bog‗liq ravishda stavkani qayd etadi. Shuningdek, yana bazaviy (rasmiy) foiz stavkalarning PIBOR - Parij foiz stavkasi, NIBOR – Nyu-York foiz stavkasi, MIBOR – Moskva foiz stavkasi kabi turlari ham xalqaro amaliyotda keng qo‗llaniladi. Eng ko‗p qo‗llaniladigan foiz stavka – bu LIBOR (LIBOR) bo‗lib u nafaqat xalqaro bozorlarda, balki ba‘zi mamlakatlarning ichki bozorlarida ham qo‗llaniladi. Bazaviy foiz stavkalar jalb qilingan mablag‗larning real bahosi, bu sohadagi bank xarajatlari, ssudalar bo‗yicha foyda normasi va risk mukofotidan kelib chiqib o‗rnatiladi. Tijorat banklari moliyaviy holati ijobiy bo‗lgan, birinchi darajali qarz oluvchilarga kreditlarni berishda “PRAYM–REYT” stavkalaridan foydalanadilar. 401 - mijozning umumiy tashkiliy asosi, yuqori tashkiloti to‗g‗risida ma‘lumot yig‗ishi; - kredit hujjatlarini, kafolat, garov, veksel, shartnoma va boshqalarni ko‗rib chiqish; - muammoli holatdan chiqish rejasini ishlab chiqishi lozim. Bank faoliyati doimo riskli operatsiyalar bilan bog‗liq bo‗lgani uchun, ular faoliyatida doimo muammoli kreditlar yuzaga keladi. Respublika tijorat banklari kredit portfelining tahlili shuni ko‗rsatadiki, ba‘zi bir banklarda bunday kreditlar salmog‗i ancha yuqori. Bu kreditlarni boshqarish, ularni o‗z vaqtida undirib olish ancha vaqt va mehnatni talab qiladi. Hozirgi vaqtda tijorat banklarida muammoli kreditlar bo‗yicha ishlarni kredit bo‗limi xodimlari olib boradi. Bu jarayonning ijobiy tomoni shundaki, kredit bo‗limi xodimi shu kreditni berganligi uchun mijozni, uning moliyaviy ahvolini yaxshi bilishi mumkin. Ikkinchi tomondan shu bank xodimi yetarli nazorat olib bormaganligi sababli shunday muammoli kredit yuzaga kelgan bo‗lishi mumkin. Shu sabab muammoli kredit yuzaga kelganligi yoki mavjudligi to‗g‗risida axborot aniqlangandan keyin muammoli kreditlar bilan ishlash bo‗limi kreditni sog‗lomlashtirish bo‗yicha choralar ko‗rishi, muammoli holatdan chiqish strategiyasini ishlab chiqishi lozim. Muammoli kreditlar yuzaga kelish sabablari bo‗yicha bir-biridan farq qilsada, ularning oldini olishda quyidagi yondashishlar qo‗l kelishi mumkin: - qarzni restrukturizatsiyalash dasturini ishlab chiqish; - qo‗shimcha hujjatlar va kafolatlar olish; - qo‗shimcha fondlarni to‗xtatish yoki qo‗shimcha inyeksiya qilish; - garovni sotish; - boshqa aktivlarni sotish; - kafolat bo‗yicha to‗lovni talab qilish; - boshqaruvni almashtirish; - menejment ishlarini olib borish; - huquqiy masalalarni ko‗rib chiqish v.b. Amaliyotdan ma‘lumki, banklarning bankrot bo‗lishida asosan uchta sabab bo‗lishi mumkin. Bular kreditlarning qaytarilmasligi yoki boshqa aktivlarning yo‗qotilishi, banklarning nolikvidliligi va banklar- ning asosiy faoliyatidan keladigan zararlardir. Bu omillarning har biri bank kapitalining kamayishiga olib keladi. Bank kapitalining me‘yordan pastga tushishi bankning to‗lovga layoqatsizligidan, uning aktivlariga nisbatan majburiyatlari oshib ketganligidan, boshqacha qilib aytganda, uning bankrotligidan dalolat beradi va bank litsenziyasidan mahrum bo‗lishi mumkin. Banklar muammoli kreditlar bo‗yicha ehtimoliy yo‗qotishlarga zaxiralar ajratishlari, zaxira fondining yetarliligi eng kamida bir oyda bir 402 marta ko‗rib chiqilishi kerak. Quyidagi jadvalda kredtlarning sifat tasnifi bo‗yicha zaxiralar nor- masi keltirilgan. 52-jadval Download 5.53 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling